فصل سوم

چارچوب نظری

۳-۱- مقدمه

هدف اصلی نظریه تبین است. عموما قدرت نظریه به قابلیت آن برای گردآوری میزان زیادی از افکار سازمان یافته و اطلاعات مرتبط با یک مسئله­ خاص بستگی دارد و بدین ترتیب نظریه ­ها افکار را دقیق­تر نموده و آن­ها را برای استفاده در یک لحظه­ خاص آماده می­سازند (اسکیدمور، ۳۲:۱۳۷۵). بنابراین استفاده از آراء و نظریات اندیشمندان در مطالعات و به ویژه مطالعات جمعیتی امری لازم و ضروری است و به محقق کمک شایانی خواهد نمود. لذا در این بخش، برخی از نظریات جمعیت شناختی که پیرامون موضوع مرگ و میر است را بیان خواهیم کرد.

۳-۲- مروری بر نظریات موجود

۳-۲-۱- نظریه­ ارتباط توسعه اجتماعی –اقتصادی با میزان مرگ و میر

تفاوت در مرگ و میر بین گروه ­های مختلف اجتماعی و اقتصادی امروز به خوبی شناخته شده است. معمولا تحقیق در این زمینه بر ارتباط بین داده ­های سرشماری و نظام ثبت وقایع حیاتی تکیه دارد. سرشماری اطلاعاتی در مورد ویژگی­های فردی به دست می­ دهند و نظام ثبت وقایع حیاتی اطلاعاتی درباره بازماندگی، مرگ و میر و مهاجرت را بیان می­ کنند. ابن خلدون اولین کسی است که به مسائل اقتصادی و اجتماعی مرتبط با جمعیت به طور واضح اشاره دارد. از نظر او رشد جمعیت در دوره­­های مساعد و شکوفایی قدرت اقوام، افزایش و در دوره­ های نامساعد و افول اقوام، کاهش پیدا می­ کند (ابن خلدون، ۱۳۶۹: ۵۸۲). این نظریه وجود توسعه اجتماعی و اقتصادی را امری مهم در کاهش مرگ و میر می­داند.
خطر مرگ و میر به خصوص مرگ و میر کودکان در شرایط اقتصادی و اجتماعی بالاتر، به علت وجود تغذیه مناسب­تر و اقدامات بهداشتی کافی، کاهش می­یابد، شرایط اقتصادی مطلوب و مناسب­تر باعث افزایش امید به زندگی، بهبود عملکرد نیروی کار فعال، ارتقاء سطح استاندارد­های زندگی و هزینه­ کودکان ( از جمله آموزش ، تفریح ….) و هزینه سالمندان ( از جمله تامین اجتماعی ، بهداشت روان و…) می شود (عمران،۱۹۷۱: ۵۳۱-۵۳۰). قبل از شروع مرحله انتقالی مرگ و میر، عوامل اقتصادی و اجتماعی تاثیر چندان اساسی بر میزان مرگ و میر نداشتند. به بیان دیگر عدم تساوی اجتماعی، دخالت چندان اساسی در میزان مرگ و میر طبقات فقیر و غنی نمی کرد. پزشکی به شکل غیر موثر خود باعث می­شد که حتی فقیرانی هم که به آن امکانات دسترسی نداشتند از این بابت چیزی از دست ندهند (پرسا، ۱۳۷۴ :۳۵).
سازمان ملل متحد نیز تعدادی از شاخص­ های اجتماعی –اقتصادی از جمله درآمد سرآنه، نسبت افزایش واحد مسکونی ساخته شده به افزایش خانوار، هزینه سرانه برای آموزش هر محصل در هر مقطع و را جهت تفکیک کشور­های توسعه یافته، کشورهای درحال توسعه و کشورهای کمتر توسعه یافته را مشخص کرده است (ملل متحد˓۱۹۸۹: ۲۶۰-۲۴۱). موسلی و چن^[۳۰] ، بر این باورند که، عوامل اقتصادی- اجتماعی درقالب سطوح سه گانه اجتماع، خانواده و فرد از طریق عوامل بی­واسطه­ای چون عوامل مرتبط با باروری مادران، آلودگی محیطی، تغذیه ناکافی، صدمات و آسیب­ها و مقاومت فردی در مقابل بیماری­ها باعث کاهش مرگ و میر می­ شود (آقا^[۳۱]˓۲۰۰۰: ۲۰۰).
از نظر کولی^[۳۲]و هاور^[۳۳]، در مناطق با توسعه اقتصادی بالاتر که افراد دسترسی بیشتری به امکانات و ابزار و وسائل دارند و شهرنشینی وسعت بیشتر یافته و درآمد سرانه زیادتر می­ شود، خرید و فروش بازار پر رونق­تر شده و فرد گرائی و تکنولوژی بیشتر و حمل و نقل و ارتباطات در سطح بالاتر است و افراد در شرایط بهداشتی و پزشکی بهتری هستند و از غذای کافی و سالم، مسکن مناسب و آموزش، آب بهداشتی و بهسازی فاضلاب­ها برخورددار هستند. بطور کلی استانداردهای زندگی در سطح بالاتری است و نرخ مرگ و میر نسبت به مناطق بدون امکانات بطور چشمگیری متفاوت است و در این جامعه امید به زندگی در افراد بالاتر است (گلدشیدر^[۳۴]، ۱۹۷۹، ۶۵-۶۴). در مورد کشورهای در حال توسعه بر این عقیده­اند که کاهش مرگ و میر و ورود به مرحله انتقال مرگ و میر تحت تاثیر رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی درون زا نبود، بلکه ارتباط با کشورهای پیشرفته صنعتی و وارد کردن تکنیک درمان و کنترل بیماری­ها از این کشورها عامل تعیین کننده در این زمینه بوده است. به بیان دیگر، کاهش مرگ و میر بیشتر ناشی از عوامل برون زا و کمتر تحت تاثیر رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی این جوامع بوده است. پس از فراهم شدن امکانات تولید گسترده واکسن و دارو در سال­های پس از جنگ جهانی دوم، به ویژه دهه ۱۹۶۰-۱۹۵۰، امکانات مربوط به ریشه کنی، پیشگیری و تا حدودی درمان بیماری­های همه گیر در اختیار کشورهای مختلف قرار داده شد. این امر به کاهش عمومی مرگ و میر، حتی در مناطقی که شاخص­ های توسعه چندان چشمگیر نبود، منجر شد. دیویس و آریاگا^[۳۵] در تحقیقات خود در آمریکای لاتین به این نتیجه رسیدند که در کشورهای آمریکای لاتین تا قبل از سال ۱۹۳۰ کاهش مرگ و میر کاملا در ارتباط با توسعه اقتصادی – اجتماعی بوده است، اما از سال ۱۹۳۰ به بعد این رابطه تغییر کرده و کاهش مرگ و میر بیشتر تحت تاثیر عوامل بهداشتی و درمانی عمدتا وارداتی صورت گرفته است (میرزائی،۱۳۷۱: ۳۰).
همچنین بین شاخص­ های اقتصادی – اجتماعی با سطح مرگ و میر رابطه­ای دوطرفه و متقابل است. یعنی همان گونه که توسعه اقتصادی و اجتماعی سطح مرگ و میر را تنزل می­دهد، تنزل سطح مرگ و میر نیز همراه با سالم شدن محیط است و به نوبه­ی خود از طریق ارتقاء کارائی افراد سبب تسریع توسعه اقتصادی – اجتماعی خواهد شد. افزایش امید به زندگی در بدو تولد نتیجه کاهش میزان مرگ و میر ناشی از بیماری­های مختلف است. کاهش میزان مرگ و میر از طریق بهبود در عوامل بلافصل و بهبود در عوامل بلافصل از طریق عوامل بینابین و بالاخره بهبود در عوامل بینابین محصول توسعه اقتصادی – اجتماعی و پیشرفت در تکنیک­های بهداشتی و درمانی می­باشد.

۳-۲-۲- نظریه­ فرهنگ

شخصیت فرهنگی یک جامعه، نه تنها بر میزان توالد آن اثر می­ گذارد، بلکه در میزان بازماندگی و بقای اعضای آن نیز تأثیر دارد. بسیاری از مرگ و میرها به طور مستقیم نتیجه حوادث محیطی، ورشکستگی اقتصادی، جنگ و سایر حوادث ناگواری است که خارج از کنترل قربانیان قرار دارد. پس از وارسی آثار آب و هوا، محیط زیستی و حوادث ناگوار طبیعی و ساخته دست انسان در می­یابیم که قسمت اعظم مرگ و میر­ها، به گسترش و طبیعت شکل­ گیری آداب فرهنگی مربوط می­ شود. تقریبا در تمام دنیا، جوامع با به کارگیری روش­های شناخته شده و تائید شده، برای نگاه داشتن مرگ و میر در پائین­ترین حد ممکن تلاش می­ کنند، ولی این تلاش­ها غالبا به طور ناآگاهانه، به وسیله بسیاری از آداب و رسوم سنتی که ظاهرا بی ضررند، ضایع و بی اثر می­ شود.
الگوهای فرهنگی و رفتاری که متاثر از آداب و رسوم، عقاید و باورهاست می ­تواند تأثیراتی مثبت و یا منفی بر سلامتی فرد و از آن طریق بر سطح مرگ و میر داشته باشد. اهمیت دادن و رغبت جامعه به جنبه­ های مثبت و موافق با سلامتی و بهداشت در نحوه­ برخورد جامعه با عادات و گرایش­های مضر و مغایر با سلامت و بهداشت در قالب معیارها و ارزش­های عقیدتی و فرهنگی نقش به سزائی در فرهنگ بهداشتی جامعه و در نتیجه بر سطح مرگ و میر دارند. فراگیر شدن و ارتقای سطح سواد و تحصیلات نیز از جنبه­هایی است که از طریق الگوهای فرهنگی و رفتاری مناسب می ­تواند بر سطح بهداشت و مرگ و میر تاثیر داشته باشد مطالعات چند دهه­ اخیر نشان می­دهد که بین سواد و تحصیلات مادران با سطح مرگ و میر نوزادان رابطه­ای نزدیک وجود دارد و با ارتقاء سطح فرهنگی مادران، سطح مرگ و میر نوزادان و اطفال به طور معنی داری کاهش می­یابد (میرزائی ، ۱۳۸۴: ۵۸).
پلانک^[۳۶] فرانسوی نشان می­دهد که تأثیر شرایط اجتماعی روی مرگ و میر نه فقط مربوط به عوامل اجتماعی درآمد و عایدات، بلکه مربوط به سطح فرهنگی نیز می­ شود )عسکری، ۱۳۸۳: ۲۴۲). عوامل اجتماعی و فرهنگی روی سلامت، بیماری و مرگ و میر انسان­ها اثر داشته و دارد (کامیر^[۳۷]، ۱۹۷۱: ۷۷).
“همل"در مقاله­ای تحت عنوان ارائه تئوری فرهنگ برای جمعیت شناسی بیان می­ کند که: فرهنگ می ­تواند تبیین کند که چرا افراد یا جوامعی که به ظاهر از نظر اقتصادی در شرایط یکسان به سر می­برد ولی از نظر آداب و رسوم و زبان متفاوت هستند، در زمینه ­های دموگرافیک، متفاوت عمل می­ کنند. فرهنگ می ­تواند توضیح دهد، چرا جمعیت یک منطقه در طول زمان از نظر دموگرافیک، یکسان عمل می­ کند، هر چند شرایط اقتصادی آنان تغییر می­یابد. بکارگیری فرهنگ، به عنوان مبنای تحلیل، می ­تواند زمینه ­های تبیین را به سطحی بالاتر ارتقاء دهد"(همل^[۳۸]،۱۹۹۰: ۴۵۵).

۳-۳ - چارچوب نظری

در این پژوهش جهت بررسی تحلیل فضایی آمار تصادفات و سرانه مرگ و میر ناشی از تصادفات از نظریه ارتباط توسعه اجتماعی– اقتصادی با مرگ و میر و نظریه­ فرهنگ استفاده شده است. مطالعات و بررسی­ها نشان می­دهد که رشد استفاده از وسایل نقلیه موتوری مهم­ترین عامل در بروز تصادفات جاده­ای است. رشد به کار گرفتن وسایل نقلیه موتوری که توأم با رشد اقتصادی و افزایش سطح درآمد سرانه است، معمولا افزایش تصادفات جاده­ای را به همراه خواهد داشت. این موضوع از آنجا ناشی می­ شود که رشد اقتصادی باعث افزایش بهره برداری از خدمات حمل و نقل و به تبع آن افزایش تعداد سفرها خواهد شد، که در صورت عدم رعایت مقررات و نکات ایمنی، رشد فزاینده­ای را در تعداد تصادفات شاهد خواهیم بود. این نظریه توسعه اجتماعی- اقتصادی را امری مهم در کاهش مرگ و میر می­داند، امروزه در جوامع گوناگون اعم از توسعه یافته و در حال توسعه، توسعه اجتماعی-اقتصادی باعث ازدیاد مرگ و میر شده است .اتومبیل و وسایل حمل و نقل یکی از مظاهر توسعه یافتگی جوامع می­باشد که امروزه به قاتل انسان تبدیل شده است. حتی ابتلاء به بیماری­هایی نظیر ناراحتی­های قلبی، سرطان و ذات الریه که گیدنز به آن­ها اشاره کرده نیز در اثر افزایش سطح توسعه می ­تواند بوجود بیاید یعنی با گسترش تکنولوژی و افزایش توسعه ­یافتگی وسایل حمل و نقل نیز افزایش می­یابد که هم آلودگی را در پی دارد و هم سوانح و هم استرس ناشی از حوادث خود موجب بوجود آمدن یا تشدید بیماری­های جسمی و روحی در اشخاص می­ شود.

توزیع خسارات عموما به وسیله­ عوامل اقتصادی - اجتماعی تحت تأثیر قرار می­گیرد. کشورهای فقیر سهم نامتناسبی از خسارات و مرگ و میر را نسبت به سایر کشورها متحمل می­شوند. در داخل کشورهای فقیر، مردم فقیر از سهم بالاتر خسارات و تلفات ناشی از حوادث جاده­ای و در داخل کشورهای ثروتمند افراد از طبقه­ی ضعیف اقتصادی- اجتماعی نسبت به گروه ­های درآمدی بالا از مرگ و جراحات جاده­ای بیشتری رنج می­برند. این عدم تجانس در خسارات و تلفات میان کشورها و گروه ­های مختلف اقتصادی- اجتماعی در داخل کشور­ها مشکل نابرابری جهانی در مقوله ی سلامت را به تصویر می­کشد. مشکلاتی که می ­تواند از طریق سیاست تمرکز بر روی ایمنی جاده­ها و توجه به گروه ­های آسیب پذیر مورد توجه قرار گیرد. تلفات با افزایش درآمد سرانه رشد می­یابد و در واقع در این مرحله از رشد اقتصادی، ناوگان وسایل نقلیه نیز افزایش می­یابد که عامل اصلی افزایش تعداد تصادفات و تلفات ترافیکی است. در سطوح بالای درآمد که رشد سرانه مالکیت خودرو کندتر می­ شود نرخ کشته­های ترافیکی کاهش می­یابد. گیدنز^[۳۹] معتقد است که، احتمال ابتلا به بیماری­های سخت نظیر ناراحتی­های قلبی، سرطان­ها و ذات الریه به شدت از ویژگی­های اجتماعی تأثیر می پذیرد و هر چقدر افراد از زمینه اجتماعی مرفه­تری برخوردار باشند، احتمال اینکه در مرحله­ ای از زندگی از بیماری­های جدی رنج ببرند کمتر خواهد بود )گیدنز، ۱۳۷۳: ۱۱). مطابق با نظریه­ فرهنگ قسمت اعظم مرگ و میر ها، به گسترش و طبیعت شکل گیری آداب فرهنگی مربوط می­ شود. اهمیت دادن جامعه به آموزش در زمینه ایمنی و کنترل ترافیک و نهادینه کردن قوانین و مقررات عبور از راه ­ها هم توسط راننده گان و هم عابرین پیاده در قالب معیارها و ارزش­های عقیدتی و فرهنگی نقش به سزائی در فرهنگ بهداشتی جامعه و در نتیجه بر سطح این نوع از مرگ و میر خواهد داشت. فراگیر شدن و ارتقای سطح سواد و تحصیلات نیز از جنبه­هایی است که از طریق الگوهای فرهنگی و رفتاری مناسب می ­تواند بر کاهش میزان تصادفات و مرگ و میر ناشی از آن تاثیر داشته باشد.

۳-۴- مدل مفهومی و تجربی تحقیق

عوامل جمعیتی
تعداد مطلق جمعیت
تراکم جمعیت
سهم جمعیت از کشور
عوامل اجتماعی
درصد بی­سوادی
سرانه مرگ و میر ناشی از تصادفات (درون شهری – برون شهری)
عوامل اقتصادی
میزان مالکیت خودرو
درجه توسعه یافتگی

عوامل محیطی
سرانه راه اصلی
سرانه راه فرعی
طول راه اصلی
طول راه فرعی

شکل ۳-۱- مدل مفهومی و تجربی تحقیق

۳-۵- فرضیه ­های تحقیق

فرضیه پاسخی موقتی به پرسش آغازین تحقیق است که به تدریج در جریان مطالعات اکتشافی و آماده ­سازی چارچوب نظری مسأله تحقیق اصلاح شده است. برای درک ارزش این پاسخ لازم است آن را با داده ­های حاصل از مشاهده، مقابله داد و در هر حال درستی یا نادرستی این پاسخ را باید با واقعیات آزمود (کیوی^[۴۰]، .( ۵۵ : ۵۷۵
بر اساس الگوی نظری^[۴۱] ترسیم شده، فرضیات پژوهش به شرح زیر ارائه می­گردد:

• • بین تعداد جمعیت و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات (درون شهری و برون شهری) رابطه وجود دارد.

• • بین سهم جمعیت از کشور و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات (درون شهری و برون شهری) رابطه وجود دارد.

• • بین تراکم جمعیت و و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات (درون شهری و برون شهری) رابطه وجود دارد.

• • بین درصد بی­سوادی و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات (درون شهری و برون شهری) رابطه وجود دارد.

• • بین سرانه­ی مالکیت خودرو و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات (درون شهری و برون شهری) رابطه وجود دارد.

• • بین سرانه­ی راه بر حسب نوع (اصلی– فرعی) و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات (درون شهری و برون شهری) رابطه وجود دارد.

• • بین نوع راه (اصلی – فرعی) و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات (درون شهری و برون شهری) رابطه وجود دارد.

• • بین درجه توسعه یافتگی و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات (درون شهری و برون شهری) رابطه وجود دارد.

فصل چهارم

روش تحقیق

۴-۱- مقدمه

مطالعات و تحقیقات اجتماعی را می­توان بر اساس ملاک­ها و معیارهای مختلفی دسته بندی کرد. انتخاب یک روش یا تکنیک خاص همواره بستگی به شرایط دارد (رفیع پور،۱۳۸۲: ۱۷). روش در یک پژوهش علمی نقش اساسی دارد و پژوهشگر را در نیل به حقیقت و گریز از خطا یاری می­دهد دکارت روش را راهی می­داند که به منظور دستیابی به حقیقت در علوم باید پیمود (ساروخانی، ۱۳۸۰: ۲۴).

۴-۲- روش تحقیق

انتخاب یک روش یا تکنیک خاص همواره بستگی به شرایط دارد (رفیع پور،۱۷:۱۳۸۲). روش تحقیق در هر پژوهش با توجه به موضوع مشخص می­ شود. در این تحقیق موضوع مورد مطالعه تجزیه و تحلیل فضایی آمار تصادفات و سرانه مرگ و میر ناشی از تصادفات می­باشد. این تحقیق بر اساس نوع داده ­های جمع آوری شده، تحقیقی کمی است. مطالعات کمی به بررسی­هایی اطلاق می­ شود که امکان گردآوری مجموعه اطلاعات قابل مقایسه­ ای را از واحدهای مورد مطالعه داشته باشد (طالب،۱۳۸۰: ۲۳). روش به کار گرفته شده در این پژوهش روش اسنادی یا تحلیل ثانویه است. این روش یک مشاهده­ غیر مستقیم است که بر اساس آن شناخت از طریق جمع آوری اسناد و مدارک صورت می­گیرد و پژوهنده مستقیما با واقعیت در تماس نیست (ساروخانی، ۱۳۷۲: ۲۱۸). به علاوه، روش­های اسنادی در زمره­ی روش­ها یا سنجه­های غیر مزاحم و غیر واکنشی به شمار می­آیند. به این دلیل که، هنگام استفاده از دیگر روش­ها نظیر مشاهده، مصاحبه و … مشکل اساسی جمع آوری اطلاعات است و حال آن که به هنگام کاربرد روش­های اسنادی اطلاعات موجودند (همان،۲۵۷).

۲-۱۲-۶-۴-۴ انحلال
فروش تمام دارایی ها به ارزش واقعی را انحلال شرکت می نامند]۳[.
۲-۱۲-۶-۵ استراتژی های عمومی مایکل پورتر
استراتژی های دیگری هم وجود دارد که به استراتژی های عمومی( ژنتیک ) مایکل پورتر معروف است از دیدگاه پورتر استراتژی ها به سازمان این امکان را می دهد که از سه مبنای متفاوت از مزیت رقابتی بهره گیرد. آنها عبارتند از: رهبری در هزینه، متفاوت یا متمایز ساختن محصولات و خدمات و سر انجام تمرکز نمودن همه توجه بر محصولات و خدماتی خاص]۳[.
۲-۱۲-۶-۵-۱ رهبری هزینه ها
یکی از دلیل های اصلی برای اجرای استراتژی های یکپارچگی عمومی و یکپارچگی افقی این است که بتوان از نظر رهبری در هزینه ها به منافع و مزایایی دست یافت. پدیده رهبری هزینه ها را باید همگام با (( متمایز ساختن محصولات و خدمات )) به کار برد. بسیاری از عوامل هزینه بر جذابیت های نسبی استراتژی های عمومی ( ژنتیک ) اثر می گذارند. آنها عبارتند از: صرفه جویی به مقیاس، منحنی های یادگیری و تجربه آموزی، درصد ظرفیت مورد استفاده و رابطه ای بین عرضه کنندگان مواد اولیه و توزیع کنندگان محصولات شناخته شده. اگر شرکتی استراتژی مبتنی بر رهبری در هزینه ها را به شیوه ای موفقیت آمیز به اجرا در آورد، این اقدام بر کل سازمان اثر می گذارد که در نتیجه شرکت مزبور دارای کارآیی بسیار بالا، سربار پایین، ضایعات قابل تحمل، حیطه نظارت گسترده تر، کاهش هزینه های نگهداری و سرانجام مشارکت گسترده کارکنان در تلاش های مربوط به کنترل هزینه ها خواهد بود.

۲-۱۲-۶-۵-۲ تمایز
مقصود از عرضه موفقیت آمیز محصولات متمایز این است که شرکت مربوطه می تواند، از نظر عرضه محصول از انعطاف پذیری بیشتر برخوردار شود، برای سازشکاری با محیط در حال تغییر از توان بیشتری برخوردار است، هزینه کمتری به مصرف می رساند، برای نگهداری دستگاه ها، هزینه های کمتری می نماید، آرامش بیشتری دارد و از ویژگی های بیشتری برخوردار است.
استراتژی توسعه محصول نمونه ای است که شرکت بدان وسیله از مزیت حاصل از اجرای استراتژی مبتنی بر متمایز ساختن محصول برخوردار می شود. شرکتی که استراتژی تمایز را به شیوه ای موفقیت آمیز به اجرا در آورد می تواند قیمت محصول را نسبت به شرکت های رقیب بالاتر تعیین کند، زیرا به وفاداری مشتریان تکیه می نماید.
۲-۱۲-۶-۵-۳ متمرکز
استراتژی های مبتنی بر تمرکز بر گروه خاصی از مشتریان هنگامی موفق است که بخشی از صنعت دارای اندازه و وسعت کافی و از رشد بالقوه برخوردار باشد و سرانجام این که، این موفقیت از نظر شرکت های عمده و رقیب، از اهمیت زیادی برخوردار نباشد.
۲-۱۳ بررسی و انتخاب استراتژی
مسأله بررسی و استراتژی ها و گزینش مناسب ترین آنها تا حد زیادی بر اساس تصمیمات ذهنی و اطلاعات ذهنی ( یا اعمال نظر شخصی ) قرار دارد. در بررسی استراتژیها درباره شیوه انتخاب استراتژی هایی بحث می شود که می توان بدان وسیله به بهترین شکل ممکن به هدف های بلند مدت و مأوریت سازمان دست یافت]۳[.
استراتژی ها باعث می شوند که سازمان با طی مراحل تدریجی از حالت کنونی خود پا را فراتر گذارد و به پایگاه مورد نظر ( در آینده ) دست یابد.
استراتژی های گوناگون در سایه امور تصادفی عرضه نمی گردند، آنها از مأموریت سازمان، هدف های بلند مدت و ارزیابی عوامل داخلی و خارجی نشأت می گیرند. آنها بر اساس آن دسته از استراتژی هایی قرار دارند که در گذشته به اجرا در آمده و کار ساز واقع شده اند.
۲-۱۳-۱ فرایند ارائه و انتخاب استراتژی ها
استراتژیست ها هیچ گاه همه گزینه ها و راه های امکان پذیر را که به نفع سازمان هستند را مورد توجه قرار نخواهند داد، زیرا بی نهایت راه عملی وجو دارد. بنابراین، مجموعه ای از استراتژی های جذاب و قابل اجرا مورد توجه قرار می گیرند. باید مزایا، مضرات، داد و ستدها، هزینه ها و منافع این استراتژی ها را مشخص نمود.
مدیران و کارکنانی که مسئول تعیین مأموریت سازمان، بررسی عوامل داخلی و خارجی بوده اند باید استراتژی های گوناگون را شناسایی و آنها را ارزیابی نمایند. در این فرایند باید نمایندگانی از بخش ها و واحد های سازمان گنجانده شوند زیرا مشارکت مدیران و کارکنان این فرصت را برای آنها به وجود می آورد تا آنچه را که سازمان در حال اجرای آن است به خوبی درک کنند و خود را متعهد به تأمین هدف های سازمان بدانند.
در گرد همایی یا جلسه هایی که پیاپی تشکیل خواهد شد کارکنان و مدیران باید درباره استراتژی های گوناگون به بحث بپردازند. استراتژی های پیشنهادی را باید فهرست کرد پس از آن باید هریک از آنها استراتژی های پیشنهادی را بر حسب اهمیت به ترتیب بنویسند.
اولویت ها بدین گونه تعیین می شود:
نباید به اجرا در آید
میتوان آن را به اجرا درآورد
احتمالاً به اجرا در خواهد آمد
به طور حتم باید به اجرا درآید.
بدین گونه فهرستی از اولویت ها استراتژی تعیین می گردد و نتیجه کار بیانگر مجموعه استدلال گروه خواهد بود]۳[.
۲-۱۴ تصمیم گیری به روش تحلیل سلسله مراتبی
۲-۱۴-۱ مقدمه
دنیای اطراف ما مملو از مسائل چند معیاره است و انسانها همیشه مجبور به تصمیم گیری در این زمینه ها هستند. امروزه مدل ها و روش های کمی نقشی کلیدی در حل مسائل دارند. استفاده موفق از روش های کمی می تواند منجر به راه حل های دقیق، قابل اطمینان و اقتصادی با صرف زمان معقول گردد. همچنین از آنجا که اتخاذ تصمیم صحیح و به موقع می تواند تأثیر بسزایی در زندگی شخصی و اجتماعی انسانها داشته باشد، ضرورت وجود یک تکنیک قوی که می تواند انسان را در این زمینه یاری کند کاملاً محسوس می باشد که در این میان روش تحلیل سلسله مراتبی^[۴۷] پاسخی به نیاز بشر برای بررسی مسائل کیفی است که معیاری برای اندازه گیری ندارند و همواره در تصمیم گیری های ما همراه مسائل کمی ظاهر می شوند.
۲-۱۴-۲ مفاهیم
۲-۱۴-۲-۱ تاریخچه
با پیدایش نگرش سیستمی به برنامه‌ریزی و تکامل فرایند برنامه‌ریزی در اواخر دهه۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰، ارزیابی نیز بعنوان یکی از ارکان مهم این فرایند مورد توجه و تأکید قرار گرفت. بنابراین به منظور تجزیه و تحلیل این گزینه‌ها و سنجش مزایا و معایب نسبی هر یک از آنها در قالب یک چارچوب منطقی، روشهایی لازم بودند مورد استفاده قرار بگیرند. برای پاسخگویی به این نیاز روش های ارزیابی ابداع و مورد استفاده قرار گرفتند.
حدود ۱۰۰ روش برای ارزیابی وجود دارد که قابل دسته‌بندی به ۲۱ گروه هستند. از میان ۲۱ گروه ۵ گروه بیشتر کاربرد دارند. در بین ۵ گروه یکی از کارآمدترین این تکنیک ها فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP است که برای اولین بار توسط ال ساعتی در سال ۱۹۸۰ مطرح شد. این تکنیک بر اساس مقایسه های زوجی بنا نهاده شده و امکان بررسی سناریوهای مختلف را به مدیران می دهد. فرایند تحلیل سلسله مراتبی به علت ماهیت ساده و در عین حال جامعی که دارد مورد استقبال مدیران و کاربران مختلف واقع شده است]۱۸[.
۲-۱۴-۲-۲ انواع حالت های تصمیم گیری
در هر تصمیم گیری فضای تصمیم سازی به صورت پیوسته یا گسسته است. همچنین ممکن است تصمیم گیری تک معیاره یا چند معیاره باشد بعلاوه این معیارها می توانند به صورت های کمی، کیفی و یا تلفیقی از هر دو ( در حالت چند معیاره) باشند که در هر یک از این حالت ها نحوه تصمیم گیری متفاوت است. با توجه به مشکلات مربوط به فرایند تصمیم گیری با معیارهای چندگانه، می توان گفت که در این حالت تصمیم گیری ساده نبوده و بعلت عدم وجود استاندارد از سرعت و دقت تصمیم گیری به مقدار زیادی کاسته شده و باعث می شود که فرایند تصمیم گیری به مقدار زیادی به فرد تصمیم گیرنده وابسته باشد، برای رفع این مشکل و یا حداقل کردن آثار جانبی آن، روش های تصمیم گیری با معیارهای چندگانه طراحی شده اند که هر کدام از قوانین و اصول خاصی پیروی کرده و دارای مزایا و معایبی هستند.
فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از جامع ترین سیستم های طراحی شده برای تصمیم گیری با معیارهای چندگانه است زیرا این تکنیک امکان فرموله کردن مساله را بصورت سلسله مراتبی فراهم می کند و همچنین امکان در نظر گرفتن معیارهای مختلف کمی وکیفی را در مساله دارد این فرایند گزینه های مختلف را در تصمیم گیری دخالت داده و امکان تحلیل حساسیت روی معیارها و زیر معیارها را دارد، علاوه بر این بر مبنای مقایسه زوجی بنا نهاده شده، که قضاوت و محاسبات را تسهیل می نماید همچنین میزان سازگاری و ناسازگاری تصمیم را نشان می دهد که از مزایای ممتاز این تکنیک در تصمیم گیری چند معیاره می باشد.
۲-۱۴-۲-۳ مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی
فرایند تحلیل سلسله مراتبی در هنگامی که عمل تصمیم گیری با چند گزینه رقیب و معیار تصمیم گیری روبروست می‌تواند استفاده گردد. معیارهای مطرح شده می‌تواند کمی و کیفی باشند. اساس این روش تصمیم گیری بر مقایسات زوجی نهفته است. تصمیم گیرنده با فرآهم آوردن درخت سلسله مراتبی تصمیم آغاز می‌کند. درخت سلسله مراتب تصمیم، عوامل مورد مقایسه و گزینه‌های رقیب مورد ارزیابی در تصمیم را نشان می‌دهد. سپس یک سری مقایسات زوجی انجام می‌گیرد. این مقایسات وزن هر یک از فاکتورها را در راستای گزینه‌های رقیب مورد ارزیابی در تصمیم را نشان می‌دهد. در نهایت منطق فرایند تحلیل سلسله مراتبی به گونه‌ای ماتریسهای حاصل از مقایسات زوجی را با یکدیگر تلفیق می‌سازد که تصمیم بهینه حاصل آید.
بکارگیری این روش مستلزم چهار قدم عمده زیر می‌باشد:
الف) مدل سازی (ساخت سلسله مراتبی یا درخت تصمیم)
در این قدم، مسأله و هدف تصمیم گیری به صورت سلسله مراتبی از عناصر تصمیم که با هم در ارتباط می‌باشند، در آورده می‌شود. عناصر تصمیم شامل «شاخص های تصمیم گیری» و «گزینه‌های تصمیم» می‌باشد. فرایند تحلیل سلسله مراتبی نیازمند شکستن یک مساله با چندین شاخص به سلسله مراتبی از سطوح است. سطح بالا بیانگر هدف اصلی فرایند تصمیم گیری است. سطح دوم، نشان دهنده شاخص‌های عمده و اساسی “که ممکن است به شاخص‌های فرعی و جزئی تر در سطح بعدی شکسته شود، می‌باشد. سطح آخر گزینه‌های تصمیم را ارائه می‌کند. در شکل زیر سلسله مراتب یک مساله تصمیم نشان داده شده است ]۷[.
شکل ۲-۶: نمایش سلسله مراتب یک مسئله تصمیم. ]۷[.
ب) قضاوت ترجیحی (مقایسات زوجی)
انجام مقایساتی بین گزینه‌های مختلف تصمیم،‌ بر اساس هر شاخص و قضاوت در مورد اهمیت شاخص تصمیم با انجام مقایسات زوجی، بعد از طراحی سلسله مراتب مساله تصمیم، تصمیم گیرنده می‌بایست مجموعه ماتریسهایی که به طور عددی اهمیت یا ارجحیت نسبی شاخص‌ها را نسبت به یکدیگر و هر گزینه تصمیم را با توجه به شاخص‌ها نسبت به سایر گزینه‌ها اندازه‌گیری می کند، ‌ایجاد کند. این کار با انجام مقایسات دو به دو بین عناصر تصمیم (مقایسه زوجی) و از طریق تخصیص امتیازات عددی که نشان دهنده ارجحیت یا اهمیت بین دو عنصر تصمیم است، صورت می‌گیرد. دراین مقایسه ها تصمیم گیرندگان از قضاوت های شفاهی استفاده خواهند کرد، به گونه ای که اگر عنصر i با عنصر j مقایسه شود تصمیم گیرنده خواهد گفت که اهمیت i بر j یکی از حالات زیر است]۱۸[:
کاملاً مرجح یا کاملاً مهم تر یا کاملاً مطلوبتر
ترجیح یا اهمیت یا مطلوبیت خیلی قوی
ترجیح یا اهمیت یا مطلوبیت قوی
کمی مرجح یا کمی مهمتر یا کمی مطلوبتر
ترجیح یا اهمیت یا مطلوبیت یکسان
این قضاوت ها توسط ساعتی به مقادیر کمی بین ۱ تا ۹ تبدیل شده اند که در جدول (۲-۵) مشخص گردیده اند.
جدول ۲-۵: مقادیر ترجیحات برای مقایسه های زوجی. ]۱۸[.
ج) محاسبات وزن‌های نسبی
تعیین وزن «عناصر تصمیم» نسبت به هم از طریق مجموعه‌ای از محاسبات عددی .قدم بعدی در فرایند تحلیل سلسله مراتبی انجام محاسبات لازم برای تعیین اولویت هر یک از عناصر تصمیم با بهره گرفتن از اطلاعات ماتریس‌های مقایسات زوجی است. خلاصه عملیات ریاضی در این مرحله به صورت زیر است.
مجموع اعداد هر ستون از ماتریس مقایسات زوجی را محاسبه کرده، سپس هر عنصر ستون را بر مجموع اعداد آن ستون تقسیم می‌کنیم. ماتریس جدیدی که بدین صورت بدست می‌آید، «ماتریس مقایسات نرمال شده» نامیده می‌شود.
میانگین اعداد هر سطر از ماتریس مقایسات نرمال شده را محاسبه می‌کنیم. این میانگین وزن نسبی عناصر تصمیم با سطرهای ماتریس را ارائه می‌کند.
د) ادغام وزن های نسبی
به منظور رتبه‌بندی گزینه‌های تصمیم، در این مرحله بایستی وزن نسبی هرعنصر را در وزن عناصر بالاتر ضرب کرد تا وزن نهایی آن بدست آید. با انجام این مرحله برای هر گزینه، مقدار وزن نهایی بدست می‌آید.

۱٫۹۹

۲٫۳۱

۲٫۸۱

۳

۲٫۲۴

۲٫۸۳

۳٫۲۶

۴

۲٫۲۲

۲٫۶۲

۲٫۸۳

شکل ۴–۷٫ روند تغییرات مقاومت کششی با درصد نانو سیلیس
۴-۲-۲-۲٫ آزمایش مقاومت کششی غیرمستقیم برای طرح اختلاط­های حاوی میکروسیلیس (۵ و۶)

در این حالت طرح اختلاط، میکروسیلیس به مخلوط اضافه شده است و این حالت، با طرح اختلاط مرجع مقایسه می شود. طرح اختلاط­های شماره ۵ و۶ از این ردیف با طرح اختلاط ۱ مقایسه گردیده است. نتایج آزمایش مقاومت کششی غیر­مستقیم برای این ردیف طرح اختلاط در جدول ۴-۵ آورده شده است.
با توجه به شکل ۴–۱۰ و جدول ۴–۵ مشخص میشود که افزودن میکروسیلیس باعث افزایش مقاومت کششی می شود، اما این افزایش مقاومت در کوتاه مدت زیاد قابل توجه نیست و در دراز مدت به وضوح دیده می شود؛ زیرا فعالیت پوزولانی و سرعت واکنش میکروسیلیس در مقایسه با نانوسیلیس به خاطر سطح مخصوص کمتر میکروسیلیس نسبت به نانوسیلیس بسیار پایین است.
همانطور که از شکل ۴–۱۰ دیده می شود نمودار تغییرات مقاومت کششی برای نمونه هایی که ۷ روزه مورد آزمایش قرار گرفتند با شیب ملایمی همراه است، یعنی آهنگ افزایش مقاومت کششی پایین است اما این نمودار برای نمونه هایی که ۲۸ روزه و مخصوصاً ۹۰ روزه تست شده اند با شیب تندتری همراه است، یعنی آهنگ افزایش مقاومت کششی با گذشت زمان افزایش می یابد. برای مثال مقاومت کششی ۷ روزه برای نمونه حاوی ۲ درصد نانوسیلیس با توجه به جدول ۴–۴ برابر MPa 99/1 است در حالی که این مقدار برای نمونه حاوی ۵/۷ درصد میکروسیلیس در ۷ روز برابرMPa 64/1 است که نشان از تأثیر خیلی زیاد نانوسیلیس بر خواص مکانیکی بتن در کوتاه مدت است، زیرا ذرات نانوسیلیس به خاطر داشتن سطح مخصوص بسیار زیاد با هیدروکسیدکلسیم آزاد شده ناشی از عملیات هیدراسیون سیمان با آب به شدت واکنش داده و ژل سیلیکات کلسیم هیدراته شده (C-S-H) تولید می کند که عامل اصلی استحکام بتن و چسبندگی آن با سنگدانه هاست. در حالی که همین واکنش در مورد میکروسیلیس هم صادق می باشد اما در بلند مدت این امر اتفاق می افتد. بنابر این مزیت عمده استفاده از نانوسیلیس در بتن نسبت به میکروسیلیس دستیابی به خواص مطلوب و مورد نظر در کوتاه مدت است.
جدول ۴–۵٫ نتایج آزمایش مقاومت کششی غیر­مستقیم برای طرح اختلاط­های حاوی میکروسیلیس

(MPa) مقاومت کششی

شماره طرح اختلاط

۹۰ روزه

۲۸ روزه

۷ روزه

۲٫۱۹

۱٫۹۵

۱٫۵۱

۱

۲٫۵۳

۲٫۲۹

۱٫۶۴

۲

۳٫۰۷

۲٫۵۸

تحقیق عبارت است از بررسی نظام یافته، کنترل شده، تجربی و انتقادی در مورد پدیده ها که روابط احتمالی بین این پدیده ها به وسیله نظریه و فرضیه هدایت می شوند (۲۲). در انجام دادن پژوهش، به منظور کسب شناخت، باید مجموعه ای از گزاره ها (فرضیه یا سؤال های تحقیق) را تدوین کرد، سپس آنها را مورد آزمون قرار داد یا پاسخ آنها را فراهم آورد. این امر، فرایند پژوهش را هدایت کرده و پژوهشگر را در به دست آوردن شناخت یاری می دهد. بر این اساس، روش تحقیق وسیله یا طریقه تعیین این امر است که چگونه یک گزاره تحقیق مورد تأیید قرار می گیرد یا رد می شود. به عبارت دیگر روش تحقیق چارچوب عملیات یا اقدامات جستجو گرانه برای تحقق هدف پژوهش، جهت آزمودن فرضیه یا پاسخ دادن به سؤال های تحقیق را فراهم می آورد (۳۴).

معرفی و تبیین مقولاتی نظیر جامعه آماری و نمونه تحقیق، روش های نمونه‌گیری، حصول اطمینان از اینکه نمونه نماینده واقعی جامعه‌ است، ابزارها و روش های گردآوری اطلاعات، اطلاعات کمی و کیفی مورد نیاز در تحقیق، روش های آماری و غیر آماری مورد نیاز در طول انجام تحقیق و نیز روش های تجزیه و تحلیل نتایج می تواند موجب شفاف سازی فرایند تحقیق گردد و انجام این فرایند را تسهیل نماید. این فصل ضمن تبیین روش تحقیق پژوهش حاضر به بررسی ویژگی های آن در قالب جامعه آماری، روش نمونه گیری، حجم نمونه، روش گردآوری داده ها، روش تجزیه تحلیل آماری می‌پردازد.
۳-۲. روش و طرح تحقیق
طرح تحقیق حاضر، غیرآزمایشی(توصیفی) و به لحاظ نوع داده های مورد استفاده در آن، کمی، به لحاظ زمانی مقطعی و به لحاظ هدف کاربردی است. زیرا محقق هیچگونه دستکاری ای در متغیرهای مورد پژوهش نداشته و به توصیف آنچه اتفاق افتاده بسنده کرده است. البته چون داده ها از دو گروه مختلف به دست آمد مقایسه هر یک از ویژگی ها در دو گروه با هم مقایسه شد.
از آنجایی که با بهره گرفتن از پرسشنامه به جمع آوری اطلاعات پرداخته شده است، این پژوهش پیمایشی است. نمونه گیری از مدارس عادی در مناطق مختلف آموزش و پرورش شهر زنجان انجام گرفت. از هر منطقه قسمت های جغرافیایی که سطوح زندگی متفاوتی داشتند انتخاب و از هر قسمت تعدادی مدرسه انتخاب شد.
۳-۳. جامعه و نمونه آماری تحقیق
جامعه آماری تحقیق حاضر را کلیه دانش آموزان متوسطه دختر تیزهوشان و مدارس عادی شهرستان زنجان که در سال تحصیلی۹۴-۹۳ مشغول تحصیل بودند، که تعداد آنها ۳۰۰ نفر تیزهوش و ۷۵۲۰ نفر عادی بودند، تشکیل می دادند. با توجه به این که در شهر زنجان دو منطقه وجود دارد، هر یک ازمناطق به چهار قسمت تقسیم شد و از هر قسمت دو مدرسه انتخاب واز هریک تعداد مساوی دانش آموز انتخاب شد. نمونه آماری این تحقیق را ۳۰۰ نفر دانش آموز تیز هوش و۳۸۰ نفراز دانش آموزان دبیرستان عادی که بصورت خوشه ای چند مرحله ای گرفته شد، تشکیل می دادند. تعداد نمونه مورد نیاز با بهره گرفتن از جدول مورگان تعیین شد. لازم به توضیح است که دانش آموزان پیش دانشگاهی از هر دو گروه تیزهوشان و عادی حذف شده بودند.
۳-۴. متغیرهای تحقیق
فعالیت بدنی: در تحقیق حاضر میزان فعالیت بدنی با بهره گرفتن از پرسش نامه RAPA ارزیابی می شود.
آمادگی جسمانی: در این تحقیق توان هوازی با تست ۵۴۰ متر، استقامت عضلانی شکم با درازو نشست، استقامت عضلانی کمربند شانه ای با تست کشش بارفیکس و برای میزان انعطاف پذیری از تست انعطاف استفاده شد.
ترکیب بدن: منظور از ترکیب بدنی در تحقیق حاضر در صد چربی و وزن بدون چربی است که با بهره گرفتن از کالیپر و روش سه نقطه ای جکسون و پولاک سنجیده می شود.
۳-۵. ابزار و روش های اندازه گیری
برای اندازه گیری متغیر های این پژوهش ابزار های اندازه گیری مختلفی مورد استفاده قرار گرفتند، این ابزار ها عبارتند از:

1. 1. جهت اندازه گیری وزن آزمودنی ها از ترازوی دیجیتال مارک تفال ساخت فرانسه با دقت ۱/. کیلوگرم استفاده شد.

1. 1. جهت اندازه گیری قد آزمودنی ها از دیوار مدرج با دقت ۱/. سانتی متر استفاده شد.

1. 1. جهت اندازه گیری دور کمر و دور باسن از متر نواری پلاستیکی استفاده شد.

1. 1. جهت اندازه گیری رکوردها در دوی استقامت و درازونشست از کرونومتر Q&Q ساخت چین استفاده شد.

1. 1. جهت اندازه گیری درصد چربی بدن از دستگاه کالیپر^[۶۱]سیهان ساخت چین استفاده شد.

1. 1. جهت اندازه گیری انعطاف پذیری از جعبه دستگاه انعطاف استفاده شد.

1. 1. جهت اندازه گیری استقامت عضلانی کمر بند شانه ای از دستگاه بارفیکس و استقامت عضلانی شکم از تشک درازونشست استفاده شد.

1. 1. جهت اندازه گیری توان هوازی برای آزمون ۵۴۰ متر از یک زمین والیبال استفاده شد.

1. 1. جهت سنجش سطح فعالیت بدنی از پرسش نامه RAPA استفاده شد.

در پژوهش حاضر از ابزارهای مشاهده و پرسش نامه استفاده شده است و چون مشاهده گر و ابزار اندازه گیری برای همه دانش آموزان یکسان انتخاب شده است، می توان گفت که ابزار از اعتماد بالایی برخوردار است. در مورد پرسشنامه نیز این ابزار دارای روایی محتوایی (صوری) بوده و پایایی آن با بهره گرفتن از آزمون کودر-ریچاردسون در حدود ۸۴/۰ برآورد شده که قابل قبول است و می توان گفت که ابزار از ضریب اعتماد بسیار بالایی برخوردار است(۳۴).
۳-۶. شیوه ی اجرا و جمع آوری یافته ها
برای تمهید مقدمات لازم برای انجام پژوهش و برای مراعات مسائل حراستی و اخلاقی ابتدا مجوز لازم از اداره کل آموزش و پرورش استان زنجان جهت حضور در مدارس برای نمونه گیری اخذ شد و فرم رضایت نامه اولیا جهت انجام پژوهش تکمیل شد و در ادامه با بهره گرفتن از مجوز مربوطه به مدارس مراجعه و فرم ها تکمیل شد (پیوست ۱،۲).
۳-۶-۱. اندازه گیری قد
قد آزمودنی ها با بهره گرفتن از قد سنج دیواری با دقت ۱/۰ سانتی متر اندازه گیری شد. آزمودنی ها بدون کفش و به صورت ایستاده کنار دیواری که قدسنج روی آن نصب شده است، قرار می گرفتند. طوری که پاشنه، پا، باسن، کتف و سر آنها در یک راستا قرار می گرفت. سپس در حالی که رو به رو را نگاه می کردند، در این حالت قد آزمودنی ها بر حسب سانتی متر اندازه گیری و ثبت شد (۵۲).
شکل ۳-۱. اندازه گیری قد
۳-۶-۲. اندازه گیری وزن
جهت اندازه گیری وزن آزمودنی ها از یک ترازوی دقیق دیجیتالی مارک تفال ساخت آلمان با دقت ۱/۰ کیلوگرم استفاده شد. روش اندازه گیری به این صورت بود که آزمودنی ها بدون کفش و با حداقل لباس ممکن برای مدت چند ثانیه روی ترازو قرار می گرفتند و وزن بدن آنها بر حسب کیلوگرم ثبت می شد. معمولأ وزن را دو بار اندازه گیری و میانگین آن دو به عنوان وزن دقیق ثبت شد (۵۲).
شکل ۳-۲. اندازه گیری وزن
۳-۶-۳. نسبت دور کمر به دور لگن (WHR)
یکی از روش های ارزیابی ترکیب بدنی، استفاده از نسبت دور کمر به دور لگن (WHR) است. برای اندازه‌گیری این نسبت، با یک متر پلاستیکی محیط دور کمر که باریک ترین قسمت کمر است اندازه گیری شد و مفصل ران که از پهن ترین قسمت باسن عبور می کند، اندازه‌گیری شده و دور کمر بر باسن تقسیم می‌شود(۵۲).

شکل ۳-۳. اندازه گیری دور کمر شکل۳-۴. اندازه گیری دور لگن
۳-۶-۴. شاخص توده بدنی (BMI)
در این روش که به عنوان استاندارد کاربرد زیادی دارد، وزن به کیلوگرم بر مجذور قد به متر مربع تقسیم می شود (۲۸).
BMI=
۳-۶-۵. درصد چربی بدن
درصد چربی بدن از طریق اندازه گیری ضخامت لایه زیر پوستی چین پوستی سه سر، فوق خاصره و ران با بهره گرفتن از کالیپر سیهان اندازه گیری شد. برای برآورد درصد چربی از نوموگرام و روش سه نقطه ای جکسون و پولاک استفاده شد. تمام اندازه گیری ها در این روش از سمت راست بدن انجام می گرفت. سه عدد بدست آمده از اندازه گیری لایه زیر پوست در نواحی یاد شده با هم جمع گردید و در ستون سمت راست نوموگرام علامت زده شد. سپس با بهره گرفتن از یک خط کش از نقطه علامت زده با ستون سمت چپ یعنی سن آزمودنی خط کشیده شد درصد تخمینی چربی بدن، محل تقاطع خط مذکور با ستون های میانی زنان بدست آمد(۲۹) (پیوست ۴).
شکل ۳-۵. کالیپر
۳-۶-۵-۱. اندازه گیری ضخامت لایه چربی زیر پوستی رانی
نقطه میانی ناحیه فوق خاصره و لبه بالایی کشکک، در سطح قدامی ران در حالتی که آزمودنی ایستاده بود و وزن بدن خود را روی پای چپ انتقال داده و پای راست در حالت آزاد و زانو خم و به صورت معلق روی زمین بود، علامت گذاری و ضخامت لایه چربی زیر پوستی اندازه گیری می شد (۱).
شکل ۳-۶. اندازه گیری ضخامت لایه چربی زیر پوستی رانی
۳-۶-۵-۲. اندازه گیری ضخامت لایه چربی سه سر بازویی
نقطه میانی از فاصله زائده مفصل شانه تا زائده آرنجی، در حالتی که آزمودنی ایستاده، آرنج خود را تا زاویه ۹۰ درجه خم نموده، حد فاصل بین زائده آرنجی توسط متر نواری اندازه گیری شده و نصف این فاصله را علامت گذاشته، سپس فرد دستش را به حالت اول شل و آزاد در کنار بدن رها می نماید و محقق پشت سر فرد ایستاده کالیپر را با دست راست و با انگشت سبابه و شصت دست چپ یک سانتی متر بالای علامت و میزان چین پوستی سه سر را اندازه گیری می نماید (۴۸).
شکل۳-۷. اندازه گیری ضخامت لایه چربی سه سر بازویی
۳-۶-۵-۳. اندازه گیری ضخامت لایه چربی فوق خاصره ای
درست بالای تاج خاصره استخوان حرقفی سمت راست در خط قدامی زیر بغلی را علامت گذاری شد. چین پوستی خلفی و فوقانی محل علامت گذاری شد را نیشگون گرفته شد. شکاف طبیعی چین پوستی معمولا به صورت زاویه دار از تاج به سمت ناف می باشد. نوک های کالیپر را در عرض محور طولی چین مورب قرار گرفته شد. به منظور پایایی و روایی کار اندازه گیری ها در یک زمان از روز انجام شد (۱).
شکل۳-۸. اندازه گیری ضخامت لایه چربی فوق خاصره ای
۳-۶-۶. اجرای آزمون انعطاف پذیری
برای اندازه گیری انعطاف پذیری، آزمودنی ها مورد نظر در روی زمین نشسته به طوری که پاها کاملا کشیده شده باشد. نیمکتی را در مقابل او به پهلو قرار داده و کف پاها با سطح نیمکت تماس پیدا می کند. سپس خط کش را طوری روی نیمکت قرار دادیم که نقطه ۱۵ سانتی متری آ ن در لبه سطح نیمکت قرار گرفته و صفر آن به طرف خود فرد مورد آزمایش قرار گیرد. انتهای انگشتان وسط دست های شخص در حالی که حداکثر سعی خود را در خم کردن بدن و دور کردن دست ها بر روی خط کش اندازه گیری و نقطه مشخص شده را با واحد سانتی متر ثبت شد.
شکل۳-۹. اجرای آزمون انعطاف پذیری
۳-۶-۷. اجرای آزمون کشش بارفیکس خوابیده
برای اجرای این آزمون آزمودنی به پشت زیر بارفیکس دراز می کشد، بطوری که شانه های او زیر میله ی بارفیکس قرار بگیرد. او سپس دست های خود را با کف دست های باز به سمت بالا آورد. سپس آزمودنی میله ی بارفیکس را گرفت و تنه و پاهای خود را از زمین جدا کرد. در این حالت فقط

هریک از کارکنان ادارات دولتی و مراجع قضایی و مامورین خدمات عمومی که در تحریر نوشته ها و قراردادهای راجع به وظایفشان مرتکب جعل یا تزویر شوند اعم از اینکه موضوع یا مضمون آن را تغییر دهند یا گفته و نوشته یکی از مقامات رسمی،‌ مهر یا تقریرات یکی از طرفین را تحریف کنند یا امر باطلی را صحیح و صحیحی را باطل یا چیزی را که به آن اقرار نشده است، اقرار شده جلوه دهند علاوه بر مجازاتهای اداری و جبران خسارت وارده به حبس از یک تا ۵ سال یا شش تا سی میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.
۳- ضابطین در جریان بازجویی حق ندارند متهم را تهدید به افشای سر یا اسراری نمایند. یکی از ویژگیهایی که ضابطین باید همواره به آن پایبند بوده و آن را رعایت کنند، ‌امانتداری در زمینه حفظ اسرار متهمین است. ضابطین اسراری را که از مردم یا از متهمین در جریان انجام ضابطیت یا اسراری که در راستای شغل خود از آن با خبر میشوند را نباید در نزد کسانی که صلاحیت دانستن آن را ندارند، افشا کنند.
اگر ضابطین تهدید به افشای سر را وسیلهای برای اذیت و آزار متهم قرار داده باشند، بدون توجه به قصد و نیت ضابطین از این کار، برابر ماده ۱۷۲ قانون تعزیرات که اشعار میدارد: هرگاه کسی دیگری را به هر نحوی تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا افشای سری به خود یا بستگان او نماید،‌ اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر با ترک فعلی را نموده یا ننموده باشند، به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا زندان از دو ماه تا دو سال محکوم خواهند شد.

۴- ضابطین و قاضی در هنگام تحقیق و بازجویی اگر با سکوت متهم روبرو شوند نمیتوانند وی را ملزم به اقرار یا اعتراف کنند. بلکه باید به دیگر ادله یا روش های کشف جرم اکتفا کنند تا مرتکب اصلی شناسایی یا اتهام متهم را ثابت کنند. در همین خصوص اصل ۳۸ قانون اساسی اعلام میدارد:
هرگونه شکنجه برای گرفتن اقرار و کسب اطلاع ممنوع است. اجبار شخص به شهادت، اقرار و یا سوگند مجاز نیست و چنین شهادت و سوگندی فاقد ارزش و اعتبار قضایی و قانونی است و همچنین بند ۹ قانون احترام به آزادیهای مشروع و حفظ حقوق شهروندی نیز اشعار میدارد:
هرگونه شکنجه متهم به منظور اقرار یا اجبار او به امور دیگر ممنوع بوده و اقرارهای اخذ شده به این وسیله حجیت شرعی و قانونی نخواهد داشت. علی ایحال ضابطین حق ندارند جهت گرفتن اعتراف متهم را مورد شکنجه از انواع مختلف آن قرار دهند و از وی اعتراف بگیرند وهمچنین مقام قضایی نیز نمیتواند دستور شکنجه متهم ر ا جهت کسب اقرار صادر کند. در صورتی که چنین دستوری را صادر نماید. این دستور غیر قانونی و خلاف قانون و غیر قابل اجراست و قاضی به دلیل صدور دستور غیر قانونی مورد تعقیب قرار خواهد گرفت.
۵- ماده ۸۱ قانون تعزیرات برای ناقضان حق سکوت متهم و اقدام کنندگان به شکنجه جهت کسب اقرار و اعتراف را مورد اشاره قرار داده و برای مرتکبین این جرم تعیین مجازات کرده است. بنا به نص صریح ماده مذکور: هریک از مستخدمین و مامورین قضایی یا غیر قضایی دولت برای اینکه متهمی را مجبور به اقرار کند او را اذیت و آزار بدنی نماید علاوه بر قصاص و یا پرداخت دیه، حسب مورد به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم می گردد و چنانچه کسی در این خصوص دستور داده باشد فقط دستور دهنده به مجازات حبس مذکور محکوم خواهد شد و اگر متهم به واسطه اذیت و آزار فوت کند مباشر، مجازات قاتل و آمر مجازات آمر قتل را خواهد داشت.
۶- برابر ماده ۶۰ ق.آ.د.ک؛ پس از اینکه بازجویی به اتمام رسید و صورتجلسه آن تنظیم شد، صورتجلسه تنظیمی باید به امضای متهم و مامورین و دیگر حاظرین در جلسه نیز برسد. اگر متهم پس از اتمام بازجویی و تنظیم صورتجلسه از امضای آن خودداری کند ضابطین نمیتوانند وی را اکراه یا اجبار به امضای آن بکنند، بلکه باید در قبال این نوع رفتار متهم جمله «متهم از امضای صورتجلسه استنکاف کرد» قید شود.
حقوق متهم هنگام تحت نظربودن و بازداشت
تحت نظرگاه و بازداشتگاه محل نگهداری متهمانی است که با دستور مقام قضائی تا اتخاذ تصمیم نهایی به آنجا معرفی میشوند و حقوقی را در این بخش برای متهم قائل شدهاند از جمله:
۱- رفتار مامورین در بازداشتگاه با متهم مناسب باشد.
۲- از بازداشت متهم به صورت انفرادی خودداری شود.
۳- امکان ملاقات با وکیل در بازداشتگاه و بستگان فراهم شود.
۴- از ضرب و شتم متهم در بازداشتگاه خودداری شود.
۵- استماع اظهارات و تظلمات فرد بازداشت شده و انعکاس آن به مقامات بالاتر.
۶- مامورین موظفند با متهمینی که در بازداشتگاه به سر میبرند و از نظر روحی نیز در شرایط نامناسبی قرار دارند ، رفتار مناسب داشته باشند.
مجازات نقض حقوق متهم هنگام تحت نظر بودن و بازداشت
۱- داشتن وکیل حق هر فرد ایرانی است که متهم به ارتکاب جرمی است. بنابراین متهم حق دارد در زمانی که در بازداشتگاه به سر میبرد با وکیل خود ارتباط و ملاقات داشته باشد به همین منظور اگر ضابطی از این امر جلوگیری نماید و این حق را از متهم سلب کند، به مجازات اعلامی در ماده ۷۳ قانون تعزیرات یعنی انفصال از خدمت و محرومیت از ۱ تا ۵ سال از مشاغل حکومتی و حبس از دو ماه تا سه سال خواهد شد.
۲- ماده ۷۵ قانون تعزیرات اشعار میدارد: هرگاه شخصی برخلاف قانون حبس شده باشد و در خصوص حبس غیرقانونی خود شکایت به ضابطین دادگستری یا مامورین انتظامی نموده و آنان شکایت وی را استماع نکرده باشند و ثابت ننمایند که تظلم او را به مقامات صلاحیتدار ذیصلاح اعلام و اقدامات لازم را معمول داشتهاند به انفصال دائم از همان سمت و محرومیت از مشاغل دولتی به مدت ۳ تا ۵ سال محکوم خواهند شد.
انواع بدرقه متهم، تهدیدهای هنگام بدرقه و حقوق متهم در این خصوص
الف - انواع بدرقه
۱- از محل یا مکان دستگیری تا مقر انتظامی؛
۲- از مقر انتظامی تا مراجع قضایی؛
۳- از مراجع قضایی تا مقر انتظامی؛
۴- از شهری به شهر دیگر؛
۵- از مراجع قضایی به تحت نظرگاه، زندان و بالعکس؛
۶- از تحت نظرگاه و زندان به مراکز درمانی و بالعکس؛
۷- ازتحت نظرگاه به تحت نظرگاه دیگر.
۸- از واحد انتظامی یا قضایی به صحنه جرم برای بازسازی صحنه جرم.
ب- تهدیدها هنگام بدرقه متهم
۱- سهلانگاری مسئولان در توجیه و ارائه آموزشهای لازم به مأمور بدرقه.
۲- عدم توجه و دقت به نوع اتهام متهم.
۳- نامناسب بودن وسیله نقلیه حمل متهم.
۴- غلبه احساسات و عواطف مامور و احتمال همکاری نا آگاهانه وی با متهم.
۵- تبانی مأموران با متهم.
۶- بهرهگیری از امکانات متهم در اجرای مأموریت برای سرعت بخشیدن به کارها یا کم کردن هزینه ها.
۷- مأنوس شدن با متهم و اعتماد بی جا به او در مأموریتهای طولانی.
۸- عدم تناسب قوای جسمانی مأموران با متهمان.
۹- داشتن زمینه ضعف اخلاقی و ایمانی مأموران.
۱۰- اتکا به مهارت خود و غافل شدن از توان و تجربه متهم.
۱۱- استفاده نکردن از ابزار و تجهیزات مناسب در مأموریت توسط مامور بدرقه.
۱۲- مسامحه و سهلانگاری مأمور هنگام برگزاری جلسه محاکمه متهم.
۱۳- محول کردن دستگیری، اعزام و نگهداری متهمان به مأمورن و سربازان فاقد صلاحیت.
۱۴- قبول پیشنهاد تأمین وسیله نقلیه توسط بستگان متهم.
۱۵- همراهی بستگان متهم در طول مأموریت.
۱۶- ایجاد صحنه تصادف ساختگی و موارد مشابه آن برای متوقف کردن خودروی حامل متهم و فراری دادن آن (یوسف آذر، صیادی، ۱۳۹۲ : ۶۵).
ج - حقوق متهم هنگام بدرقه
۱- هنگام بدرقه حتی الامکان از بستن چشمهای متهم و یا دیگر اعضای بدن وی خودداری شود.
۲- انتقال با ماشینهای مخصوص انجام شود تا متهم در ماشین دچار آسیب نشود و هم با دیده شدن وی در انتظار عمومی در حال بدرقه، وجههی اجتماعی وی خدشه دار نگردد.
۳- بدرقه باید با سرعت انجام شود تا از اتلاف وقت متهم جلوگیری گردد.
۴- محافظت از وی در مقابل حمله ها یا انتقام جوییهای احتمالی توسط خانواده یا بستگان بزه دیده.
۵- اجتناب از شماتت کردن وی به خاطر جرم ارتکابی.