که شیوه استاندارد آن این گونه میباشد:
فرشیدورد، خسرو. “شیوه واژه‌گزینی و واژه‌سازی فردوسی". درباره ادبیات و نقد ادبی. تهران: امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۶۳، ج۱، ص ۳۴۳ـ۳۷۱.
-
- معرفی مقالهها، گاهی مشخصات عددی یا آورده نشده یا ناقص آورده شده یا با مآخذ اصلی تطبیق نمیکند. این موارد در این کتاب بسیار به چشم می‌خورد که یکی از علت‌های آن، می‌تواند استفاده از منابع دیگر در معرفی این مقالهها باشد. اما بهتر بود که ایشان مدخل‌هایی را که خود بی‌واسطه، آنها را معرفی کردند با مدخل‌هایی که باواسطه، آنها را معرفی کردند با نشانه‌هایی تفکیک می‌کردند تا مسؤولیت این اشتباهات متوجه ایشان نمی‌شد.
۶ـ اهداف، نوع و شیوه‌های تنظیم کتاب شناسی حاضر:
الف ـ نوع و دامنه:
عنوان و مقدمه اثر باید انگیزه و چهارچوب کتاب شناسی را به روشنی بیان میکند و دامنه کتاب شناسی در جایگاه نقد و بررسی باید نمودی روشن و آشکار داشته باشد. با این توصیف:
-
- کتاب شناسی حاضرباعنوان «کتاب شناسی دستورزبان فارسی معاصر(کتاب، مقاله، پایان‌نامه)، ۱۳۸۳-۱۳۰۰» دارای سه فصل با عنوان‌های کتابها، پایان‌نامه و مقالهها است که به‌ترتیب دارای ۵۴۷، ۴۰۴ و ۲۰۴۶ مدخل میباشد.
-
- این کتاب شناسی ازنظر زمانی گذشته‌نگر است زیرا به معرفی کتابها از سال ۱۳۰۰ هجری شمسی پرداخته است. جاری است زیرا کتابها و مقاله‌هایی که در زمان کنونی چاپ شده است معرفی کرده است و آینده‌نگر است به این دلیل‌که چند مورد از کتابها و مقاله‌های چاپ‌نشده و زیرچاپ را معرفی کرده است. البته در این‌باره ادعایی نیست چه بسا کتابها و مقاله‌هایی در این زمینه زیرچاپ است که گردآورنده از آن بی‌اطلاع است. اولین چیزی که بدان توجه شده است تاریخ تألیف است. یعنی کتابها و پایان‌نامه‌ها و مقاله‌هایی که در فاصله ۱۳۰۰ تا ۱۳۸۳ نوشته شده، نام برده شده است. در مورد مقاله، آخرین تاریخ مقاله یافته شده خرداد ۱۳۸۳ و در مورد کتاب و پایان‌نامه، ۱۳۸۳ میباشد.
-
- این کتاب شناسی از نظر شیوه تنظیم، براساس نام نویسنده تنظیم شده است و کتابها و مقاله‌های مربوط به آن نویسنده نیز، به‌ترتیب الفبایی به‌دنبال هم آورده شده است.
۴.دراین کتاب شناسی سعی شده است به شیوهکتاب شناسی توصیفی رفتار شود،یعنی مشخصات اصلی کتاب و مقاله، تصاویر، نمودار، جدول، مجلدهای کتاب، موضوع و فهرست مندرجات کتاب و مقاله. اما آنچه را یادآور نشده مواردی چون قیمت، نوع جلد و قطع کتاب است که دانستن آن به‌نظر ضروری نمی‌رسید.
-
-
- در این کتاب شناسی محدوده جغرافیایی موردنظر نبوده بلکه آنچه که بدان توجه شده است زبان واحد یعنی زبان فارسی است. در این کتاب شناسی کلیه مقالهها و کتابها و پایان‌نامه‌ها به‌زبان فارسی نوشته یا ترجمه شده است. بنابراین با کتابها و مجلاتی نیز روبرو میشویم که در خارج از کشور منتشر شده‌اند.
-
- از اصول علم کتابداری این است که هنگامی که در گردآوری موضوعی، متوجه میشویم که تعداد آثار بیش از حد تصور است، می‌توانیم موضوع را محدود کنیم. بنابراین سعی شده است در انتخاب کتابهای دستور، خالص‌ترین کتاب‌هایی که در زمینه دستور زبان فارسی و گویش‌های
ایرانی نوشته شده است؛ معرفی شود. بنابراین بسیاری از خودآموزها، کتابهای کنکور، کتابهای درسی مدارس و دانشگاه‌ها و کتابهای کمک آموزشی و کتابهای آموزش زبان فارسی نوشته شده برای خارجیان نادیده گرفته شده است. به علت سودمندی برخی مطالب، در مواردی خاص و با آگاهی، تعدادی از این‌گونه کتابها آورده شده است. دیوان‌ها و نثرهای تصحیح‌شده که در ابتدای آنها قواعد دستوری آن اثر توضیح داده شده است؛ معرفی نشده است. اما اگر این توضیح دستوری در مقاله‌ای آورده شده باشد؛ آن مقاله معرفی شده است. واژه‌نامه‌ها و فرهنگ‌ها، از آنجا که از نوع دستوری کلمات صحبت میکند و مقدمه‌ای هر چند مختصر در باره دستور زبان فارسی دارد؛ معرفی
شده است. فهرستگان و کتاب‌هایی که به طور پراکنده به معرفی کتاب‌هایی که خارجیان درباره دستور زبان فارسی نوشته‌اند معرفی شده است. مواردی از کتابها بوده است که به واسطه دیگر کتابها و شبکه اینترنت از آنها نام برده شده است. توضیحی که در این‌باره باید داد این است که از آنجایی که ارزش این کتابها از نظر کمک آموزشی یا درسی بودن، روشن نبود؛ این کتابها معرفی شده است. در مورد گویش‌های ایرانی، فرهنگ‌هایی که مقدمه‌ای درباره دستور داشتند و خودآموزهایی که مفید به نظر می‌رسید نیز آورده شده است. در این فصل معرفی بخشی از کتاب را هم داریم. به طور مثال شاید اسم کتاب ارتباطی به دستور زبان نداشته باشد اما بخشی از آن درباره دستور زبان است اگرچه جزوه، مطابق با استانداردهای گوناگون تعاریفی متفاوت با کتاب دارد اما به علت اندک بودن آن، بخشی جدا برایش درنظر گرفته نشده است و در خلال معرفی کتابها، آورده شده است.
درباره مقالهها، محدودیت خاصی غیر از محدودیت زمانی و زبانی درنظر گرفته نشده است. مقالهها از مجلات، روزنامه‌ها، مجموعه‌ها، سالنامه‌ها، فرهنگ‌ها و اینترنت گرفته شده است و شامل مباحث گوناگون دستور زبان فارسی و گویش‌ها، نقد و معرفی کتابهای درسی و غیردرسی و نیز نقد و معرفی کتابها و مقاله‌های نوشته شده به زبان‌های دیگر، همچنین پرسش و پاسخ، مصاحبه، گزارش، خبر و نکته‌ها میباشد. در این بخش، به مباحث ترجمه نیزـ آنجا که به دستور زبان مربوط می‌شودـ پرداخته شده است. اما در معرفی پایان‌نامه‌ها، به‌جز موارد بسیار معدودی که در دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار، کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی و برخی پایان‌نامه‌های دیده شده در دانشگاه فردوسی مشهد، که بی‌واسطه معرفی شده است، دیگر پایان‌نامه‌ها، بواسطه کتابها و چکیده‌نامه‌های مربوط به معرفی پایان‌نامه‌های تحصیلی در محدوده زمانی مشخص و پایگاه مرکز اطلاع‌رسانی اطلاعات و مدارک علمی ایران معرفی شده است.
نخستین تاریخ پایان‌نامه‌های ارائه داده شده، سال ۱۳۳۳ و آخرین تاریخ، سال ۱۳۸۳ میباشد این فصل به یقین از نارساترین بخش‌های این کتاب شناسی خواهد بود به این دلیل که بسیاری از پایان‌نامه‌های دفاع شده، به پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اطلاعات و مدارک علمی معرفی نشده است و در این پایگاه حتی نامی از برخی دانشگاه‌ها نیست.
-
- این کتاب شناسی یک کتاب شناسی تخصصی است از نوع کتاب شناسی موضوعی، زیرا موضوع دستور زبان فارسی و گویش‌های ایرانی را دربر می‌گیرد.
ب ـ اعتبار:
آنچه که به اعتبار یک کتاب شناسی می‌افزاید، این است که آیا کسی که به تهیه آن پرداخته است، صلاحیت انجام چنین کاری را داشته است آیا در مورد کتاب شناسی‌های موضوعی، تهیه کننده دارای تخصص و تحصیلات دانشگاهی لازم میباشد؟ کسانی که از او حمایت می‌کنند از چه میزان اعتبار برخوردارند؟
در این کار سعی شده است علاوه بر استفاده از رهنمودهای سودمند استادان راهنما و مشاور، از راه‌کارهای پیشنهاد شده از مشاور مطالعاتی تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی و کتابداران کارشناس ارشد کتابخانه آستان قدس رضوی و دانشجویان و استادان رشته کتابداری دانشگاه فردوسی مشهد، و شیوه‌های علمی اصول کتابداری استفاده شود. مشاوره و استفاده از امکانات مستندسازی که شرایط آن در بخش فهرست‌نویسی سازمان بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی فراهم بود و بهره‌گیری از کتاب «شیوه نگارش علمی»[۱۳۷] و «آیین گزارش‌نویسی»[۱۳۸] عباس حر‌ّی نقش مؤثری در علمی نمودن نگارش این کتاب شناسی داشته‌اند.
مراکزی را که برای دست‌یابی مستقیم به کتابها و مجلات درنظر گرفته شد؛ مراکز معتبری چون تالار مطبوعات آستان قدس رضوی، تالار مجلات دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه مازندران بابلسر و مخزن بسته، گردش کتاب، تالار باز خانم و آقایان و تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، همچنین کتابخانه گوهرشاد مشهد بوده است. باید توجه داشت که بیشترین منابع دیده شده، مربوط به آستان قدس رضوی و دانشگاه فردوسی مشهد میباشد. منابعی که به واسطه آنها، کتابها، مقالهها و پایان‌نامه‌ها معرفی شده‌اند؛ در پایان هر فصل آمده است. منابعی که به واسطه آنها،موارد دیده نشده،یادداشت شده است شامل: فهرست مقالات،کتاب شناسی‌ها، فهرست کتابهای چاپی، کتابنامه موجود در انتهای کتابها و مقاله ها، مجله نمایه، برخی مقاله ها و کتابها، لوح فشرده پایگاه مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، و کتابخانه ملی، نرم‌افزار کتابخانه آستان قدس رضوی و اینترنت بوده است.
ج ـ تمایز این کتاب شناسی از کتاب‌شناسی‌های موجود:
شیوه نگارش علمی این اثر، روزآمد بودن آن، محدوده زبانی و زمانی در نظر گرفته شده برای آن، مستندسازی نام نویسندگان، تفکیک منابع دیده شده و دیده نشده، معرفی پایان‌نامه در فصلی مستقل، وجود نمایه‌های سودمند،دارابودن مقدمه‌ای گویا درباره تاریخچه علم کتاب شناسی در جهان
غرب، عرب وایران،انواع دستورهای نوشته شده درباره زبان فارسی،تاریخچه علم کتاب شناسی و انواع آن،سیرکتاب شناسی دستور زبان فارسی در ایران و نقد کتاب شناسی‌های موجود، ویژگی‌هایی است که تنها به این کتاب شناسی اختصاص دارد.
ح ـ تنظیم:
۱ـ در تنظیم این کتاب شناسی که بر اساس نام نویسندگان و مؤلفان مرتب شده است؛ از آنجایی که نام برخی نویسندگان چند بخشی است و در مواردی، مرزی میان نام و نام خانوادگی در نمی‌توان قایل شد، از سویی پی بردن به زبانی که در نوشته‌های خود به کار برده است (که گاه نامعلوم است) و نیز دانستن اینکه سال تألیف کتاب در محدوده ۱۳۰۰ تا ۱۳۸۳ بوده است یا خیر، همچنین شناسایی نام‌های مستعار نویسندگان، از منابع زیر یاری گرفته شد:
-
- فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان. ویراستار فرشته مولوی. با همکاری شهره دریایی، مرضیه هدایت. [ویرایش ۲]. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۷۶، ۲ ج.
-
- دانشنامه ادب فارسی. به ویرایش حسن انوشه. تهران: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی دانشنامه، ۱۳۷۵، ۵ ج.
-
- اثرآفرینان. زیرنظر حسن صدر حاج سید جوادی [کمال حاج سید جوادی]. با همکاری عبدالحسین نوابی. تکمیل و انجام حسین محدث زاده، حبیب‌الله عباسی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۷۸، ۵ج.
-
- مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون. خانبابا مشار. تهران: [بی‌نا]، ۱۳۴۴، ۶ج.
در میان نام‌ها چند مورد یافته شده است که هیچ اطلاعی از آن در میان کتابهای فوق دیده نشده است اما ایرج افشار به آن اشاره کرده است. ایرج افشار نام (م. شیدان) را نام مستعار «محمد رضا باطنی»[۱۳۹] و (الف آویشن) که آقای مهیار آن را نام مستعار «علی اکبر فضلی» دانسته است.[۱۴۰] که ذکر این مسأله در اینجا ضروری به نظر می‌رسید. در مستند مشاهیر «حاج سید جوادی، حسن» به صورت «صدر حاج سید جوادی، حسن» معرفی شده است[۱۴۱] از طرفی، این نویسنده در کتاب «دستورنویسی فارسی در شبه قاره» خود را سید حسن صدرالدین حاج سید جوادی (کمال) و در کتاب «دستور زبان فارسی در شبه قاره هند » که همان کتاب اول است بدون تغییر متن، و در دیگر آثار بعدی، خود را با
عنوان «کمال حاج سید جوادی» معرفی کرده است که در این کتاب شناسی به نام مستند او اکتفا می‌شود. در مورد مرز میان نام «میرغزن خان ختک» نیز نگارنده با تردید و بدون وجود هیچ نشانه‌ای، آن را «ختک، میرغزن خان» گرفته است. همچنین شباهت اسمی (جرمیاس، اوام)و (یرمیاش، اوام) در مجله زبان شناسی برای گردآورنده جای شبهه بود، با این وجود این دو اسم به همان صورتی که در مجله نوشته، در این اثر معرفی شده است.
۲ـ کتابها، مقالهها و پایان‌نامه‌ها، باواسطه و بی‌واسطه معرفی شده است. کتابها و مقاله‌هایی را که به طور مستقیم دیده نشده و با واسطه معرفی گردیده است؛ در کنار آن ستاره‌ای مشاهده می‌شود و این بدین دلیل است که درباره صحت و سقم آنچه که ثبت شده است تعهد و مسؤولیتی متوجه گردآورنده نباشد. اما از آنجایی که در کتاب شناسی‌ها، کتابها و مقالات دیده نشده به علت تعداد زیاد آنها ـ هر بار به طور جداگانه ارجاع داده نمی‌شوند ـ مگر در مواردی که کتابها را به صورت درون‌بافتی ارجاع می‌دهند ـ بنابراین در پایان هر فصل فقط به ذکر نام کتابها، مقالهها و سایت‌هایی که بوسیله آن برخی مدخل‌ها معرفی گردیده، اکتفا شده است.
از آنجایی که پایان‌نامه‌هایی که بی‌واسطه دیده شده است به مراتب کمتر از تعداد پایان‌نامه‌هایی است که باواسطه معرفی شده است؛ بنابراین در برابر دسته اول، ستاره گذاشته شده است.
۳ـ در انتهای کار بخشی به نام نمایه داریم در مورد کتابها:
-
- نمایه عنوان
-
- نمایه اشخاص (نویسنده اول، دوم، سوم، اهتمام‌کنندگان و مترجمان)
در مورد مقالهها:
- نمایه عنوان
موضوعات: بدون موضوع
لینک ثابت
