۴- موجب خلاقیت و نوآوری بالا نمی‌‌شود.

1. 1. دیدگاه‌های اعضای سازمان نسبت به هدف سازمان محدود می‌شود.

ساختار مبتنی بر نوع محصول
در این ساختار، بخش‌های مختلف سازمان براساس نوع محصول، نوع خدمت، گروهی از محصولات، نوع کار سازماندهی می‌شوند. اگر ساختار سازمانی بر حسب نوع وظیفه تهیه شده باشد می‌توان آن را تغییر داد و برحسب نوع محصولات تولیدی تنظیم کرد. در آن صورت در هر گروهی از محصولات دوایر بازاریابی، حسابداری، تولید و تحقیق و توسعه وجود خواهد داشت. درباره‌ی هر محصولی که سازمان تولید می‌کند، مسئله هماهنگی (در سطح افقی) بین دوایر تخصصی اهمیت بسیار زیادی پیدا می‌کند. در این صورت واحدها کوچکتر می‌شوند و انعطاف پذیری نسبتاً زیادی پیدا می‌کنند و می‌توانند خود را با تغییرات محیطی وفق دهند. تصمیم گیری نیز در این نوع ساختار غیرمتمرکز خواهد بود. زیرا مدیران رده پایین‌تر از اختیارات بیشتری برخوردار می‌شوند. نمونه چنین ساختار در نمودار شماره (۲-۳)آورده شده است.
نمودار ۲-۳: ساختار سازمانی برحسب محصول یا خدمت
مدیر
تولید یا خدمت گروه ۱
تولید یا خدمت گروه ۲
تولید یا خدمت گروه ۳
واحد تولید
واحد تحقیق و توسعه
واحد بازاریابی
منبع: (حقیقی، ۱۳۸۶: ۸۷)
هنگامی ‌که محیط نامطمئن است و فن‌آوری پیچیده و دوایر سازمانی وابستگی بسیار زیادی به یکدیگر دارند و هنگامی ‌که سازش با محیط متغیر از اهمیت بالایی برخوردار است می‌توان از این نوع ساختار استفاده کرد.
ویژگی‌های ساختار سازمانی برحسب محصول یا خدمت:
الف) محتوا:
- ساختار: محصول
- محیط: نامطمینی متوسط به بالا
- فن آوری: غیریکنواخت و وابستگی بالا بین واحدها
- اندازه: بزرگ
- هدف‌ها: رضایت مشتری، سازش با محیطی، تأکید بر نوع محصول
- اختیارات رسمی: مدیران محصول
ب) نقاط قوت:
۱- مناسب محیطی است که سریع تغییر می‌کند و بی ثبات است.
۲- شرکت در جهت جلب مشتری و رضایت آن فعالیت می‌کند.
۳- بین واحدهای سازمانی هماهنگی وجود دارد.
۴- هر واحد می‌تواند برحسب نیاز مشتری در یک منطقه فعالیت کند.
۵- تصمیم گیری غیرمتمرکز است.
۶- مناسب سازمان‌های بزرگ و چند محصولی است.
ج) نقاط ضعف:
۱- واحدهای مختلف نمی‌توانند صرفه جویی به مقیاس داشته باشند.
۲- بین خطوط تولیدی محصولات هماهنگی زیادی وجود ندارد.
۳- استاندارد کردن روش‌های تولید مشکل است.
ساختار دهی برحسب منطقه‌ی جغرافیایی
در این نوع ساختار به مصرف‌کنندگان یا مشتریان محصولات سازمان در مناطق مختلف توجه می‌شود. افراد هر منطقه‌‌ای از کشور احتمالاً نیازها و سلیقه‌های خاصی دارند و هر واحدی از سازمان که در یک منطقه‌ی خاص جغرافیایی قرار گیرد می‌کوشد تا همه نیازهای آن منطقه را تأمین کند. مدیران و کارکنان هر واحد می‌توانند تمام توجه خود را به خواست مشتریان همان منطقه معطوف دارند و براساس نیاز مردم هر منطقه تغییرات لازم در محصول یا خدمت مربوط ایجاد کنند. در این نوع ساختار، مسئله ایجاد هماهنگی در بین واحدهای هر منطقه مورد تأکید و توجه است و سازمان نمی‌کوشد تا بین همه مناطق جغرافیایی یا در سراسر کشور هماهنگی ایجاد کند. نمونه‌‌ای از این نوع سازماندهی در نمودار (۲-۴) نشان داده شده است.
نمودار ۲- ۴: سازماندهی بر مبنای منطقه‌ی جغرافیایی
مدیر کل
واحد جنوب
واحد شرق
واحد غرب
واحد شمال
منبع: (چمران، ۱۳۸۰: ۲۴۳)
- نقاط قوت و ضعف این ساختار سازمانی مشابه و ضعیف سازماندهی بر مبنای محصول است.
ساختار پیوندی
واقعیت این است که امروزه سازمان‌هایی وجود دارند که ساختار آنها به صورت هیچ یک از روش‌های مذکور (مبتنی بر نوع وظیفه، مبتنی بر نوع محصول یا برحسب مناطق جغرافیایی) نیست. امکان دارد ساختار یک سازمان به گونه‌‌ای باشد که آن را پیوندی^[۱۰۲] بنامند. یعنی ترکیبی از ساختار مبتنی بر نوع محصول و ساختار مبتنی بر نوع وظیفه باشد. چنین ساختاری به اصطلاح ساختار پیوندی نامیده می‌شود. هنگامی ‌که یک سازمان رشد کند و توسعه یابد و چندین محصول یا خدمت به بازار عرضه کند، معمولاً در مورد بعضی از وظایف و واحدهای مختلف استقلال و خودمختاری ایجاد می‌شود. وظایفی که برای هر محصول یا بازار مورد نظر مهم هستند آن وظایف به صورت عدم تمرکزی بوده و اختصاص به همان واحدهای مربوط پیدا می‌کند. اما بعضی وظایف به صورت متمرکز بوده و در مرکز فرماندهی ایجاد می‌شود. آن وظایف نسبتاً ثابت بوده و احتیاج به تخصص بالا داشته و همچنین صرفه جویی در مقیاس را می‌طلبد. در مورد این وظایف دفتر مرکزی در مورد آن تصمیم می‌گیرد. در این صورت سازمان‌ها می‌کوشند تا از نقاط قوت هر دو ساختار (مبتنی بر وظیفه و مبتنی بر محصول) بهره مند شوند ولی از نقاط ضعف آنها اجتناب کنند. نمونه‌‌ای از این نوع سازماندهی در نمودار(۲-۴) نشان داده شده است. این ساختار مناسب محیط‌هایی است که نامطمئن است، زیرا بخش‌های تولیدی به گونه‌‌ای طراحی می‌شوند که با توجه به تغییرات محیط بتوانند ابتکار عمل به خرج دهند و سازمان اثربخش هم باشد. از جمله نقاط ضعف این ساختار آن است که سازمان‌هایی که از چنین ساختاری استفاده می‌کنند بزرگ و گسترده اند و به دنبال افزایش کارایی واحدهای تولید و تحقق هدف سازمان و انطباق محیطی هستند. معمولاً نیروی انسانی مرکز که عمدتاً کارهای اداری انجام می‌دهند و همچنین هزینه‌های سربار اداری افزایش می‌یابد و گاهی بین کارکنان بخش‌های تولیدی و دفاتر مرکزی تعارض به وجود می‌آید.

نمودار ۲- ۵: نمونه‌‌ای از ساختار پیوندی
رئیس
معاون امور مالی
معاون منابع انسانی
گروه مشاوران