نیکوتین
مواد افیونی (اپیوئیدها)
فن سیکلیدین (PCP)^[87]
داروهای رخوت زا (سداتیو)، خواب آورها، ضد اضطراب: این داروها بسته به مقدار مصرف ممکن است به جای همدیگر به کار روند و موجب رخوت (اثر آرام بخش) خواب آلودگی (تسهیل به خواب رفتن)، یا از بین رفتن اضطراب (تخفیف اضطراب) میشوند.
داروهای نسخه شده یا بدون نسخه: عبارتند از داروهای ضد درد، مثل اکسی کونتین(یک ماده شبه افیونی)، فرآورده‌های بدون نسخه مثل افدرا (یک داروی محرک که اکنون مصرف آن در ایالت متحده ممنوع شده است).
استروئیدهای آنابولیک-آندروژنیک. تستوسترون وهورمون رشدانسانی(HGH)^[88] (کاپلان وسادوک، ۲۰۱۰، ترجمه ارجمند و همکاران، ۱۳۹۰).
همچنین در تقسیم‌بندی دیگر مواد مخدر به چند گروه اصلی به شرح ذیل تقسیم میشوند:
الف- مواد مخدر افیونی: تخدیر یا احساس آرامش، بی‌دردی و بی‌غمی، تاثیری است که گروهی از مواد روانگردان به نام مواد مخدر افیونی در روح و روان انسان ایجاد می‌کنند. این گروه که تریاک(افیون)، هروئین و کراک معروفترین اعضای آن میباشند، در ایران بیشترین شیوع مصرف را دارند. چون عموم این مواد از گیاه تریاک، که به لاتین اپیوم خوانده میشود، گرفته میشوند، به این خانواده، اپیوئیدها نیز اطلاق میشود. اعضای این گروه علاوه بر آ نکه در پزشکی به عنوان داروهای ضد درد (مثل مورفین، کدئین و ترامادول)، داروهای ضد اسهال و داروهای ضد سرفه کاربرد دارند، بالاترین خاصیت اعتیاد زایی را نیز دارا هستند (آذری، ۱۳۹۲).
ب- مواد محرک: این مواد باعث احساس انرژی و شادی،بزرگ پنداری ،بیش فعالی وبی قراری و بازداری اشتها در فرد مصرف کننده میشوند(بارت^[۸۹] ، ۱۹۹۶). کوکائین و ترکیبات آمفتامینی مانند ((شیشه)) به این گروه تعلق دارند. اعضای این گروه اعتیادزایی جسمی بالایی ندارند، ولی مصرف آنها با اعتیاد روحی و عوارض جسمانی بسیاری همراه است.
ج- مواد خواب‌آور: بعضی از معتادان، قرصهای خوا ب‌آور و آرامش بخش از جمله دیازپام، کلونازپام، لورازپام و فنوباربیتال را خارج از کاربردهای پزشکی آنها مورد سوء مصرف قرار می‌دهند. این مواد، خاصیت اعتیادزایی زیادی دارند، اما عوارض جسمانی کمتری به همراه دارند(آذری، ۱۳۹۲).
د- مواد توهم زا: به این گونه مواد وداروهای،روانپریش زا نیز گفته می شود زیرا علاوبر توهمات ، موجبات قطع تماس فرد با واقعیت وبسط وگسترش وهوشیاری نیز می شوند(کاپلان وسادوک ۲۰۰۰) توهم به معنای دیدن، شنیدن، لمس و یا چشیدن چیزی است که در واقع در دنیای خارج وجود ندارد. برای مثال در توهمات بینایی، فرد تصاویر یا افراد یا اشیایی را میبیند که در واقع وجود ندارند. خاصیت توهم‌زایی، عموما با خاصیت تحریک نیز همراه میباشد. بسیاری از مواد محرک، توانایی توهم‌زایی نیز دارند. برای مثال حشیش، شیشه و اکستاسی (قرصهای اکس) هر کدام به میزانی متفاوت توانایی تحریک و توهم‌زایی دارند. البته بعضی از مواد مانند ال اس دی تقریبا به طور خالص فقط توانایی توهم زایی دارند.

ر- مواد متفرقه: الکل، که یکی از مهمترین موادی است که مورد سوء مصرف قرار می‌گیرد، در مقادیر کم، خاصیت تحریک کنندگی و در مقادیر بالاتر، خاصیت آرامش بخش و خواب‌آوری دارد، و در نهایت می‌تواند باعث ایجاد بیهوشی و حتی مرگ شود. در بسیاری از کشورهای غربی، برخی از مواد شیمیایی معمولی مانند لاک، تینر و بنزین نیز به صورت استنشاقی سوء مصرف میشوند. قرص‌های نیروزا و آمپولهای هورمونی (استروئیدهای آنابولیک) که در باشگاه‌های بدنسازی مورد استفاده قرار میگیرند نیز، مثالهایی از مواد مورد سوء مصرف هستند (آذری، ۱۳۹۲).
تعریف هریک از اصطلاحات وابستگی و سوء مصرف مواد به شرح زیر می باشد:
۲-۱-۳ وابستگی^[۹۰]
اعتیاد به مواد مخدر به عنوان یک اختلال روانپزشکی ،با ابعاد زیست شناختی ،روانشناختی ،اجتماعی ومعنوی یکی از مشکلات عصر حاضر است .اعتیادعبارتست از وابستگی به موادی که تکرار مصرف آن با کمیت مشخص ودر زمان های معین از نظر مصرف کننده ضروری بوده ودارای ویژگیهای زیر است
-ایجاد وابستگی جسمانی (فیزولوژیکی)
- ایجاد وابستگی فکری (روانی )
- پیدایش پدیده تحمل دربدن نسبت به موادمصرفی
-به دست آوردن مادهی مورد نیاز به هر شکل وطریق ممکن
-تاثیر مخرب برمصرف کننده ،خانواده واحتماع
کلمه اعتیاد یا واژه ی معتاد ،مفهوم نامناسب وتحقیرآمیزی است که ازنظر علمی وپزشکی نمی تواند مفهوم سوء مصرف مواد را بعنوان یک اختلال مشخص کند. سازمان بهداشت روانی (WHO)^[91]وابستگی را بجای اعتیاددر سال ۱۹۶۴ جایگزین کرد.
وابستگی به مصرف مکرر یک دارو یا ماده شیمیایی، با یا بدون وابستگی جسمی. وابستگی جسمی نشان دهنده‌ی تغییر در حالت فیزیولوژی است که به دلیل مصرف مکرر یک دارو رخ داده و با قطع مصرف دارو منجر به یک سندرم خاص می‌شود.براساس سیستم DSM-IV_TRبرای تشخیص وابستگی به مواد وجود حداقل سه نشانه از ۱۱نشانه مرضی اصلی ضروری می باشد ،نشانه های بالینی اصلی برای تشخیص وابستگی به مواد بشرح زیر می باشد :
۲-۱- ۳-۱ ملاک های تشخیصی DSM_IV_TRبرای وابستگی به مواد
یک الگوی غیر انطباقی مصرف مواد که منجر به تخریب چشمگیر بالینی یا ناراحتی می شود وبا سه مورد از موارد زیر تظاهر می کند که زمانی در یک دوره ۱۲ماهه بروز می کنند:
تحمل که به یکی از دو صورت زیر دیده میشود:
نیاز به افزایش مقدارماده برای رسیدن به مسمومیت یا تاثیر دلخواه
کاهش قابل ملاحضه اثرات ماده با مصرف مداوم مقادیر یکسانی از آن
حالت ترک که به یکی از دو شکل زیر تظاهر می کند:
سندرم ترک مشخص برای آن ماده
همان ماده (یا ماده‌ای مشابه آن) برای رفع یا جلوگیری از علایم ترک مصرف شود.
ماده غالباً به مقادیری بیشتر و برای دوره های طولانی تر از آنچه مورد نیاز است مصرف میشود.
میل دایمی برای کاهش یا کنترل مصرف ماده وجود دارد ویا تلاش های ناموفقی در این زمینه صورت میگیرد.
زمان زیادی در فعالیت های لازم برای بدست آوردن ماده (مثلاً مراجعه به اطباء متعدد یا رانندگی‌های طولانی)، مصرف ماده (مثلاً تدخین پیاپی) یا رهایی از آثار ماده صرف میشود.
فعالیتهای مهم اجتماعی، شغلی، وتفریحی بخاطر مصرف ماده کنار گذاشته می‌شود.
ادامه مصرف علیرغم آگاهی از مشکلات روانشناختی یا جسمانی مستمر یا عود کننده‌ای که احتمالاً از مصرف ماده ناشی شده و یا در نتیجه آن تشدید می‌شوند (مانند ادامه مصرف کوکائین علیرغم وجود افسردگی ناشی از کوکائین، یا ادامه مصرف الکل علیرغم شناخت این موضوع که زخم گوارشی یا ادامه مصرف آن شدت می‌یابد) (کاپلان وسادوک، ۲۰۱۰، ترجمه ارجمند و همکاران، ۱۳۹۰).
والبته باید مشخص شود که :
با وابستگی فیزیولوژیک : شواهد تحمل یا ترک (یعنی یکی از موارد ۱ و ۲ وجود دارد).
بدون وابستگی فیزیولوژیک : فقدان شواهد تحمل یا ترک (یعنی هیچ یک ازموارد ۱ و۲ وجود ندارد) (کاپلان وسادوک، ۲۰۱۰، ترجمه ارجمند و همکاران، ۱۳۹۰).
۲-۱-۴ سوء مصرف مواد
اختلالات مربوط به سوء مصرف مواد شیوع بالایی داشته و عوارض زیادی را ایجاد میکنند. طیف درمانهای دارویی و روان درمانی مربوط به این مشکلات رو به گسترش است. پیچیدگی عوامل زیست شناختی ژنتیک و اجتماعی - محیطی در ایجاد این اختلالات، هر فردی را مستلزم داشتن مهارت‌های ویژه با این بیماران می‌کند.مشکلات مربوط به سوء مصرف مواد باعث ناتوانی‌های چشمگیری در درصد بالایی از مردم میشوند. سوء مصرف مواد غیرقانونی بر زمینه‌های متعدد عملکرد افراد تاثیرگذاشته و تشخیص همزمان^[۹۲] بیماریهای دیگر در ۶۰ تا ۷۵ درصد بیماران مبتلا به اختلال های مربوط به مواد دیده میشود. حدود ۴۰درصد جمعیت آمریکا حداقل یک بار از یک ماده غیرقانونی استفاده کردند و در بیش از ۱۵درصد جمعیت بالای ۱۸ سال، تشخیص این اختلالها دیده میشود. سندرمهای ناشی از مصرف مواد می‌توانند تابلوی کامل بیماریهای روانپزشکی از جمله اختلالات اساسی خلقی، روانپریشی، و اضطرابی را تقلید کنند (کاپلان وسادوک، ۲۰۱۰، ترجمه ارجمند، رضایی و فغانی جدیدی، ۱۳۹۰).سوء مصرف یعنی استفاده معمولاً سر خود، از هر دارو یا ماده گفته می شود که مغایر با الگوهای مورد تایید جامعه یا علم طب باشد.
۲-۱-۴-۱ملاک های تشخیصی برای سوء مصرف مواد به شرح زیر می باشد:
الف) الگوی غیر انطباقی مصرف مواد که موجب ناراحتی یا تخریب قابل ملاحضه بالینی شده و با یک یا چند علامت از علایم زیر که در طول یک دوره ۱۲ ماهه روی می‌دهند تظاهر می کند :
مصرف مکرر مواد که منجر به ناتوانی در برآوردن تعهدات عمده مربوط به نقش فرد در کار، مدرسه یا خانه می‌شود(مانند غیبت‌های مکرر یا عملکرد ضعیف شغلی مربوط به مصرف ماده؛ غیبت تعلیق یا اخراج از مدرسه به دلیل مصرف مواد ؛ مسامحه نسبت به فرزندان وخانه).
مصرف مکرر مواد در موقعیت‌هایی که در آنها مصرف ماده از نظر فیزیکی خطرناک است (مثلاً رانندگی یا کار با ماشین آلات تحت تاثیر مواد).
مشکلات قانونی تکراری مربوط به مواد (مثلاً دستگیری به دلیل رفتارهای نادرست مربوط به مصرف مواد).
مصرف مداوم مواد علیرغم مشکلات مکرر یا عود کننده اجتماعی یا بین فردی که ناشی از تأثیرات ماده بوده یا بر اثر آن تشدید شده‌اند (مانند مشاجره با همسر در مورد نتایج مسمومیت، نزاع فیزیکی)
ب) نشانه‌های فوق هیچگاه واجد ملاک‌های وابستگی به این خانواده از مواد نبودهاند (کاپلان وسادوک، ۲۰۱۰؛ ترجمه ارجمند و همکاران، ۱۳۹۰).
تشخیص سوء مصرف مواد ،از وابستگ به مواد متفاوت است .در سوء مصرف مواد به تعداد کمتری از ملاک های تشخیص نیازمندیم ،امادر تشخیص وابستگی به مواد ،ملا کهای تحمل وعلایم قطع دارو (ترک) برای تشخیص ضروری می باشد. کاپلان وسادوک، ۲۰۱۰؛ ترجمه ارجمند و همکاران، ۱۳۹۰).
۲-۱-۵ قطع مصرف یا ترک مواد
قطع مصرف^[۹۳] یا ترک مواد، یک سندرم مربوط به مواد که پس از قطع یا کاهش مقدار دارو یا ماده ای که بطور مرتب در یک دورهی طولانی مصرف می شده ، روی می دهد . این سندرم متشکل از علایم ونشانه های جسمی توام با تغییرات روانشناختی مثل اشکال در تفکر ،احساس ورفتار می باشد. به آن سندرم پرهیز هم گفته می شود .
۲-۱-۵-۱ ملاک های DSM_IV_TRبرای ترک مواد:
الف)پیدایش یک سندرم مختص ماده ای خاص در نتیجه قطع (یا کاهش) مصرف زیاد وطولانی یک ماده
ب)سندرم مختص به ماده ناراحتی قابل ملاحضه بالینی ایجاد کرده یا موجب تخریب عملکرد اجتماعی ،شغلی یا سایر حوزه های مهم عمکرد می شود .

با توجه به اینکه اندازه قطعه حدود ۱۵۰۰ نوکلئوتیدی موردنظر بوده است، و کلون­های مشاهده شده تفاوتی ندارند، یکی از کلون­ها برای تعیین توالی انتخاب شد. تأیید استخراج پلاسمید با ژل آگارز ۱% صورت گرفت.

۴-۴-بررسی تعیین ترادف پلاسمید حاوی ژن PCR جدایه UTMC2299
پس از استخراج DNA ژنومی، واکنش PCR بوسیله پرایمرهای ۹F و ۱۵۴۱ جهت تکثیر ۱۶srDNA با بهره گرفتن از DNA ژنومی انجام شد. طول قطعه ۱۶srDNA به دست آمده و در حدودbp 1500 می­باشد، که حاکی از درست بودن واکنش PCR در تکثیر ۱۶srDNA بوده است. توالی نوکلئوتیدی ۱۶srDNA باکتری جداسازی شده در این پروژه و نتایج حاصل از بررسی همولوژی به­دست آمده با کمک نرم افزار Chromas pro خوانده شده است.
GAGTTTGATCATGGCTCAGAACGAACGCTGGCGGCGTGCCTAACACATGCAAGTCCGACGTGAAAGGGGAGCAATCCCCCGGTAGGGTGGCAAACGGGTGAGTAAGACATGGGTGATCTACCCTGGAGATGGGGATATCCCTCCGAAAGGGGGGGCAATACCGAATAGAGTCCGGTTCCGTGAAGGGGACCGGGGAAAGGGAGGCCTCTGGAACGAGCTTCCGCTCCTGAATGAGCCCATGGCCCATCAGCTAGTTGGTAGGGTAAAGGCCTACCAAGGCGACGACGGGTAGCTGGTCTGAGAGGACAACCAGCCACACTGGCACTGAGACACGGGCCAGACTCCTACGGGAGGCAGCAGTGAGGAATATTGCGCAATGGGGGCAACCCTGACGCAGCAACGCCGCGTGTGGGAAGAAGGCTTTCGGGTTGTAAACCACTTTTGCCCGGGACGAAAAGGGGCGTCAGAATACGGCGCTTCGATGACGGTACCGGGAGAATAAGCCACGGCTAACTCTGTGCCAGCAGCCGCGGTAAGACAGAGGTGGCAAGCGTTGTTCGGAGTTACTGGGCGTAAAGAGTCTGTAGGTGGTTTGTCAAGTCTTTGGTGAAAGGCCGTGGCTTAACCATGGGAATGCCAAAGAGACTGGCAGACTGGAGGCTGGGAGAGGGAAGCGGAATTTCTGGTGTAGCGGTGAAATGCGTAGATATCAGAAGGAAGGCCGGTGGCGAAGGCGGCTTCCTGGAACAGGCCTGACACTGAGAGACGAAAGCGTGGGGAGCAAACAGGATTAGATACCCTGGTAGTCCACGCCCTAAACGATGGGTACTAAGTGTGGGAGGGTTAAACCTCCCGTGCCGCAGCCAACGCAGTAAGTACCCCGCCTGGGGAGTACGGCCGCAAGGTTGAAACTCAAAGGAATTGACGGGGGCCCGCACAAGCGGTGGTGCATGTGGTTTAATTCGACGCAACGCGAAGAACCTTACCTGGGCTTGACATACCGCGAGTAGGGAACTGAAAGGGGACCGACCGGTTCAGTCCGGAAGCGGAACAGGTGCTGCATGGCTGTCGTCAGCTCGTGCCGTGAGGTGTTGGGTTCAGTCCCGCAACGAGCGCAACCCTCGCCCTCTGTTGCCACCGGGTCATGCCGGGCACTCTGAGGGGACTGCCAGCGACAAGTTGGAGGAAGGAGAGGATGACGTCAAGTCATCATGGCCCTTATGCCCAGGGCCACACACGTGCAACAATGGCCGGTACAGACGGATGCGAGACCGAGAGGTGGAGCAAATCCGAGAAAGCCGGTCCCAGTTCGGATTGAGGTCTGCAACTCGACCTCATGAAGTCGGAATCGCTAGTAATCGCGTATCAGCACGACGCGGTGAATACGTTCCCGGGCCTTGTACACACCGCCCGTCACACCACGAAAGTCTGTTGTACCTGAAGTCGGTGCCCCAACCGGAAACGGAGGGAGCCGCCCAAGGTATGGCCGGTAATTGGGGTGAAGTCGTAACAAGGTAG
این نوکلئوتیدها در بانک ژنی از نظر تطابق با کمک سایتEZ- taxon biocloud مقایسه شده و مشخص گردید که باکتری مورد نظر با شباهت۳۴/۹۸ درصدی باکتری Leptospirillum ferriphylum می­باشد.
بررسی شباهت باکتری با باکتری­ های مشابه EZ- taxon biocloud بررسی شد و نتایج آن مطابق با جدول زیر می­باشد.
جدول ۴-۳) میزان تشابه باکتری جدا شده با سویه­های مشابه

۲-۲-۵ مدل کاهل ۲۶
۲-۲-۶ماشین بردارپشتیبان ۳۲
۲-۳ مقدمه­ای بر تقلب ۳۶
۲-۳-۱ ساختن مدل برای تقلب ۳۶

۲-۳-۲ اصول کلی تقلب: ۳۶
۲-۳-۳ چگونگی شناسایی تقلب: ۳۷
۲-۳-۴ چگونگی ساخت مدل تقلب: ۳۷
۲-۴ مقدمه­ای بر سیستم تشخیص نفوذ ۳۸
۲-۴-۱ تعاریف اولیه ۳۹
۲-۴-۲ وظایف عمومی یک سیستم تشخیص نفوذ: ۳۹
۲-۴-۳ دلایل استفاده از سیستم های تشخیص نفوذ: ۴۰
۲-۴-۴ جمع آوری اطلاعات ۴۱
۲-۴-۵ تشخیص و تحلیل: ۴۱
۲-۴-۶ تشخیص سوء استفاده: ۴۱
۲-۴-۷ تشخیص ناهنجاری: ۴۲
۲-۴-۸ مقایسه بین تشخیص سوء استفاده و تشخیص ناهنجاری: ۴۲
۲-۴-۹ پیاده سازی سیستمهای تشخیص نفوذ: ۴۲
۲-۵ تعاریف برخی مقادیر ارزیابی مورد استفاده در سیستم داده کاوی: ۴۴
۲-۵-۱Confusion matrix: 46
۲-۵-۲ درستی ۴۷
۲-۵-۳ میزان خطا ۴۷
۲-۵-۴ حساسیت، میزان مثبت واقعی، یاد آوری ۴۷
۲-۵-۵ ویژگی، میزان منفی واقعی ۴۸
۲-۵-۶ حساسیت: ۴۸
۲-۵-۷دقت ۴۹
۲-۵-۸ معیار F: 49
۲-۶ پژوهشهای انجام شده در این زمینه: ۵۰
۲-۶-۱ پژوهش اول: کشف تقلب در سیستم­های مالی­با بهره گرفتن از داده ­کاوی ۵۱
۲-۶-۲ پژوهش دوم: کشف تقلب در کارت اعتباری با بهره گرفتن از شبکه عصبی و بیزین ۵۳
۲-۶-۳پژوهش سوم: شناسایی تقلب بیمه با بهره گرفتن از تکنیکهای داده ­کاوی ۵۶
۲-۶-۴ پژوهش چهارم: استفاده از الگوریتم ژنتیک برای تشخیص تست نفوذ ۶۲
۲-۶-۵ پژوهش پنجم: شناسایی ترافیک غیرنرمال در شبکه با الگوریتم خوشه بندی ۶۵
۳-۱ روش تحقیق ۷۱
۳-۲ داده ­های آموزشی و تست: ۷۳
۳-۲-۱ ویژگی­های داده ­ها ۷۳
۳-۲-۲ ویژگیهای اساسی مجموعه داده ها: ۷۳
۴-۱ الگوریتمهای مدل بیزین و ارزیابی آنها ۸۳
۴-۲ مدل کاهل ۹۲
۴-۳ شبکه عصبی ۹۹
۴-۴ مدل قانون محور ۱۰۸
۴-۵ درخت تصمیم ۱۱۸
۴-۶ ماشین بردار پشتیبان ۱۳۰
فصل پنجم ۱۳۹
۵-۱ مقدمه ۱۴۰
۵-۲ مزایا ۱۴۱
۵-۳ پیشنهادات ۱۴۱
فصل ششم ۱۴۳
فهرست منابع ۱۴۴
پیوستها ۱۴۸
پیوست الف -مجموعه داده نوع اول: ۱۴۸
پیوست ب-مجموعه داده نوع دوم ۱۵۳

د- تکلیف بانک به اتخاذ ترتیب های مناسب جهت بیمه کردن واحدهای مسکونی فروخته شده حداقل به میزان ماندۀ مطالبات در هر سال.
ه- در صورت پرداخت قبل از موعد تمام یا قسمتی از بدهی، بانک ها مکلف اند تخفیف لازم را از محل سود متعلقه متناسب با مدت باقی مانده تا سر رسید قسط یا اقساط واریز شده اعطاء نمایند.
فروش اقساطی سهم الشرکه مسکن، تولیدی، خدمات
مشارکت مدنی یک تأسیس حقوقی است که در فقه و قانون مدنی مرادف با شرکت عقدی یا اکتسابی است که به شرکت اموال معروف است که موضوع آن در قانون عملیات بانکی بدون ربا می تواند در مورد مسکن یا تولیدات یا خدمات بین بانک و مشتریان منعقد شود ویژگی های مشارکت مدنی به شرح زیراست:
الف- عقد جایز است مگر آن که ضمن عقد لازم اختیار فسخ از طرفین سلب شود.
ب- در این عقد سرمایه نقدی یاغیر نقدی توسط بانک و مشتریان تأمین می شود.
ج- در آمیختن سهم الشرکه نقدی طرفین به نحو مشاع می باشد.
د- مشارکت مدنی در تأمین منابع مالی مورد نیاز در امور تولیدی، بازرگانی وخدماتی وحتی مسکن مورد استفاده قرار می گیرد.
ه- نحوه تسویه مشارکت به شرح زیر است:
و- شریک، کالای احتمالی باقی مانده در پایان مدت قرارداد را به قیمت فروش روز از اموال خود خریداری و قرارداد را تسویه می کند.
ز- یا شریک، کالای احتمالی باقی مانده در پایان مدت قرارداد را به قیمتی که بنا بر توافق تعیین خواهد شد خریداری می کند.
ح- در مواردی که مشارکت مدنی برای امور تولیدی صنعتی، معدنی، کشاورزی، احداث مسکن وساختمان وطرح های جدید خدماتی صورت می گیرد موضوع مشارکت می باید حداکثر ظرف سه سال تسویه شود.

ط- فروش اقساطی سهم الشرکه بانک در مشارکت های مدنی تولیدی صنعتی، معدنی، کشاورزی، احداث مسکن، ساختمان وطرح های جدید خدماتی در زمان خاتمۀ قرارداد ممکن است.
باتوجه به موارد فوق و بالحاظ اینکه در مورد فروش اقساطی مسکن بحث مشارکت مدنی را به میان آوردیم رویۀ بانک ها در تحصیل شرکت در مورد مسکن یا ساختمان را بیان می کنیم.
فروش اقساطی سهم الشرکه ناشی از مشارکت مدنی در احداث و تکمیل ساختمان
در این روند مشتری مالک زمین یا خانۀ نیازمند به تکمیل یا ساخت است اما هزینۀ تکمیل یا ساخت را ندارد. لذا با بانک توافق می کند که با سرمایۀ بانک تکمیل یا ساخته شود.پس از تکمیل ساخت هر دو در ساختمان شریک می شوند مشتری مالک عرصه و بانک مالک اعیانی می شود سپس بانک سهم خود را در ساختمان که از آن به سهم الشرکه تعبیر می شود به صورت اقساطی به مشتری مذکور می فروشد.
فروش اقساطی سهم الشرکه ناشی از مشارکت در خرید ملک
دراین روند مشتری ملکی را می یابد که سرمایۀ لازم برای خرید آن را ندارد.لذا با بانک توافق میکند که مثلاً پنجاه درصد دیگر را بانک بپردازد و خانه را به صورت شراکتی می خرد. آن گاه پس از خرید ملک و پرداخت ثمن معامله به فروشنده، بانک طی قرارداد فروش اقساطی ملک مذکور را نسبت به سهم خود که سهم الشرکه بانک نام دارد به شریک خود یعنی مشتری می فروشد که البته همراه با سود مرابحه می باشد.
۱-۲ تاریخچه بحث
سابقه تحقیق
سابقه پژوهش و تحقیق در زمینه معاملات فروش اقساطی را می توان از دو بعد فقهی و اقتصادی مورد اشاره قرار داد. بدین معنا که از لحاظ مطالعات فقهی تحقیق و تفحص نسبت به حکم شرعی این معاملات، هم به صورت شفاهی و هم مکتوب و نوشتاری صورت پذیرفته است. آن دسته از تحقیقات شفاهی که در قالب سؤال و جواب انجام پذیرفته است مربوط به نخستین مرحله از تحقیقات در این زمینه می باشد که در زمان معصومین (ع) توسط شاگردان و راویان آنان رخ داده است. در واقع این راویان از طریق طرح صورت مسأله مربوط به معاملات مرابحه سفارشی، و بیان آن در قالب مثال، حکم شرعی آن را از معصومین (ع) جویا می شدند. روایات باب هشتم از ابواب احکام العقود چنین امری را منعکس می کند. از سوی دیگر بخش مطالعات نوشتاری از زمان اولین فقها و مجتهدین مرحله آغازین دوران غیبت همچون شیخ کلینی و صدوقین و شیخ مفید شکل گرفته است که البته بعضی در قالب نقل متن روایات باب و بعضی در قالب طرح یک مسأله فقهی به این امر پرداخته اند. اگر چه این مسأله فقهی در متون فقهی متأخرین کمتر مورد عنایت قرار گرفته است. اما از منظر مطالعات معاصر در این زمینه چون معاملات مرابحه سفارشی امروزه در قالب تسهیلات اعطائی بانکی سهم عمده ای از معاملات نظام بانکداری بدون ربا را به خود اختصاص داده است لذا مورد توجه محققان معاصر اعم از اقتصاددانان مسلمان و پژوهشگران حوزه فقهی قرار گرفته است، که تفصیل آن به شرح ذیل می آید:
بیع مرابحه سفارشی در فقه شیعه
بیع مرابحه سفارشی در خلال مباحث فقه شیعه از سابقه بسیار درازی برخوردار است و فقهای بزرگوار شیعه در ضمن مباحث بیع یا ملحقات آن به این بحث پرداخته اند و مراجعه به کتب قدمای فقهای شیعه و تتبع در آرای آنان مثبت این حقیقت است که بیع مرابحه سفارشی بدون آنکه گسستی بین ادوار فقه امامی واقع شود در تمامی این دوران مورد توجه فقها بوده و از آن غافل نگشته اند.به گونه ای که در دوران شکل گیری اجتهاد در فقه شیعه، شیخ کلینی^[۱۲] (۲۶۰- ۳۲۹ هـ) و شیخ صدوق^[۱۳] (۳۰۶- ۳۸۱ هـ) و شیخ مفید^[۱۴] (۳۳۶- ۴۱۳ هـ ) و ابوالصلاح حلبی^{[۱۵]</sup > (۳۷۴- ۴۴۷ هـ) و بالاخره شیخ طوسی[۱۶] (۳۸۵- ۴۱۰ هـ) در این بحث، کم نیاورده و هریک به سبک خاص خود در قالب روایت یا فتوا متعرض حکم معامله مزبور شده اند.
بیع مرابحه سفارشی در فتاوای فقه اهل سنت
بیع مرابحه سفارشی در نزد اهل سنت را از دو دیدگاه می‌توان مورد بررسی قرار داد؛ دیدگاه قدما و دیدگاه محققان معاصر.
نظر قدمای اهل سنت
نظر غالب در نزد قدمای اهل سنت در مورد بیع مورد بحث، عدم جواز آن در صورت ملزم شدن یک طرف یا هر دو طرف است که در این صورت می توان نظر آنها را همان نظر امامیه بر طبق لسان روایات اهل بیت(ع)دانست اگرچه وجه منع آنها از چنین معامله الزام آوری، استناد به نهی از بیع عینه یا دو بیع در یک بیع و غیره است. مالک در موطأ [۱۷]، شافعی در الأم[۱۸]، محمد بن الحسن شیبانی از شاگردان بارز ابو حنیفه در کتاب"الحیل"[۱۹]، ابن قیم جوزیه در"اعلام الموقعین” و قاضی اندلسی در"المنتقی بشرح الموطأ"[۲۰] به تبیین این مسأله پرداخته اند.
دیدگاه محققان معاصر
محققان معاصر اهل سنت در این باره به سه دسته تقسیم شده‌اند عده‌ای بیع مرابحه سفارشی را در صورت الزام‌آور بودن نسبت به یکی از طرفین یا هردو، باطل دانسته‌اند و به ادله ذیل تمسک جسته‌اند:
۱-بیع مالایملک است ۲-بیع عینه است ۳-بیعتین در یک بیع است.۴-مخالف نص صریح:"البیّعان بالخیار مالم یفترقا"است.۵- بیع کالی به کالی است.۶-در واقع بیع مذکور،قرض ربوی است.۷- معامله مزبور،بیع معلق است.[۲۱]
در مقابل این دسته، عده دیگری قائل به جواز بیع مرابحه سفارشی شده اند منتها به استناد عبارت شافعی معتقدند که بیع دوم تنها از ناحیه بانک(بایع)الزامی است اما مشتری، مختار بین خرید یا نکول است.[۲۲]
اما گروه سومی با استناد به ادله ذیل، قائل به جواز عقد مزبور به طور مطلق شده اند با این نکته که وعده بر انجام بیع را برای هریک از طرفین لازم الوفا دانسته اند:
۱- با توجه به عمومات حلیت انواع بیع و اصل صحت معاملات، این معامله جایز و لازم الوفاست.۲- نصوص فقهی فقهای قدیم نظیر شافعی و ابن قیم و حنابله که صریح در مشروعیت اصل معامله است.۳- فتاوای معاصرین که قائل به جواز شده اند.۴- مصالح زمان و مکان که مقتضی صحت این معامله مورد نیاز مردم است.۵- قیاس این معامله به عقد استصناع و بیع سلم و فروش اقساطی که همگی جایز است.۶- اسلام دین یسر و آسان گیری است و ابن یسر با قول به جواز معامله مزبور سازگارتر است.[۲۳] راجع به بیع مرابحه سفارشی نیز از سوی معاصرین اهل سنت فتاوای متعددی صادر شده است که از جمله آن می توان به فتوای شیخ بدر المتولی عبدالباسط، مشاور «بیت التمویل الکویتی» (۴ جمادی الاخر۱۳۹۹ ه ـ ق)، فتوای صادره از شرکت کنندگان در نخستین همایش بانکداری اسلامی در دبی( جمادی الثانی ۱۳۹۹ ق ـ می ۱۹۷۹م)، فتوای شرکت کنندگان در دومین همایش بانکداری اسلامی در کویت( بند ۸ پیام همایش، جمادی الثانی ۱۴۰۳ه ـ ق مارس ۱۹۸۳ م.)، فتوای شیخ عبد العزیز بن باز، مفتی عام عربستان (۱۶/جمادی الثانی/۱۴۰۲ق-۱۰/آوریل/۱۹۸۲م). *
نکته قابل توجه اینکه مباحث انجام شده در فقه سنتی ماعقد مزبور را به عنوان قرارداد و معامله بین اشخاص حقیقی مورد لحاظ قرار داده است، درحالی که امروزه قرارداد مورد نظر در معاملات افراد حقوقی همچون بانکها جای خود را پیدا کرده ولذا از لحاظ جنبه بانکی نیازمند تحقیق و پژوهشی متناسب با واقعیت روز می باشد. بلی در عرصه تحقیقات آکادمیک اقتصاد دانان اسلامی قرارداد مزبور مورد توجه بوده است اما اولا: اکثر مباحث انجام شده در این زمینه مربوط به محققان اهل سنت بوده فلذا احکام فقه شریف اهل بیت مورد لحاظ قرار نگرفته است، ثانیا: تحقیقات به عمل آمده از سوی اقتصاددانان ایران در این زمینه بسیار گذرا و بیشتر جنبه تعریف این قرارداد بر اساس مواد قانون بانکداری بدون ربا دارد. ثالثا مباحث فقهی واظهارنظر فقهای شیعه در فقه سنتی در زمینه بیع مرابحه برای دستوردهنده به خرید بدون لحاظ پیچیدگیهای حاکم برنحوه انعقاد این قرارداد در نظام بانکی صورت گرفته است. زیرا امروزه ظاهرا یک قرارداد منعقد می شود اما در واقع قراردادها و تعهدات دیگری در حاشیه قرارداد مزبور شکل می گیرد که اظهارنظر در خصوص حکم این قرارداد بدون لحاظ چنین تعهدات و قراردادهایی همچون نقش بر آب می ماند.مسائلی همچون وکالت بلا عزل، اشتراط جریمه یا خسارت تأخیر تأدیه، شرط محدودیت تصرف در کالا والزام به تعهد و ضمانت شخص ثالث و ضمانت حسن انجام کار و رهن وثیقه از جمله چالشهای فراروی قرارداد فروش اقساطی یا همان بیع مرابحه برای دستوردهنده به خرید است.
در میان محققان معاصر اهل سنت،یوسف قرضاوی معامله مزبور را از معاملات پویا و همگن با نظام معاملاتی معاصر دانسته و مهر تایید شرعی بر آن نهاده و شبهات وارد بر آن را به هیاهوی رسانه‌ای تشبیه کرده تا شبهات علمی.محقق دیگری به نام فیاض حسنین نیز مشکلات بیع مرابحه را در بانک در سه دسته دانسته است: افراد،سازمان و شیوه ارائه تسهیلات به علاوه عوامل محیطی ما
نند قوانین و اوضاع اقتصادی و فرهنگ و اعتقادات مردم.
.در مقاله"تمویل المشاریع من خلال بیع المرابحهللآمر بالشراء"محمد بکری الفیوم در بیان فرق عملکرد بانکهای متعارف و بانکهای اسلامی در خصوص فروش اقساطی سفارشی مینویسد:"بانک اسلامی کالا را برای خود می خرد و مادام که آن را به مشتری نفروخته است تمام تبعات و عهده ضمان آن را پذیرا می شود آنگاه آن را با سودی مشخص به صورت قسطی به مشتری سفارش دهنده می فروشد. اما بانک ربوی به صرف مشاهده کالا توسط مشتری و پیش از آنکه آن را به تملک خود در آورد کالا را ضمن ابرام عقد بیع به مشتری منتقل مینماید بدین نحو که خود بانک ثمن کالا را می پردازد سپس در مقام وام دهنده معادل ثمن پرداختی به ضمیمه سودی مشخص را از مشتری به صورت قسطی دریافت می نماید بدون آنکه نسبت به تبعات کالا و عهده ضمان آن مسؤلیتی تقبل نماید. در نتیجه بحث، مؤلف سه اشکال اساسی بر معامله فوق رایج در بانکهای اسلامی واردکرده و آن را زیر سؤال می برد و معتقد است که اگر قائل به الزام مشتری به خرید کالای سفارشی نشویم بانک را قربانی سهل انگاری و عدم تقید بعضی مشتریان خواهیم کرد که مخالف قاعده لاضرر است. واگر قائل به الزام مشتری شویم مخالف مؤدای تجارت عن تراض خواهد بود، و اگر قائل باشیم که بانک برای فرار از چالشهای فوق، عقد بیع را قبل از تملک کالا ابرام نماید مصداق بیع مالایملک خواهد بود. محقق دیگری به نام خیر الدین مبارک عویر در مقاله"بیع المرابحهللآمربالشراء"نقش بانک در این عقد را در سه فرض به تصویر می کشدیعنی بانک یا وام دهنده است یا وکیل در خرید یا اصیل در خرید در فرض نخست عقد جایز نیست و مصداق قرض ربوی است. در فرض دوم که مشتری سفارش دهنده فاقد سرمایه باشد عقد تلفیقی از قرض و وکالت خواهدبود، که چون مشتری ملتزم می شود که کالا را با پرداخت زیاده بر قیمت پرداختی بانک به خاطر تاجیل پرداخت، از این نهاد مالی دریافت نماید حرام است و مصداق “اجل و ازیدک” خواهد بود. در فرض سوم نیز یا مواعده الزام آور است و مقدار سود هم تعیین می شود که حرام است. یا مقدار سود تعیین نمی شود که مکروه است. آنگاه متذکر می شود که مرابحه به دو شرط صحیح است: بانک کالای سفارشی را برای خود بخرد به شرط آنکه خیار در انجام مواعده برای بانک و مشتری باشد. در همین راستا ایشان عقد بیع مرابحه خودرو مورد عمل بانک اسلامی برکت الجزایر را تحایل بر ربا و نوعی قرض ربوی دانسته چرا که بانک خودرو سفارشی را با پرداخت ۳۰درصد قیمت آن توسط مشتری و۷۰ درصد مابقی توسط بانک می خرد در حالیکه تمامی عهده ضمان مبیع و عیوب آن متوجه خود مشتری می نمایدودر قبال دیرکرد اقساط جریمه دریافت مینماید و این بر خلاف مؤدای مشارکت طرفین در خرید خودرو می باشد!! دکتر حسام الدین عفانه رئیس کمیته شرعی شرکت بیت المال فلسطین در کتاب"بیع المرابحهللآمربالشراء"عقد فروش اقساطی سفارشی در بانکهای اسلامی و شرکت متبوع خود را شرعی دانسته و متذکر میشود که می بایست سود را متناسب با میزان ریسک بانک و مراعات وضعیت مالی مشتریان لحاظ نمود. ایشان در فرضیه ای دیگر نرخ سود حلال شرکت متبوع را متفاوت با نرخ بهره بانکهای ربوی معرفی و آن را دارای چند مشخصه میداند: الف- همیشه کمتر از نرخ بهره متعارف است چون در بانکهای متعارف محاسبه مقدار سود دریافتی از بانک تا بانک متفاوت است و به تناسب حجم معاملات مشتری با بانک یا روابط شخصی می باشد اما در شرکت بیت المال همه مشتریان برابر هستند. ب- بانک متعارف اوضاع مالی ناشی از عسر مشتری را لحاظ نمی کند لذا در هر حال جریمه دیر کرد دریافت می کند اما شرکت بیت المال مطلقا هیچ خسارت تاخیری دریافت نمی کند. ج- بانک متعارف در همان وهله نخست پرداخت تسهیلات وام، مقداری از بهره و کارمزد عملیات بانکی وام را از مبلغ وام پرداختی کسر می کند.
دکتر رفیق المصری و دکتر محمد الاشقر نیز در این خصوص اظهار نظرهائی نموده که با نوعی تامل و احتیاط به قضیه نگاه داشته اند.
در میان معاصران شیعه آیت الله حسن جواهری، قرارداد فروش اقساطی سفارشی را به چهار دسته تقسیم کرده و نوع اول آن که رایج است را بر اساس قاعده اولیه معاملات به شرط عدم الزام به بیع صحیح دانسته و طبق قاعده"لایجوز مواجبه البیع قبل أن تستوجبه"الزام در چنین معامله ای را موجب بطلان دانسته است بدون آنکه در این میان واقعیت موجود در عملکرد بانکهای بدون ربا را به تصویر بکشد.
به علاوه دکترحسن آقانظری در رابطه با این قرارداد مقاله ای با عنوان"چالش نرخ فروش اقساطی در بانکداری"[۲۴] نوشته است که در آن بر وابستگی نرخ نسیه و نرخ سود سرمایه به نرخ بهره تاکید فراوان داشته و معتقد است که تعیین نرخ سود سرمایه از طریق نرخ نسیه بدون لحاظ نرخ بهره در جامعه کنونی ما ممکن نیست و تنها راه حل را جایگزینی نرخ سود واقعی سرمایه در بازار بورس سهام،به شرط شفافیت این بازار دانسته است.متاسفانه ایشان عرصه اقتصاد را جدا از فقه و قابلیت‌های آن دانسته و معتقد است که مشکل اقتصادی را نباید بر فقه عرضه کرد وراه حل فقهی برای آن جستجو کرد بلکه تنها راه حل اقتصادی می طلبد و بس.
اما به هر حال بیشتر مطالعات داخلی انجام شده در این زمینه بدون طرح نکات فقهی و شبهات شرعی وارد بر عملکرد بانک در زمینه قرارداد فروش اقساطی می باشد. با توجه به این مطالب ضروری به نظر می رسد که قرارداد مزبور هم از لحاظ فقهی وهم ازلحاظ نحوه عمل بانکها در تعامل با چنین
قراردادی وهم ازلحاظ چگونگی اجرای مواد مربوطه در قانون بانکداری مورد کاوش و بررسی قرار گیرد تا تکلیف اتهام وارده به نظام بانکداری کشور ما روشن شود و صبغه شرعی آن بیش از پیش برای دست اندرکاران بانکها و مشتریان آنها تجلی یابد.
فصل دوم: احکام و شبهات فقهی بیع مرابحه سفارشی
۲-۱:مستند و حکم فقهی
۲-۲:شبهات فقهی
مقدمه
در این فصل که دارای دو مبحث می باشد هدف این است که در مبحث نخست حکم فقهی بیع مرابحه بسیط و سفارشی را از طریق بررسی روایات و فتاوای فقهی موجود با تحلیل ونقد آراء موجود مورد کنکاش قراردهیم. بدیهی است که چون قراردادمذکور ترکیبی از وعده و عقد میباشد طبعا مبحث شرط ابتدائی جهت بررسی حکم وعده به انجام عقد را متعرض خواهیم شد. در مبحث دوم سعی بر این داریم که شبهات فقهی مطرح در خصوص عقد مرابحه سفارشی را مورد بررسی و تحلیل قراردهیم تا میزان صحت وسقم آن روشن شود. البته گرچه مبحث ما در این جا مربوط به حکم کلی این قبیل بیعهاست صرفنظر از آنچه در نظام بانکداری میگذرد اما باید دانست که هر نتیجه ای که دراین مبحث به آن می رسیم بدون شک اصل قرارداد و تعهد به انجام آن در بانک را تحت الشعاع قرار خواهد داد.
۲-۱ مستند و حکم فقهی بیع مرابحه سفارشی
مرابحه در لغت و اصطلاح}

۲-۷- ویژگی­های ساختمان خاک پناه
ساختار معماری خاک پناه ویژگی­های متنوعی دارد که هم ذات با نوع ساختارش با احداث آن متولد می­ شود. گونه­ های متنوع این ساختار هریک ویژگی خاصی دارند که شاید گونه­ دیگر این ویژگی را نداشته باشد. اما بسیاری از این ویژگی­ها ممکن است اثرات مثبتی نداشته باشند و به عنوان عاملی آزار دهنده ساکن خود را ناراضی نگه دارد. درک و فهم فضاهای خاک پناه مبنی بر واکاوی عمیق آن از جنبه­سهای مختلف و با بهره گیری از تجربه زندگی در آن است. چه بسا ایده­ای که به نظر مزیت این ساختار محسوب می­ شود، با گذر زمان و اتفاق زندگی در آن، کارایی خود را از دست بدهد و بلعکس عمل نماید. با مطالعه­ کار محققانی که بر روی ویژگی­های متفاوت این ساختار کار کرده اند نکاتی از دیدگاه آنها گرد آوری شده است. بدیهی­است که برخی از این نکات در مورد برخی از گونه­ های خاک پناه صدق نکند اما با این­حال طرح تمامی ویژگی­های این ساختار بنا به مطالعه­ دقیق آن الزامی است. در ادامه شرحی از مزایا و معایب این گونه­ ساختمانی به تفصیل بیان خواهد شد.
۲-۷-۱- بررسی مزایای ساختمان خاک پناه
۲-۷-۱-۱- مزایا از حیث بهره وری انرژی
حضور گسترده خاک در اطراف ساختمان رفتار متفاوتی از لحاظ انتقال حرارت به ما ارائه می­ کند. پتانسیل مختلف خاک، به صورت توده ای صلب و فشرده، نقش بسیار مهمی در ارائه ی این رفتار بازی می­ کند. تمام خواص فیزیکی این ماده مزیتهای متنوعی از لحاظ مصرف انرژی ارائه می­ کند که مجموع این مزیت­ها عامل حضور موثر خاک را اثبات می­ کند.
۲-۷-۱-۱-۱-کاهش انتقال حرارتی خاک
به­واسطه جامد بودن خاک پیرامون بناهای خاک پناه، عمده­ی انتقال حرارت از بنا با محیط اطراف از طریق هدایت حرارتی است. در ابتدا شاید خاصیت عایق بودن خاک آن را به عنوان مهمترین عامل در کاهش مصرف انرژی نمایان کند. اما در حقیقت ضریب هدایت حرارتی خاک که در اغلب موارد ، بسیار بیشتر از هوا می باشد. این موضوع در صورتی که چگالی خاک بیشتر شود بسیار وخیم تر می­ شود و عملا خاک به عنوان یک مصالح با هدایت حرارتی بالا محسوب می­ شود Barker,1986)). با این حال تغییر ضریب هدایت حرارتی خاک، به عنوان یک عامل جامع نمی­تواند مورد قضاوت قرار گیرد. بنابراین از آنجایی که مقاومت حرارتی نسبت ضخامت لایه به ضریب هدایت حرارتی آن تعریف می­ شود پس میزان مقاومت حرارتی^[۱۵] رابطه مستقیم با ضخامت آن دارد (دفتر مقررات ملی ساختمان،۱۳۸۹). درنتیجه از آن­جا که ساختار برپایی این ساختمان­ها با محصور شدن در میان لایه­ای ضخیم از خاک تعریف می­ شود، میزان عایق بودن این ماده را به عنوان یک عامل موثر توجیه می­ کند.

۲-۷-۱-۱-۲- اینرسی حرارتی
قابلیت کلی پوسته خارجی و دیوارهای داخلی در ذخیره کردن انرژی و بازپس دادن آن، برای به حداقل رسانیدن نوسان‌های دما در فضاهای کنترل شده ساختمان اینرسی حرارتی ساختمان تلقی می­گردد (دفتر مقررات ملی ساختمان،۱۳۸۹). خاک از مصالحی مهمی است که اینرسی حرارتی بالایی نسبت به مصالح دیگر نظیر هوا دارد (دفتر مقررات ملی ساختمان،۱۳۸۹) . بالابودن اینرسی حرارتی خاک که یک پتانسیل بالقوه محسوب می­ شود، آن را به یک انباره­ی حرارتی بدل می­ کند. به اینصورت که با افزایش حرارت در دوره گرم سال انباره­ی خاکی زمین از گرمای تابیده شده از سمت خورشید و هواکره و سایر سطوح مجاور پر می­گردد و در زمان­های سرد سال این انباره حرارت خود را به سطوح در تماس باز می­گرداند (El-Hamid & Khair-El-Din,1991). لذا این ویژگی خاک را به یک انباره ی حرارت در دسترس تبدیل می­نماید.
۲-۷-۱-۱-۳- ثبات دمای زمین
با فرورفتن در دل زمین، دمای لایه­ های زیرین خاک نوسان کمتری دارند. به عبارت دیگر، هرچه توده­ی خاک عمیق­تر گردد خاک دمای ثابت تری را در طول بازه­ی زمانی تجربه می­کندCarmody & et al.,1994)). این موضوع بنا به ویژگی­های فیزیکی برای خاک­های مختلف، متفاوت است و شرایط ثبات دمایی برای جنس مختلف خاک،در ارتفاع متفاوت ظهور می­ کند.
۲-۷-۱-۱-۴- کنترل میزان هوای نفوذی^[۱۶]
فاکتور مهم دیگر در صرفه جویی مصرف انرژی از طریق ساختمان خاک پناه، کاهش تهویه هوای نفوذی است. با قرارگرفتن ساختمان در میان انبوه توده­ی خاک بیشترین سطح پوسته­ی ساختمان هوابندی می­ شود. در این­صورت ممکن است تنها از جبهه­­­ی نور گذر ساختمان احتمال نشت هوا وجود داشته باشد. در ساختمان­های معمولی احداث شده بر روی سطح زمین بیش از ۳۵% اتلاف حرارت، از طریق تهویه هوای نفوذی است Barker,1986)). در حالی­که درزها و منفذ­های سطوح ساختمان­های خاک پناه با حضور خاک پوشیده می­شوند و بار مصرفی انرژی ساختمان را می­کاهند .(van Dronkelaar,2013)
۲-۷-۱-۱-۵- کاهش دریافت حرارت
پوشش خاک بر روی پوسته­ی ساختمان خاک پناه مانع از رسیدن مستقیم اشعه­ی خورشید می­ شود. توده­ی زمین می ­تواند میزان قابل توجهی تابش خورشید را پیش از آنکه به پوسته ساختمان برسد، جذب کند. میزان حرارت جذب شده با تاخیر زمانی قابل ملاحظه­ای به داخل بنا نفوذ می­ کند و آن را تحت تاثیر قرار می­ دهد. تنها سطوح نور گذر هستند که می­توانند به طور مستقیم به درون بنا دست پیدا کنند Carmody & et al.,1994)). علاوه بر مانع خاک، در دسترسی مستقیم حرارت بیرون، حضور گیاهان سبز بر روی سطح خاک نفوذ، حرارت اشعه خورشید را به نحو قابل ملاحظه ای می­کاهد که این موضوع علاوه بر سطح سبزینه به رطوبت موجود در سطح نیز بستگی دارد
( . (Bonan,2002
۲-۷-۱-۲- مزایا با رویکرد بهره وری از سطح زمین و محیط زیست
۲-۷-۱-۲-۱- مزایای زیبایی شناسی
اثرات بصری: ساختمانی که تمام یا بخشی از آن در زیر سطح زمین قرار دارد در مقایسه با ساختمانی مشابه که بر روی سطح زمین قرار گرفته، به لحاظ بصری، دید محدودتری در محیط دارد. این مساله در مواردی که بناها در مناطق حساس قرار می گیرند از اهمیت بسزایی برخوردار است (ابراهیمی،۱۳۸۸). بنابر­این در مجاورت مناطق تاریخی، طبیعی، بناها و بافت­های خاص معماری، حوزه های استحفاظی، نظامی و غیره می­توانند از این مزیت بهره بگیرند.
۲-۷-۱-۲-۲- شکل گیری کانسپت خاص معماری
یک ساختمان زیرزمینی می تواند ماهیت درونی کاملا متفاوت از آنچه که در یک ساختمان روسطحی وجود دارد، پیدا کند. ترکیب تونل­­­ها، دالان­ها و سازه­های سنگی طبیعی در محیط کاملا مجزا و آرام، منبع الهام بسیاری از بیانات و امور مذهبی بوده است. از طرف دیگر این ایده می ­تواند گریزی از وجود تنش، سر و صدا و آلودگی هوا باشد و تجربه­ ­ای زیبا و بیاد ماندنی برای افرادی که از آن عبور می کنند، خلق کند. علاوه بر آن محدودیتی که از لحاظ رخنه در میان بافت برای بناهای روسطحی وجود دارد در این مورد کمرنگ تر است و آزادی عمل بیشتر به طراح می­دهد (Fairhurst,1976) . این موضوع چه از لحاظ داخل بنا و چه از لحاظ استفاده و دید از خارج بنا می ­تواند منبع الهام بسیاری از بناهای معماری گردد.
۲-۷-۱-۳- مزایای زیست محیطی
۲-۷-۱-۳-۱- حفظ منظر طبیعی
ساختمانی که دید محدودتری در محیط دارد، به نمایان شدن منظر طبیعی و محیط زیست سبز کمک شایانی می­­­­کند. در این صورت به­جای اشغال شدن فضا از توده ساختمانی، طبیعت سطح زمین برای احیای منظری مناسب باقی می­ گذارد(Al-Temeemi & et al,2004).
۲-۷-۱-۳-۲- حفظ اکولوژی
هنگامی­که فضای سبز و درختان منطقه­ای به­علت استفاده از فضای زیرزمینی، در ساخت و ساز دست نخورده باقی می­مانند، آسیب کمتری به چرخه اکولوژیکی منطقه و سطوح بالاتر وارد می­گردد. در این گزینه حیات گیاهان، زیستگاه حیوانات و تنفس و تعرق گیاهان، در مقایسه با ساخت و ساز روزمینی بیشتر محافظت می شود. این یکی از راه­های مسالمت آمیز همزیستی ساختمان با محیط زیست طبیعی است که هم ساختمان و هم محیط زیست پیرامون از آن سود می­برد (Al-Temeemi & et al,2004) (Walton,1978), .
۲-۷-۱-۳-۳- کارآیی در مصرف زمین
توسعه ساخت و ساز سطح زمین و گسترش شهر، موجب از بین رفتن زمین­ های کشاورزی و مناطق فراغتی و تفریحی می گردد. کارخانجات واقع در حومه ی شهرها با توسعه ی خود زمین­های بزرگ را تصرف می کنند و ساختمان­های صنعتی و پارکینگ­ها را به وجود می­آورند. گسترش­های نامنظم، نیازمند زمین­های بیشتری است تا به تجهیزات سبک و سنگین اختصاص داده شود. تعبیه بنا­های خاص که پتانسیل ساخت در زیر سطح زمین را دارند، سطوح مورد نظر بر روی زمین را جهت استفاده­های دیگر از آن احیا می­ کند و امکان اصلاح مشکلات موجود کاربری­ها­ی سطح زمین را فراهم می­گرداند Carmody & et al.,1994)).
۲-۷-۱-۴- مزایا با رویکرد اهمیت چرخه زندگی بنا
۲-۷-۱-۴-۱- محافظت
جدا بودن فضاهای خاک پناه، بدلیل خواص فیزیکی آنها و حفاظت آنها در زیر سطح زمین مزیت­های زیادی را بوجود می ­آورد. این موضوع از جوانب مختلفی به شرح زیر قابل تامل و بررسی است.
۲-۷-۱-۴-۱-۱- عوامل طبیعی
ساختمان­های خاک­­­­ پناه طبیعتا در برابر گردبادها، تند بادها، توفان، صاعقه، تگرگ و اکثر پدیده ­های جوی دیگر محافظت می شود. در مواقع آتش سوزی، ساختمان­های خاک پناه به طور بالقوه در برابر آتش سوزی بیرونی محافظت می شوند. سطح زمین غیرقابل اشتعال بوده و عایقی بسیار مطلوب برای سازه ی زیرین خود محسوب می شود Carmody & et.al,1994)). آسیب پذیرترین بخش ساختمان­های خاک پناه، نقاط دسترسی و ورودی ها و نورگیر ها و پنجره ها هستند. لذا در نظر گرفتن تمهیداتی برای اجرای مناسب و دقیق آنها ضرری است(همان) .
۲-۷-۱-۴-۲- آلودگی صوتی و ارتعاش
لایه­ های خاک مانع بسیار موثری در جلوگیری از نفوذ سر و صدا به داخل بناهای زیر سطحی به شمار می­روند. این خاصیت برای ساختمان­هایی که در مجاورت مناطق پر سرو صدا مانند آزادراه­ها و فرودگاه­های بزرگ قراردارند، بسیار موثر است. ورودی­های روسطحی در ساختمان­های خاک­­ پناه ، عمده مسیر انتقال سر و صدا به داخل بنا می­باشد (Staniec & Nowak ,2011),، .(Godard,2004)
۲-۷-۱-۴-۳- حفاظت کالبد بنا
پوشش ضخیم خاک پیرامون ساختمان، کاهش اثرات نوسان دما، فرسودگی ناشی از اشعه ی فرابنفش خورشید، آسیب ناشی از انجماد و ذوب شدن آب بر سازه و عدم تجزیه مصالح با ماورا بنفش را در پی دارد. به این ترتیب لایه­ی ضخیم خاک چون لایه ای محافظ بنا را در بر می­گیرد (Al-Temeemi & et al,2004) .
۲-۷-۱-۴-۴- حفاظت از مواد داخل بنا
ساختمان­های خاک پناه در زمینه حفاظت از خود و از اجسام ذخیره شده در داخل خود محاسنی دارند. برای مثال، مومیایی کردن و سپس دفن اجساد روش کاملا موفقی جهت حفظ اجساد از تمدن­های باستانی تاکنون بوده است. به همین طریق، حفظ مواد غذایی در محیطی که دمای معتدل و ثابت دارد و محصور بودن، رشد حشرات موذی و قارچ ها را محدود می کند بصورت مطلوب تری انجام می پذیرد Carmody & et al.,1994)) .
۲-۷-۱-۴-۵- امنیت
۲-۷-۱-۴-۵-۱- دسترسی محدود
مزیت اصلی امنیتی ساختمان­های زیرزمینی آن­است که نقاط دسترسی به طور کلی محدود و به­راحتی قابل کنترل می باشند. این محدودیت در ورود و خروج، در منع افرادی که قصد سرقت و مزاحمت در داخل این بناها را دارند موثر است.
۲-۷-۱-۴-۵-۲- پناهگاه
سازه­های زیر زمینی، خصوصا اگر قابلیت دفع یا فیلتر کردن هوای آلوده­ی بیرونی را داشته باشند، پناهگاه­های بسیار ارزشمندی برای مواقع ضروری محسوب می شوند. این موضوع برای بسیاری از کاربری­ها و مقاصد نظیر زندان­ها و مناطق امن جنگی و عملیاتی مسئله­ مهم و استراتژیکی می­باشد Carmody & et al.,1994)) .
۲-۷-۱-۴-۵-۳- مواد و فرآیندهای خطرناک
ذخیره سازی مواد خطرناک در زیر سطح زمین مزایایی ازجمله حفاظت، امنیت و جداسازی را به همراه دارد. طراحی و شرایط زمین شناختی مطلوب باعث می گردد که احتمال نشت مواد خطرناک و انتقال آن به محیط سطح زمین به حداقل ممکن کاهش یابد. مواد خطرناک شامل ضایعات و مواد خطرناک شیمیایی است که با فرایند­های شیمیایی و سوزاندن از بین نمی روند. همچنین جلوگیری از واکنش­های خطرناک( برای مثال فرآیندهای انفجاری) در زیر سطح زمین، خطر وقوع انفجار را در محلات اطراف کاهش می دهد.
۲-۷-۲- معایب ساختمان­های خاک پناه
۲-۷-۲- ۱- معایب با رویکرد بهره وری انرژی
هر پدیده­ای از دو خلقتش با حسن و معایبی همراه است که هم ذات بااو هستند. اگر چه ساختارهای خاک پناه مزیت­های بسیاری از جهت مصرف انژی دارند اما این موضوع نباید باعث غفلت از برخی مسائل ریز گردد که شاید مشکلی بزرگتر را ایجاد کنند. دانستن بسیاری از این مسائل کوچک می ­تواند در بدو مطالعه و طراحی این گونه معماری مد نظر قرار بگیرد و از بسیاری از صدمات جلوگیری کند.