۳-۲-۱- از منظر قران دوستان خوب کسانی هستند که خداوند آنها را دوست دارد: در اینجا به آیاتی در این مورد اشاره می نماییم:
۱- انبیاء ، شهداء ، صدّیقان ( راستگویان در عمل و گفتار ) و صالحان: وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفیقاً (نساء:۹۶)؛ و آنان که اطاعت خدا و رسول کنند البته با کسانی که خدا به آنها لطف فرموده یعنی با پیغمبران و صدّیقان و شهیدان و نیکوکاران محشور خواهند شد ، و اینان نیکو رفیقانی هستند.
۲-پرهیزگاران:
الْأَخِلَّاء یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ (زخرف:۶۷) ؛ دوستان در چنین روزى، بعضى دشمن بعض دیگر باشند، مگر پرهیزگاران‏.
بَلَى مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ وَاتَّقَى فَإِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ(آل عمران:۷۶)؛ آرى هر که به پیمان خود وفا کند و پرهیزگارى نماید بى‏تردید خداوند پرهیزگاران را دوست دارد.
۳-نیکوکاران:
الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ(آل عمران:۱۳۴)؛ همانان که در فراخى و تنگى انفاق مى‏کنند و خشم خود را فرو مى‏برند و از مردم در مى‏گذرند و خداوند نکوکاران را دوست دارد.
۴-شکیبایان:
وَکَأَیِّن مِّن نَّبِیٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَمَا وَهَنُواْ لِمَا أَصَابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَمَا ضَعُفُواْ وَمَا اسْتَکَانُواْ وَاللّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ(آل عمران:۱۴۶) ؛ و چه بسیار پیامبرانى که همراه او توده‏هاى انبوه کارزار کردند و در برابر آنچه در راه خدا بدیشان رسید سستى نورزیدند و ناتوان نشدند و تسلیم دشمن نگردیدند و خداوند شکیبایان را دوست دارد.
۵-توکل کنندگان به خدا:
فَبِمَا رَحْمَهٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ (آل عمران:۱۵۹)؛ پس به برکترحمت الهى با آنان نرمخو و پرمهرشدى و اگر تندخو وسخت دل بودى قطعا از پیرامون تو پراکنده مى‏شدند پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کاربا آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل‏کنندگان را دوست مى‏دارد.

۶-عدالت پیشگان:
سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِنْ جاؤُکَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ إِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَنْ یَضُرُّوکَ شَیْئاً وَ إِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطینَ(مائده:۴۲)؛ آنها جاسوسان دروغ زن و خورندگان مال حرامند ، اگر به نزد تو آمدند خواهی میان آنها حکم کن یا روی از آنها بگردان ، و چنانچه روی از آنها بگردانی هرگز کوچکترین زیان به تو نتوانند رسانید ، و اگر حکم کردی میان آنها به عدالت حکم کن ، که خدا دوست می دارد آنان را که حکم به عدل کنند.
۳-۳- عواملی که تعداد دوستان را زیاد می کند:
۱- بخشندگی و سخاوت؛
۲- صبر و بردباری؛
۳- عطوفت و مهربانی؛
۴- گذشت و چشم پوشی از خطاها؛
۵- عدم توقع ( خواه بجا باشد یا نا بجا )؛
۶- خوش خلقی و نرم خویی؛
۷- تواضع و فروتنی(همان۱۶۸).
۳-۴- نقش دوست در سرنوشت انسان:
بدون شک عامل سازنده شخصیت انسان- بعد از اراده و خواست و تصمیم او- امور مختلفى است که از اهم آنها همنشین و دوست و معاشر است، چرا که انسان خواه و ناخواه تاثیر پذیر است، و بخش مهمى از افکار و صفات اخلاقى خود را از طریق دوستانش مى‏گیرد، این حقیقت هم از نظر علمى و هم از طریق تجربه و مشاهدات حسى به ثبوت رسیده است.
از پیامبر (صلوات اللَّه علیه) پرسیدند: بهترین دوست کیست؟ فرمود: کسى که دیدارش شما را به یاد خدا بیندازد، و گفتارش به علم شما بیفزاید و کردارش یاد قیامت را در شما زنده کند
این تاثیرپذیرى از نظر منطق اسلام تا آن حد است که این دین کامل، براى دوستى و انتخاب دوست، سفارش‏هاى زیادى دارد و دوستى با افرادى را تشویق و از دوستى با افرادى نهى کرده است و براى این موضوع آیات و روایات بسیارى وارد شده است که در اینجا به گوشه‏اى از آنها اشاره مى‏کنیم:
اگر در شناخت کسى به تردید افتادید، به دوستانش بنگرید که چه افرادى هستند. «فانظروا الى خلطائه» (بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۹۷).
حضرت على (علیه السلام) فرمود: هنگامى که قدرتت از بین رفت، رفقاى واقعى تو از دشمنان شناخته مى‏شوند (همان).
حضرت على (علیه السلام) فرمود: رفیق خوب، بهترین فامیل است. (غرر الحکم)
و در حدیث آمده است: دوستت را در مورد غضب، درهم، دینار و مسافرت آزمایش کن. اگر در این آزمایش‏ها موفّق شد، دوست خوبى است. (بحارالانوار، ج ۷۴: ۱۸۰).
براستى گاه نقش دوست در خوشبختى و بدبختى یک انسان از هر عاملى مهمتر است، گاه او را تا سر حد فنا و نیستى پیش مى‏برد، و گاه او را به اوج افتخار مى‏رساند.
تاثیرپذیرى از نظر منطق اسلام تا آن حد است که این دین کامل، براى دوستى و انتخاب دوست، سفارش‏هاى زیادى دارد و دوستى با افرادى را تشویق و از دوستى با افرادى نهى کرده است.
۳-۵- اهمیّت دوست خوب
عقل سلیم حکم می کند که دوستی با نیکان و افرادی که دارای صفات حمیده هستند، خوب و پسندیده است و دوستی با افرادی که دارای رذائل و انحراف اخلاقی هستند، ناپسند و مایه سرزنش آدمی میباشد. امیرالمومنین(ع) فرموده است: «صاحب السوء قطعۀ من النار» : دوست بد، پارهای از آتش است (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶ :۵۳۱) و یا رسول خدا(ص) می فرمایند: «ألرَّجُل عَلَی دین خَلیلِهِ فَلیَنظُر أحَدُکُم مَن یُخالِلُ.»: انسان بر دین دوستش است؛ پس هر یک از شما بنگرد که با چه کسی دوستی می کند (پاینده،۱۳۸۲: ۵۰۷). امام علی(ع) می فرماید: «الصاحب کالرقعه فاتخذ مشاکلاً» ؛ دوست همانند وصله است، پس آن را همانند خود برگزین. (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۴۲۳). بر اساس آنچه که از معصومین(ع) بیان شد، انسان باید در انتخاب دوست و یار و رفیق خود با کمال دقت رفتار نموده و جانب احتیاط را رعایت کند تا در قیامت ندای یَا وَیْلَتَى لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا(فرقان:۲۸)؛ ای کاش فلان شخص را دوست خود نمی گرفتم سر ندهد.
۳-۶- سیمای دوست:
دوستی که انسان انتخاب می کند، باید آنچه را که برای خود خوب یا بد می داند، برای دوست خود نیز رعایت کند. یعنی سود و ضرر او را، سود و ضرر خود بداند. البتّه این کمترین چیزی است که یک دوست باید داشته باشد؛ ولی درجه بالاتر این است که رسول خدا(ص) فرموده اند: « قَالَ رَسُولُ اللهِ (ص) : قَالَتِ الْحَوَارِیُّونَ لِعِیسَى یَا رُوحَ الله مَنْ نُجَالِسُ قَالَ مَنْ یُذَکِّرُکُمُ الله رُوْیَتُهُ وَ یَزِیدُ فِی عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ وَ یُرَغِّبُکُمْ فِی الآْخِرَهِ عَمَله» حواریون به حضرت عیسی(ع) گفتند: با چه کسی مجالست کنیم؟ حضرت عیسی(ع) فرمودند: کسی که دیدنش شما را به یاد خدا بیاندازد و محبّت کردنش، علم شما را زیاد کند و عمل او، شما را به آخرت ترغیب کند(کلینی، ۱۴۲۹: ۱۹۱) و یا امیر المومنین(ع) فرموده باشند: «الصدیق من وقاک بنفسه و آثرک علی ماله و ولده و عرسه»: دوست، کسی است که تو را به جان نگه دارد و بر مال و اولاد و خانواده اش تو را برگزیند. پیدا کردن دوست با این ویژگی ها کار بسیار سختی است(تمیمی آمدی، ۴۱۶:۱۳۶۶).
۳-۷- نوع رفتار با دوست از نظر قرآن وسنّت
اسلام عزیز دستوراتی برای زیاد کردن رفیق از نظر کمیت و کیفیت دارد که به اجمالی از آن اشاره می کنیم:
جواب سلام رابهتر بگوئیم إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّهٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللّهَ کانَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ حَسِیباً (نساء:۸۶ )؛ و چون به شما تحیت و درودی گفته شد شما تحیتی نیکوتر از آن را بگویید که بی تردید خداوند حسابرس همه چیز است.
در سلام پیشی بگیریم، اجر سلام کننده بیشتر است.
مصافحه کنیم: چندین حدیث داریم که گناهان را مثل برگ درختان خشک می کند.
دست از دست رفیق برندارد، تا او اول بردارد.
برخورد با مردم با لبخند: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : الْقَ أَخَاکَ بِوَجْهٍ مُنْبَسِطٍ: برادر مسلمانت را با روی گشاده ملاقات کن. (کلینی،۱۳۶۴: ۱۰۳ ).
مهربانی کردن با مردم: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : التَّوَدُّدُ إِلَی النَّاسِ نِصْفُ الْعَقْلِ: رفاقت کردن با مردم نصف عقل است. (کلینی،۱۳۶۴: ۶۴۳ ).
احترام به عقیده و حرف مردم گذاشتن (در بین حرفشان حرف نزنیم، یک دفعه مخالف عقیده آنها چیزی نگوئیم) ، چه هر شخصی به حرف و عقیده خود علاقه دارد.
با نام نیک صدا زدن: ولایسخر قوم من قوم وَ لا تَنابَزُوا بِالالْقابِ بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الایمانِ (حجرات:۱۱ )؛ هرگز نباید قومی قوم دیگری را مسخره کند و با لقب های زشت یکدیگر را مخوانید که پس از ایمان به خدا نام فسق بسیار زشت است.
عفو واغماض: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : عَلَیْکُمْ بِالْعَفْوِ فَإِنَّ الْعَفْوَ لا یَزِیدُ الْعَبْدَ إِلا عِزّاً فَتَعَافَوْا یُعِزَّکُمُ اللَّهُ: بر شما باد بخشش یکدیگر زیرا عفو زیاد نمی کند بخشنده را مگر عزت پس ببخشید تا خداوند عزتتان بدهد (کلینی،۱۳۶۴: ۱۰۸ ).
رو آوردن به کسانی که از تو اعراض می کنند: قَالَ الْبَاقِرُ (ع) : ثَلاثٌ لا یَزِیدُ اللَّهُ بِهِنَّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ إِلا عِزّاً الصَّفْحُ عَمَّنْ ظَلَمَهُ وَ إِعْطَاءُ مَنْ حَرَمَهُ وَ الصِّلَهُ لِمَنْ قَطَعَهُ: سه چیز است که زیاد نمی کند مرد مسلمان را مگر عزت، گذشت از کسی که به تو ستم کرده ، بخشش و عطا به کسی که محرومت کرده و صله با کسی که قطع ارتباط کرده است (کلینی،۱۳۶۴: ۱۰۸ ).
تواضع: قَالَ الصَّادِقُ (ع) : إِنَّ مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ یَجْلِسَ الرَّجُلُ دُونَ شَرَفِهِ: تواضع در مجلس آن است که کسی در کمتر از جایگاهش بنشیند(کلینی،۱۳۶۴: ۱۲۳ ).
قَالَ الصَّادِقُ (ع) : مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَی مَنْ لَقِیتَ: تواضع آن است که هر گاه کسی را ملاقات کردی سلام کن (کلینی،۱۳۶۴: ۶۴۶ ).

۲-۲-جو سازمانی
۲-۲-۱-تعاریف جو سازمانی
«هرسی» و «بلانچارد» معتقدند که وظیفه مدیر یا رهبر سازمان از این نظر مهم است که، او به عنوان جایگاه قابل اطمینانی به شمار می آید که همه متغیرهای محیطی دیگر پیرامون آن کنش رویاروی دارد. مدیران باید از ویژگی های برجسته ای برخوردار باشند و با بهره گرفتن از یافته و مطالعات انجام شده پیرامون مسائل مدیریت، روش های مناسب را با توجه به موفقیت سازمان اعمال کنند و همچنین با ایجاد فضای دلپذیر سازمانی زمینه دستیابی به هدف های سازمان را فراهم نمایند. جو سازمانی به تمام محیط داخلی سازمان اشاره دارد . بعبارت دیگر جو سازمان شامل مجموعه ای از ویژگی ها است که بوسیله اعضاﺀ سازمان مشاهده شده است (مقیمی ،۱۳۷۹،۱۷۴).
لیتوین و روبرت استرینج جو سازمانی را چنین تعریف می کنند : ادراکاتی که فرد از نوع سازمانی که در آن کار می کند دارد و احساس او به سازمان بر حسب ابعادی مانند استقلال ،ساختار سازمانی ، پاداش ، ملاحظه کاریها ،صمیمیت و حمایت و صراحت .
جو سازمانی مربوط به ویژگی های درونی ای می شود که یک سازمان را از سازمان های دیگر متمایز می نماید. این جو به وسیله ادراکات کارکنان و توصیف های آنان از ویژگی های درونی سازمان سنجیده می شود ( هاپلین^[۱۱۷] ، کرافت^[۱۱۸] ،۱۹۷۰، ۱۶۱).
علاقه بند جو سازمانی را به کیفیت درونی سازمان ،آنگونه که اعضای سازمان این کیفیت را تجربه و ادراک می کنند تعبیر می کند (علاقه بند، ۱۳۷۸،۸).
از نظر آیرز^[۱۱۹] (۲۰۰۵) جو سازمانی به عنوان گروهی از ویژگی ها می داند که از طریق آن سازمان توصیف می گردد که این ویژگی ها عبارتند از:
ویژگی هایی که سازمان را از سازمانهای دیگر متمایز می نماید.
در طی زمان نسبتا با دوام هستند.
رفتار کارمندان را در سازمان تحت تأثیر قرار می دهد (آیرز ، ۲۰۰۵، ۲).
براساس نظر بدوم «جو سازمانی عبارت است از شرایط نیروها و محرکهای خارجی که بر انسانها تأثیر می گذارند. وی محرکهای خارجی را در عوامل فیزیکی، اجتماعی، فکری خلاصه کرده و دامنه تغییر جو را از درونی ترین فعل و انفعالات اجتماعی تا نیروهای خیلی بیرونی، فرهنگی و سازمانی گزارش کرده است(صالحی و حسینی، ۱۳۷۰، ۱۱۸).
اینک طبق شرحی که رفت، ملاحظه می شود که افراد مختلف از دیدگاه های متفاوتی جو سازمانی را تعریف می کنند و به آن می پردازند ولی نکته ای که در اکثر تعاریفی که بیان شد مشترک می باشد آن است که جو سازمانی براساس ادراکات کارکنان از محیط سازمان سنجیده می شود. در واقع جو سازمانی حاصل فراگرد تأثیر متقابل جنبه های فردی سازمانی یک سیستم اجتماعی است به عبارتی زمانی که ما می پذیریم که کل سازمان به منزله یک سیستم اجتماعی قلمداد شده، بنابراین می توان بیان داشت فعالیت ها و اقدامات افراد انسانی جهت انجام وظایف سازمانی و سازگار نمودن جنبه های فردی و سازمانی در این سیستم اجتماعی شکل دهنده جو سازمانی می باشد.

جو سازمانی متغیر تعدیل کننده بین دو متغیر ساختار سازمانی و فرایندهای سازمانی (ورودی ها) با عملکرد و رضایت شغلی (خروجی ) می باشد ( فورنهام^[۱۲۰] ، ۱۹۹۷، ۵۷۹) .
طبق نظر کورنبرگر^[۱۲۱] و کلگ^[۱۲۲] (۲۰۰۴)، تحقیقات محققان نشان از آن می دهد که در دهه های گذشته، محققان زیادی نسبت به بررسی در زمینه فضای کاری و ابعاد معماری چرخه کاری علاقه زیادی به دست آورده اند و نتایج حاصل از کار آنان ارتباط نزدیک بین کار ایجاد این فضاها را با سازماندهی آنها نشان می دهند ( بورچ^[۱۲۳] ، ۲۰۰۹، ۱) . دوفی^[۱۲۴] (۱۹۹۷) در پاسخ به این سوال که چگونه می توان با طراحی خوب در زمینه فضای کاری ، کارکنان با ارزش را جذب نماییم بیان داشته است که در صورتی می توان به این امر مهم دست یافت که روابط کلی بین مولفه های جو سازمانی با سازمان همخوانی داشته باشد ( دال و بورلی^[۱۲۵] ، ۲۰۰۸) .
۲-۲-۲-مولفه های جو سازمانی
جیمز و جونز با مرور اطلاعات قبلی ۳۵ مفهوم را با جو سازمانی مرتبط دانسته است . از نظر آنان جو سازمانی متاثر است از ابعاد زیر :
تعارض وابهام ؛
چالش ها ، اهمیت و تنوع شغلی ؛
تسهیل و حمایت رهبر ؛
همکاری ، دوستی وصمیمیت بین اعضا؛
روحیه حرفه ای و سازمانی؛
استانداردهای شغلی( جیمز و جونز ، ۱۹۷۴، ۱۰۹۷-۱۱۱۲) .
گولمن^[۱۲۶] و همکاران بر روی نمونه ای از مدیران به تعداد ۳۸۷۱ نفر مطالعه و بیان کرده اند که جو سازمانی که مدیران در واحدهای خود ایجاد می کنند به شش عامل بستگی دارد .
انعطاف پذیری : میان آزادی کارکنان برای نوآوری و میزان محدودیت و دست و ﭘاگیری ضوابط و مقررات .
مسئولیت پذیری : میزان کارکنان از مسئولیت سازمانی .
استانداردها : گرایش کارکنان به استانداردهای عملکرد بالا و میزان تحمل فشارهای دائمی برای بهبود عملکرد.
ﭘاداش عادلانه و منصفانه :ﭘاداش ها بر اساس کیفیت کارها و میزان کوشش و تشویق کارکنان به کارهای سخت .
وضوح وشفافیت : وضوح وشفافیت رسالت ماموریت سازمان برای کارکنان .
تعهد: گرایش کارکنان به ﭘذیرش مسئولیت بیشتر و دستیابی به اهداف مشترک سازمان( گلدمن و همکاران^[۱۲۷] ، ۲۰۰۱، ۵۳-۴۸) .
۲-۲-۳-دیدگاه های مختلف در مورد شکل گیری جو سازمانی
بررسی ها و تجارب درباره تحقیقات جو سازمانی نشان می دهد که معیارهای جو سازمانی با عملکرد سازمانی در ارتباط هستند از سوی دیگر تحقیقات جو سازمانی می توانند ابزارهای بی نهایت مفیدی برای مدیریت در بهبود سیاستهای سازمان باشد. دیدگاه های مختلف مربوط به شکل گیری جو سازمانی وجود دارد، که از دیدگاه موران و ولکوین^[۱۲۸](۱۹۹۲) می توان در چهار رویکرد به صورت زیر تقسیم نمود .
رویکرد ساختاری^[۱۲۹]:
این رویکرد اساسا جو سازمانی را به عنوان نمود عینی ساختار سازمانی و یا به عنوان عضوی که وابسته به سازمان است در نظر می گیرد. این ویژگی ها مربوط به خود سازمان و مستقل از اعضای آن است. پین و یانگ تجزیه و تحلیل عمده ای را از اجزاء دیدگاه ساختاری ارائه نموده اند که بر این اساس ، موقعیت های واقعی در شرایط سازمانی عامل تعیین کننده نظریات ، ارزشها و ادراکات کارکنان از وقایع سازمان است. بنابراین جوهای مختلف در ابعاد مختلف ساختار سازمانی مانند اندازه سازمان ، درجه تمرکز در تصمیم گیری ، تعداد سطوح سلسله مراتب ، ماهیت تکنولوژی مورد استفاده و حوزه ای که قوانین رسمی و خط مشی هایی که رفتار فرد را نهی می کند، ظاهر می گرد .

مطابق این رویکرد، ساختار سازمانی مستقل از ادراکات اعضای سازمان در شکل گیری جو سازمانی نقش اساسی ایفا می کند.
رویکرد ادراکی^[۱۳۰] :
این رویکرد در اعضای سازمان ریشه دارد و بر این اساس است که افراد متغیرهای موقعیتی را به روشی که از لحاظ روان شناختی برای آنها معنی دار است تعبیر و تفسیر نموده و به آن پاسخ می دهند. بنابراین جو وابسته به ادراک کارکنان است. این رویکرد با عنوان رویکرد ادراکی- روانشناختی نیز یاد می شود که حاصل دو فرایند گزینش ادراکی(عمل انتخاب از بین محرک های گوناگون ) و نیز تنظیم ادراکی (اتفاقی که پس از مشاهده و پذیرش محرک اتفاق می افتد) می باشد. رویکرد ادراکی به شکل زیر است:

عملکرد کاری

۸۱/۰

۰۰۱/۰

اعتماد به استفاده

۸۲/۰

۰۰۱/۰

اضطراب

۵۸/۰-

۰۰۱/۰

پذیرش

۸۱/۰

۰۰۱/۰

نگرش به فناوری اطلاعات

۷۷/۰

۰۰۱/۰

نتایج جدول ۴-۲۲ نشان می‌دهد که بین شرکت در دوره های آموزشی فناوری اطلاعات و نگرش کتابداران نسبت به فناوری اطلاعات، رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد (۰۵/۰ >P). میانگین و انحراف معیار درج شده در جدول توصیفی ۴-۲۱ نیز نشان می‌دهد که هر چه میزان شرکت کتابداران عمومی خوزستان در دوره‌های آموزشی فناوری اطلاعات بیشتر باشد نگرش آنها به فناوری اطلاعات مثبتتر است.
فصل پنجم
بحث و نتیجهگیری
۵-۱٫ مقدمه
#
همان‌گونه که در فصل اول اشاره شد، این پژوهش با هدف بررسی نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات و عوامل فردی مؤثر بر آن، انجام شد. به منظور دستیابی به مبانی علمی این پژوهش و آشنایی با پژوهش‌های پیشین، در فصل دوم مبانی نظری و پژوهش‌های مشابه مورد بررسی قرار گرفت. در فصل سوم با توجه به نوع پژوهش، روش‌های مناسب برای اجرای آن ذکر شد و سپس یافته‌های به‌دست آمده از تجزیه و تحلیل‌ داده‌ها در فصل چهارم ارائه گردید.

با توجه به مطالب ذکر شده، این فصل به بحث و بررسی پیرامون نتایج به دست آمده از فصل قبلی اختصاص دارد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر نیز با نتایج پژوهشهای مورد نظر در پیشینهی پژوهش مقایسه میشوند. در انتها پیشنهادهایی در راستای این پژوهش و نیز انجام پژوهش‌های آتی ارائه می‌گردد.
۵-۲٫ بحث و نتیجهگیری در مورد پرسشهای پژوهش
پرسش اول پژوهش
در این پرسش، نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج جداول ۴-۸ و ۴-۹ حاکی از این بود که ۳/۱۹ درصد (۲۸ نفر) از کتابداران نگرش منفی و نسبتاً منفی و ۶/۸۰ درصد (۱۱۷ نفر) نگرش مثبت و نسبتاً مثبتی نسبت به فناوری اطلاعات دارند. بنابراین بیشتر کتابداران شرکتکننده در پژوهش حاضر، نگرش مثبت و نسبتاً مثبتی نسبت به فناوری اطلاعات دارند.
در همین راستا، ایگواوون (۲۰۱۱) به این نتیجه رسید که در کل، کتابداران نگرش مثبتی به استفاده از، و پیادهسازی فناوری اطلاعات و ارتباطات داشتند. فرهادی (۱۳۷۸) دریافت که بیش از۷۰% کتابداران نگرش مثبتی نسبت به فناوری اطلاعات داشتند. رسولی آذر و صدیقی (۱۳۸۵) به این نتیجه رسیدند که نگرش ۵۸% کارشناسان فنی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان مهاباد، در مورد اهمیت فناوری اطلاعات در سطوح “عالی” و “خوب” بوده است. همچنین فلاححقیقی، شعبانعلی فمی، اسدی، و بیژنی (۱۳۸۷) نشان دادند که از کل افراد مورد مطالعه، ۷/۶۵% دارای نگرشی مثبت، ۳/۱۸% دارای نگرشی خنثی و ۱۶% دارای نگرشی منفی نسبت به استفاده از فناوری اطلاعات بودند. کرانی، شعبانعلی فمی، رضوانفر، و قاسمی (۱۳۸۸) نیز دریافتند که ۸/۹۶% از دانشجویان، دارای نگرشی مثبت نسبت به استفاده از فناوری اطلاعات بودند. و در نهایت اسفندیاری مقدم، دهقانی، سهدهی، نعمتی انارکی، و حسنزاده (۱۳۹۱) به این نتیجه رسیدند که در کل ۷/۹۰% از مدیران کتابخانههای بیمارستانهای آموزشی دانشگاههای علوم پزشکی ایران، تهران و شهید بهشتی به میزان “بسیار زیاد” و “زیاد"، نگرشی مثبت نسبت به استفاده از فناوری اطلاعات و ابزارهای آن در ارائه خدمات به کاربران داشتند.
#
برخلاف نتایج پژوهش حاضر، فاین (۱۹۷۹) دریافت که تنها ۲۳% از کتابداران، دید مثبتی نسبت به فناوری داشتند.
شاید بتوان یکی از دلایل نگرش مثبت بیش از ۸۰ درصد کتابداران به فناوری اطلاعات را، برگزاری دوره های آموزشی پیرامون فناوری اطلاعات، توسط نهاد کتابخانههای عمومی استان خوزستان دانست. آشنایی کتابداران با فناوری اطلاعات، به ایجاد و تقویت نگرش مثبت در کتابداران، نسبت به فناوری اطلاعات منجر میشود. همچنین در گذشته افرادی با رشته های تحصیلی مختلف در کتابخانههای عمومی کار میکردند، امّا امروزه افرادی که در این کتابخانهها کار میکنند اغلب دارای
رشته تحصیلی کتابداری هستند، در واقع مرتبط بودن کار و تخصص کتابداران، را نیز میتوان یکی دیگر از دلایل نگرش مثبت بیش از ۸۰ درصد کتابداران نسبت به فناوری اطلاعات دانست. از سویی دیگر با توجه به نتایج مقاله فاین (۱۹۷۹) میتوان به این نکته اشاره کرد که در گذشته افرادی که در کتابخانههای عمومی به عنوان کتابدار مشغول به خدمت بودند اغلب افرادی با تحصیلات پایین بودند. امروزه در مقایسه با گذشته سطح تحصیلات کتابداران بالاتر رفته است، که این امر خود منجر به نگرش مثبت در کتابداران نسبت به فناوری اطلاعات شده است. از سوی دیگر با گذشت زمان، فراگیرتر شدن فناوری اطلاعات و تعامل بیشتر کتابداران با آن، کتابداران نگرش مثبتتری نسبت به گذشته، در باب فناوری اطلاعات پیدا کردهاند. در گذشته کتابداران، بسیاری از خدمات همچون فهرستنویسی، مجموعهسازی، امانت منابع، خدمات مرجع و غیره را به صورت سنتی و دستی انجام میدادند، که مستلزم صرف وقت زیادی بود. فناوری اطلاعات این مشکلات را تا حدودی حل کرده است. صرفهجویی در زمان تنها بخشی از مزایای فناوری اطلاعات است. شاید بتوان گفت که برتری فناوری اطلاعات نسبت به روش های سنتی، خود باعث پذیرش و نگرش مثبت نسبت به فناوری اطلاعات در کتابداران شده است.
#
پرسش دوم پژوهش
در پرسش دوم پژوهش، وجود رابطه بین عوامل کارآیی فناوری اطلاعات، عملکرد کاری، پذیرش، اعتماد به استفاده و نگرانی در کتابداران عمومی استان خوزستان با نگرش آنان نسبت به فناوری اطلاعات مورد پرسش قرار گرفت.
نتایج جدول ۴-۱۰ نشان داد که بین دیدگاه کتابداران نسبت به کارآیی فناوری اطلاعات و هر یک از عوامل نگرانی، عملکرد کاری، پذیرش و اعتماد به استفاده در کتابداران عمومی استان خوزستان رابطه معناداری وجود ندارد. بین نگرانی و هر یک از عوامل پذیرش فناوری، اعتماد به استفاده و عملکرد کاری رابطه معنا‌دار منفی وجود داشت. بین اعتماد به استفاده و متغیرهای عملکرد کاری و پذیرش فناوری رابطه معنادار مثبتی یافت شد. همچنین بین کارآیی فناوری اطلاعات، عملکرد کاری، اعتماد به استفاده و پذیرش فناوری اطلاعات با نگرش به فناوری اطلاعات رابطه مثبت و معنا‌دار، و بین نگرانی و نگرش به فناوری اطلاعات، رابطه منفی و معناداری وجود داشت.
#

اگر چه یافتن نظریه ای که بتوان به ضرس قاطع بر صحت و یکتا بودن آن جهت نیل به اهداف مشخص توسل جست، دشوار و اساساً صحیح نیست اما دست کم اجماع بر نظریهای نزدیکتر می تواند در روش شناسی مؤثر واقع گردد. نظام مسئولیت مدنی علاوه بر صعب بودن و پیچیدگی های فراوان با عنایت به حوزه های گسترده ای را که در بر می گیرد نمی تواند پیرو نظریه ای منحصر باشد، لذا در این زمینه بایست به تفکیک حوزه های مختلف مسئولیت مدنی جهت تعیین گفتمان غالب در آن حوزه ها داشت.
در حوزه کلاسیک نظام مسئولیت مدنی که مختص به روابط افراد در چهارچوب مناسبات اجتماعی و مبادلات مختلف می باشد و زیر سیطره نظام حقوق خصوصی قرار دارد و برابری طرفین و آزادی اراده ها کنش گران اصلی موضوع می باشند پیروی از نظریه صورت گرایی بدان جهت که اساس را بر عدالت اصلاحی و عدالت بین طرفین ( زیان دیده و عاما زیان) می گذارد، صحیح تر به نظر می آید. اما در حوزه حقوق عمومی و بویژه مسئولیت مدنی دولت از این رو که منفعت عمومی نقش کلیدی و کنش گر اصلی محسوب می شود و عدالت اجتماعی جایگزین عدالت معاوضی است، نظریه ابزار گرایی بیشتر مورد تأمل قرار می گیرد. لذا در نظریه های ابزار گرا مسئولیت مدنی ابزاری برای تحقق عدالت اجتماعی و از دیدگاه حقوق عمومی به آن نگریسته می شود»^[۲۹]

۱-۳- هدف مسئولیت مدنی
به طور سنتی هدف مسئولیت مدنی جبران ضررو زیان های ناروا و برقراری عدالت معاوضی بیان می گردد.به طور مثال «مرسوم است که میگویند:هدف مسئولیت مدنی جبران خسارت زیاندیده و تسلی خاطر وی،مجازات خطاکار و بازداشتن وی و دیگران از ارتکاب مجدد فعل زیانبار و ایجاد صلح و ثبات و برقراری اخلاقی خاص در جامعه است »^[۳۰] اما تحولات گسترده در حوزه های مختلف حیات بشری و پیچیدگی های روابط اجتماعی ناشی از پیشرفت فناوری موجب تحول این حوزه نیز شده است چنانکه وجود شکافهای طبقاتی ناشی از زندگی مدرن و پیدایش معضلات اجتماعی عدیده منجر به ورود دولت در حوزه های اقتصادی و اجتماعی جهت تنظیم^[۳۱] روابط در این حوزه ها به منظور برقراری عدالت در نهایت بر معادلات مسئولیت مدنی نیز اثر گذاشته است.چنانچه در بخش پیش نیز گفتیم حضور دولت موجب شکل گیری مسئولیت مدنی محض و بدون تقصیر گردید.به همین ترتیب هدف مسئولیت مدنی نیز دیگر محدود به جبران خسارت نماند بلکه مسئولیت مدنی به عنوانی ابزاری جهت بسط و توسعه عدالت اجتماعی مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماعی قرار گرفت.لذا در این مبحث علاوه بر هدف سنتی به بسط عدالت از طریق نظام مسئولیت مدنی نیز خواهیم پرداخت.
۱-۳-۱- جبران خسارت
برای درک جبران خسارت بایست نخست مفهوم ضرر را دریافت.ضرر دو قسم مادی و معنوی را در بر می گیرد که راه های جبران آن نیز متفاوت است.ماده ۷۲۸ قانون آئین دادرسی مدنی ضرر را چنین پیش بینی کرده است: «ضرر ممکن استبه واسطه از بین رفتن مالی باشد یا به واسطه فوت شدن منفعتی که از انجام تعهد حاصل می شده است.»لذا عدم النفع نیز مورد تصدیق قانون و از انواع ضرر شناخته شده است که در نظام جبران خسارت پراهمیت می باشد.
در هر صورت می توان جبران خسارت را اصلی ترین و مقدم ترین هدف مسئولیت مدنی دانست که دارای بیشترین کارکرد در حقوق خصوصی و معاملات میان اشخاص خصوصی دارد.
شیوه های جبران خسارت در تحقق اهداف مسئولیت مدنی نیز حائز اهمیت است.شیوه های جبران خسارت را به دو دسته می توان تقسیم کرد.

1. 1. جبران خسارت از طریق اعاده به وضع سابق

1. 1. جبران خسارت از طریق پرداخت معادل

۱-۳-۱-۱- اعاده به وضع سابق
زمانی که زیانی وارد می شود نزدیک ترین شیوه به عدالت جهت جبران آن اعاده به وضعیت سابق است.بدین معنا که همه چیز به وضعیت قبل از وقوع ضرر بازگردد.این همان مفهوم ساده عدالت اصلاحی است که در پی برقراری عدالت حداکثری است.
این رویکرد مورد توجه قانون گذار مدنی قرار گرفته است به طوری که در ماده۳۲۹ق.م ذکر می کند:«اگر کسی خانه یا بنای کسی را خراب کند باید آن را مثل صورت اول بنا نماید…»یا ماده ۳۱۱ ق.م مقرر می دارد«غاصب باید مال مغضوب را عینا به صاحب آن رد نماید…»لذا اعاده به وضعیت سابق را می توان نخستین شیوه جبران خسارت ذکر کرد که در حالاتی که امکان آن وجود دارد مراجعه به سایر شیوه های جبران خسارت امکان پذیر نیست.به طور نمونه غاصبی که مال مغضوب را عیناً در اختیار دارد نمی تواند از رد آن خودداری و اقدام به پرداخت قیمت آن نماید.اما همواره اعاده به وضع سابق با بازگرداندن یا ترمیم و یا دادن مثل و بدل صورت نمی پذیرد.در برخی موارد عاملی موجب ورود زیان به طور مستمر به دیگری می شود و کار وی وسیله اضرار به دیگر است مانند همسایه ای که با حفر چاه یا گودالی موجب سست شدن بنای همسایه می گردد و یا با اختصاص بخشی از منزل خویش به نگهداری دارو و طیور موجب شیوع بیماری می گردد که در این موارد از بین بردن منبع ضرر نخستین گام در جهت متوقف کردن خسارت و اعاده به وضع سابق است اگرچه در این حالات اعاده به وضع سابق ناظر به آینده است و معطوف به زیان های گذشته و جبران آنها نمی باشد.ماده ۱۳۲ق.م در این باب مقرر می دارد«کسی نمی تواند در ملک خود تصرفی کند که مستلزم تضرر همسایه شود ، مگر تصرفی که به قدر متعارف و برای رفع حاجت یا دفع ضرر از خود باشد.»
۱-۳-۱-۲- جبران ضرر از طریق پرداخت معادل
شیوه دیگر جبران خسارت،پرداخت معادل می باسد که در مواردی که امکان بازگشت به وضعیت پیش از ورود زیان میسر نباشد به سه وسیله قابل جبران است.۱- دادن بدل۲- دادن مثل۳- پرداخت قیمت
۱-دادن بدل
«هرگاه مال مغضوب تلف نشده باشد ولی غاصب نیز به جهات دیگر،مانند گم شدن یا افتادن انگشتر در رودخانه،نتواند عین را به مالک بدهد،باید بدل آن را تهیه و تسلیم مالک کند.مقصود از بدل در مورد مثلی مالی است که از حیث اوصاف و قیمت با مال مغضوب یکسان باشد و در مورد قیمی، چیزی است که دارای اوصاف شبیه و نزدیک به مال مغضوب است.این مال را از این حیث که غاصب حایل میان مالک و مال او شده است بدل حیلوله می نامند.»^[۳۲]
۲- دادن مثل
دادن مثل زمانی است که عین مال تلف شده باشد و تفاوت آن با بدل در آن است که در بدل دسترسی به عین مال امکان پذیر نیست و مال تلف نشده است.لذا هرگاه عین یافت شد می توان با رد آن بدل را پس گرفت.ماده ۳۱۱ قانون مدنی که در قسمت قبل نیز بدان اشاره کردیم در ادامه رد مال مغضوب مقرر می دارد«… اگر عین تلف شده باشد باید مثل یا قیمت آن را بدهد و اگر به علت دیگری رد عین ممکن نباشد باید بدل آن را بدهد.»
در مواردی دادن مثل شیوۀ مناسب جهت جبران خسارت است که نمونه های دیگر کالا و مشابه به آن از نظر کیفیت و ابعاد و جنس و… وجود داشته باشد و علاوه بر آن دادن مثل مشقت تهیه آن کالا را از دوش زیاندیده بر دارد.در این حالات به نظر می رسد هزینه های جانبی خرید مانند هزینه حمل و نقل و کرایه بار بر عهده عامل زیان باشد.
۳-پرداخت قیمت
بهترین شیوه جبران خسارت پرداختن پول است.از آنجا که پول نقش اصلی را در مبادلات و معاملات ایفا می کند محور اصلی جبران خسارت نیز تلقی می گردد.اگرچه پرداخت قیمت ممکن است موجب دردسر صاحب مال جهت تهیه آن گردد اما منافع بسیاری نیز در آن است که در موارد زیادی زیان دیدگان تمایل به دریافت پول به جای سایر طرق جبران خسارت دارند.در زیان های معنوی دو روش قبل ناکار آمد است و اعاده به وضع سابق از طریق عذرخواهی با درج در نشریات همواره کافی نمی باشد و لطمه های روحی و روانی را برطرف نمی سازد.آسیب های روانی اصولاً بسیار خطرناک و گاهاًغیرقابل جبران می باشد اما قانون گذار همواره از طرقی سعی در کاهش این تألمات روحی داشته است.ماده ۸ قانون مسئولیت مدنی مقرر می دارد:«کسی که در اثر تصدیقات یا انتشارات مخالف واقع، به حیثیت و اعتبارات و موقعیت دیگری زیان وارد آورد،مسئول جبران آن است…»همچنین ماده ۱۰همین قانون اذعان دارد: «هر کسی که به حیثیت واعتبارات شخصی یا خانوادهایاو لطمه وارد شود می‌تواند از کسی که لطمه وارد آورده است جبران زیان مادی‌معنوی خود را بخواهد هر گاه اهمیت زیان و نوع تقصیر ایجاب نماید دادگاه می‌تواند در صورت اثبات تقصیر علاوه بر صدور حکم به خسارت مالی‌حکم به رفع زیان از طریق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن نماید».
اگرچه زیان و آسیب های معنوی و تألمات روحی با پول قابل ترمیم نیست اما دشواری غرامت معنوی و فقدان شیوه جبران غرامت واقعی موجب جایگزینی شیوهی پرداخت پولی در زیان های معنوی گردیده است.«در روش پولی اگر برای آنچه باید داده شود سقف خاصی مقرر شده باشد یعنی حداکثر مبلغ قابل پرداخت به عنوان غرامت،دارای میزان مشخصی باشد باز این رویکرد،حتی به تنهایی نشانه ای روشن از هویت ترمیمی غرامت است زیرا به خواهان اجازه نمی دهد که اگر بتواندزیان وارد به او بیش از سقف مشخص قانونی است نسبت به آن مازاد،غرامتی دریافت نماید.»^[۳۳] بنابراین در نظام حقوقی حاکم بر مسئولیت مدنی اصل بر جبران خسارت به صورت مثلی یا بدلی است،مانند ماده ۳۲۹ ق.م که حکم به بنا نمودن خانه مثل صورت اول می نماید یا در غصب به رد مال عیناً، اشاره دارد.و این روش بیشترین قرابت را با عدالت و جبران زیان وارده دارد.وجبران پولی نقش ترمیمی و روش جایگزین محسوب می گردد،اگرچه امروزه شیوه ی رایج و غالب می باشد.
۱-۳-۲- بسط عدالت
عدالت مفهومی پیچیده و غامض است که همواره کانون توجه جامعه بشری در تمامی ادوار تاریخی بوده است،اما علی رغم کوشش های نظریه پردازان هرگز اجماعی بر مفهوم آن صورت نگرفته و به نظر هم نمی رسد این امر محقق گردد.اما برداشت های گوناگون از مفهوم عدالت در حوزه های مختلف حیات بشری منجر به کارکردهای خاصی گردیده است.به طور مثال در حوزه اقتصادمفهوم عدالت بیشتر معطوف به نظام باز توزیعی جهت برخورداری برابر از منابع عمومی و همگانی بوده است.در این زمینه نگرش های سیاسی و فلسفه سیاسی بر اجرای سیستم باز توزیع و در نهایت توزین عدالت متفاوت است.برای نمونه لیبرالیسم ها به ایجاد فرصت های برابر جهت دست یابی به منابع و آزادی ها معتقدند ونظام باز توزیع را بر این پایه استوار می دارند حال آنکه در نظام های سوسیالیستی دولت به گسترش نظام تامین اجتماعی و کمک های مستقیم و غیر مستقیم به فقرا و وضع سیستم مالیاتی بر مبنای کاهش شکاف طبقاتی متمایل است.
«عدالت مفهومی است اخلاقی.آموزش های مذهبی و وضع اقتصادی و سیاسی در هر قوم اخلاقی به وجود می آورد،که بر حسب آن،درباره ی داد و ستد داوری می کنند.این احساس عدالت نزد همه کم و بیش وجود دارد،ولی بیشتر احکام عرفی ساده و ناقص است و همگان درباره مسائل حقوقی و اقتصادی عدالت را تشخیص نمی دهند.همان گونه که در اخلاق باید عرف پاکان و پرهیزگاران رل مبنا قرار داد،مفهوم عدالت را نیز باید در نوشته های دانایان حقوق و اخلاق جستجو کرد.»^[۳۴]
جان راولز^[۳۵] نظریه پرداز لیبرالیسم معاصر تئوری عدالت به مثابه انصاف را مطرح می کند.عدالت در نظریه وی مبتنی بر امری سیاسی است و نه متافیزیک و از اینرو برداشت سیاسی عدالت را فهم غالب از آن توصیف می کند و نه آموزه های دینی و فلسفی.وی دو اصل را برای چنین عدالتی بر می شمارد:
«الف)هر شخصی نسبت به طرحی کاملا کافی از آزادی های اساسی برابر که،طرح مشابهی از آزادی هابرای همگان همساز باشد حق لغو ناشدنی یکسان دارد؛
ب)نابرابری های اجتماعی و اقتصادی به دو شرط قابل قبول هستند:نخست اینکه این نابرابری ها باید مختص به مناصب و مقام هایی باشند که تحت شرایط برابری منصفانه فرصت ها باب آن ها به روی همگان گشوده است؛ و دوم اینکه نابرابری ها باید بیشترین سود را برای محرومترین اعضای جامعه داشته باشند(اصل تفاوت)».^[۳۶]
اما در نظریه وی اصل اول مقدم بر اصل دوم است و این اصول متکی بر پلورالیسم معقولی است که بیانگر دیدگاه های حاکم در یک رژیم دموکراتیک بوده و قدرت سیاسی را برابر با قدرت شهروندان آزاد و برابر به مثابه اشخاص حقوقی می داند که از دل آن لیبرالیسم سیاسی متولد می شود.به باور راولز«شهروندان در جامعه بسامان دو دیدگاه متمایز،هرچند بسیار نزدیک را تایید می کنند:یکی آن برداشت سیاسی از عدالت است که همگان بر آن صحه می گذارند؛دیگری به آموزه های جامع (یا نسبتاً جامع) و مغایر دینی،فلسفی و اخلاقی مربوط می شود که در جامعه وجود دارد.»^[۳۷]لذا نظامی قادر است عدالت گستر باشد که به طرز کارآمدی عدالت را بر اساس برداشت عمومی از مفهوم آن تنظیم نماید.چنانچه شهروندان برداشتی عمومی مبتنی بر عقل مشترک بشری را در قضاوت های همگانی دریافته و به یک تامل عمومی گسترده دست یابند.
در نظام مسئولیت مدنی نیز که یکی از اهداف عمده آن بسط عدالت است،این برداشت از مفهوم عدالت الزامی و راهگشا است.در نظام سنتی مسئولیت مدنی که عدالت معاوضی وجه غالب آن است برداشت های دینی و اخلاقی پایه های آن را تشکیل می دهد که پاسخگویی حوزه های گسترده در جامعه امروزی نمی باشد. یکی از وجوه بارز این مسئله نفوذ دولت در عرصه های مختلف حیات بشری است که قرائت فوق را ناکارآمد و ناکافی کرده است.
به نظر می رسد با توجه به تحولات عمده جامعه بشری و دگردیسی نیازهای اجتماعی بسط و توسعه برداشت سیاسی از عدالت در نظام مسئولیت مدنی موجب پیشرفت تکمیل این حوزه از حقوق می گردد و میتواند مبنای نظریه های مسئولیت بدون تقصیر و توسعه آن جهت جبران پذیر بودن خسارت های متعدد می باشد.این امر می تواند در نقش و مسئولیت دولت در تامین کالاهای عمومی علی الخصوص در حوزه زیست محیطی متجلی گردد.دولت به عنوان بزرگترین تأمین کننده خیر عمومی در حوزه هایی که بخش خصوصی به دلیل عدم سودآوری در آن ورود نمی کنند،متولی و مسئول می باشد. حوزه های آموزش،درمان و محیط زیست معمولا از این قسم امور می باشند که دولت بدون تقصیر مسئول می باشد.
۱-۴- ارکان مسئولیت مدنی
نظام مسئولیت مدنی در تلاش است که زیان وارده بر اشخاص(حقیقی یا حقوقی) جبران گردد و در آینده ضررهای ناروا به حداقل کاهش یابد.در این نظام سه رکن وجود دارد.

1. 1. ضرر و زیان

1. 1. فعل زیانبار

1. 1. علیت که جهت درک بهتر مطلب بدان می پردازیم.

۱-۴-۱- ضرر و زیان
ورود زیان و خسارت نخستین رکن مسئولیت مدنی است و بدون وقوع زیان مسأله منتفی می گردد.بدین ترتیب که شخصی با انجام فعلی و حتی قصد زیان رساندن درصدد ورود خسارت به دیگری بر می آید اما زیان وارد نمی شود یا بسیار جزئی و قابل اغماض است،لذا مسئولیت مدنی محقق نمی گردد.مغهوم ضرر را در بخش گذشته ذکر کردیم و اکنون به شرایط ضرر و زیانی که قابل جبران است می پردازیم:ضرربرای آن که جبران شود بایستی الف- مسلم باشد. ب- مستقیم باشد. ج- جبران نشده باشد. د- قابل پیش بینی باشد. ه- غیرقانونی باشد و- همگانی نباشد. ی- در اثر اقدام زیاندیده یا تقصیر وی نباشد
۱-۴-۱-۱- ضرر باید مسلم باشد.
منظور از اینکه ضرر باید مسلم باشد یعنی بتوان در عالم واقع،وقوع آنرا اثبات نمود چه به واسطه از بین رفتن مال باشد و چه به واسطه فوت منفعت که مورد اشاره ماده ۷۲۸ قانون آیین دادرسی مدنی نیز می باشد.لذا زیانهای مربوط به اعیان و منافع و عدم النفع در صورتی که قطعی باشند و نه متحمل قاعدتا قابل مطالبه می باشند.
«با وجود این،اگر خسارتی که در آینده و به احتمال وارد می شود،به نظر دادرس،ادامه و نتیجه مسلم و مستقیم وضع فعلی زیاندیده باشد،باید آن را در حکم خسارت مستقیم و کنونی شمرد.یعنی خسارتی که وقوع آن به حکم عرف قابل پیش بینی در آینده است در زمره خسارتهای حادثه زیانبار کنونی است و آن را نباید با خسارتی که امکان آن می رود مخلوط کرد:به عنوان مثال،هزینه های نگاهداری و مواظبت از بیمار را در آینده می توان خسارت فعلی شمرد نه محتمل».^[۳۸]
۱-۴-۱-۲- ضرر باید مستقیم باشد
در قسمتی از ماده ۷۲۸ آئین دادرسی مدنی آمده است:«…و این ضرر بلا واسطه ناشی از عدم انجام تعهد و یا تاخیر آن یا عدم تسلیم محکوم بوده است… ». لذا به نظر می رسد بلا واسطه بودن زیان از شرایط تحقق زیان است اما این بی واسطه بودن ضرر را بایست در عرف جستجو کرد.بدین معنا که داوری عرف در تشخیص مستقیم و بلاواسطه بودن ضرر بایست ملاک عمل قرار گیرد.
«بنابراین،کافی است که بین فعل شخص و زیان وارده رابطه سببیت عزمی احراز شود،هر چند که در فاصله میان فعل و ضرر عوامل دیگری نیز زمینه اضرار را فراهم کند.قانون مدنی نیز به این حقیقت توجه داشته است.زیرا،با اینکه در اجتماع مباشرو سبب همیشه مباشر نزدیکترین سبب است،در فرضی که سبب قویتر است،سبب (علت دورتر)را مسئول می شمارد».^[۳۹]
۱-۴-۱-۳- ضرر نبایستی قبلا جبران شده باشد.
جهت تحقق مسئولیت مدنی ضرر باید جبران نشده باشد.لذا به هر طریقی که زیان جبران شودمطالبه دوباره آن مقدور نیست.به طور نمونه در مواردی که پوشش بیمه ای وجود دارد و بیمه زیان را جبران می کند،دیگر نمی توان از زیان رسان هم خسارت را مطالبه نمود.بدین ترتیب که جبران غرامت به هر طریقی مانع جبران های دیگر می شود.ماده ۳۱۹قانون مدنی در این باب مقرر می دارد که:«اگر مالک تمام یا قسمتی از مال مغضوب را از یکی از غاصبین بگیرد،حق رجوع به قدر ماخوذ به غاصبین دیگر ندارد».
لازم به ذکر است هدایا و کمک های موسسات خیریه و انجمن های نیکوکاری که با هدف خیر و کمک به افراد صورت می گیرد با توجه به نیت خیرخواهانه و اخلاقی آن جبران خسارت محسوب نمیشود.
۱-۴-۱-۴- ضرر قابل پیش بینی باشد
پیش بینی ضرر و زیان در جائی مطرح است که تقصیر مبنای مسئولیت مدنی باشد.لذا در مسئولیتهای مدنی بدون تقصیر به نظر می رسد پیش بینی ضرر محلی از اعراب نیست بدین معنا که وقوع ضرر از فعل زیانبار در مواردی که مبنای مسئولیت مدنی مبتنی بر تقصیر است نیازمند قابلیت پیش بینی آن می باشد.چنانکه ماده ۳۵۳ق.م. نیز اذعان می نماید:«هرگاه کسی در ملک خود آتشی روشن کند که عادتاً به محل دیگر سرایت می نماید یا بداند که به جای دیگر سرایت خواهد کرد و در اثر سرایت موجب تلف و خسارت شود،عهده دار آن خواهد بود. اگرچه به مقدار نیاز خود روشن کرده باشد.»
۱-۴-۱-۵- غیر قانونی باشد
ضرر نبایست طبق قانون و یا به حکم آن وارد شده باشد، در چنین صورتی غیر قابل جبران است.در مواردی زیان قابل جبران است که به طور ناروا وارد شده باشد.
برخی عنوان می دارندکه ضرر باید نامشروع باشد.^[۴۰] اما نبایست نامشروع بودن و غیر قانونی بودن خلط کرد. مشروعیت^[۴۱] برداشت عمومی و همگانی از یک قاعده در حوزه اخلاق و مذهب می باشد که داور آن وجدان عمومی است،اما غیر قانونی^[۴۲] بودن امری است که برخلاف قانون مدون و مصوب صورت گرفته و ضمانت اجرای حقوقی نیز دارد.چنانچه ممکن است امری قانونی اما نامشروع باشد و بالعکس.لذا چنانچه حق را ادعای تضمین شده بدانیم تنها در مواردی که قانون حکم به جبران خسارت می نماید،زیان قابل جبران است.

درصد فراوانی

درصد تجمعی

زیاد

۱۱

۷/۳۶

۷/۳۶

متوسط

۱۹

۳/۶۳

۱۰۰

جمع

۳۰

۱۰۰

شکل ۴ ـ ۸ ـ توزیع فراوانی سابقه ارتباط با دانشگاه متخصصین صنعت

آمار استنباطی
در این بخش، به بررسی برابر بودن یا نبودن رتبه ­های «موانع فردی ارتباط اعضای هیأت علمی دانشگاه با متخصصین بخش صنعت» و «موانع فردی ارتباط متخصصین بخش صنعت با اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها» پرداخته و در صورت برابر نبودن رتبه­ها اقدام به مرتب کردن این موانع بر حسب اهمیت خواهد شد. همین کار روی راهکارهای بدست آمده برای رفع هر مانع نیز انجام خواهد شد تا راهکارها نیز به ترتیب احتمال موفقیت، مرتب شوند. پیش از این باید آزمون فریدمن را مورد بررسی قرار داد چراکه تمامی تحلیل­های آماری این تحقیق، وابسته به این آزمون است.

آزمون فریدمن
در آمار پارامتریک، به ناچار باید فرض­هایی مثل وجود توزیع نرمال جامعه­ای که از آن نمونه گیری می­ شود، مستقل بودن نمونه­ها، یا برابر بودن واریانس­های جامعه برقرار می­شد تا بتوان با بهره گرفتن از آزمون­های این نوع آمار، به بررسی میانگین­ها پرداخت ولی در آمار ناپارامتریک ناچار به استفاده از این مفروضات نیستیم و اصطلاحاً جامعه، آزاد از توزیع است. همچنین می‌توان گفت که روش­های ناپامتریک برای مقیاس­های کیفی (رتبه­ای) مورد استفاده قرار می­گیرند (آذر و مؤمنی، ۱۳۸۹، ص. ۲۹۹).
یکی از آزمون­های مورد استفاده در آمار ناپارامتریک، آزمون فریدمن است. داده ­ها در این آزمون، در یک جدول دوبعدی که در آن هر سطر بیانگر یک بلوک و هر ستون بیانگر یک تیمار است نمایش داده می­شوند. بنابراین جدول داده ­ها متشکل از n سطر و k ستون است. در هر سطر، داده ­ها رتبه ­بندی می­شوند. این آزمون، به دنبال تحلیل مجموع رتبه ­های ستون­ها است (همان، ص ۳۳۰-۳۳۱) و از آن برای بررسی یکسان بودن اولویت­ بندی (رتبه ­بندی) تعدادی متغیر وابسته توسط افراد، استفاده می­ شود. نکته­ای که باید به آن توجه کرد این است که فریدمن تنها می ­تواند به بررسی یکسان بودن رتبه­ها بپردازد و اگر فرضیه صفر رد شود تنها می­توان نتیجه گرفت که میانگین رتبه­ها یکسان نیست (مؤمنی و فعال قیومی، ۱۳۸۹، ص. ۱۰۷-۱۰۹).
فرض صفری که آزمون فریدمن به دنبال آزمون آن است عبارت است از (آذر و مؤمنی، ۱۳۸۹، ص. ۳۳۰):
توزیع احتمال k تیمار، مشابه است :_۰H
و فرضیه مخالف آن بصورت زیر است:
دست کم توزیع دو تیمار، یکسان نیست :_۱H
در ادامه، موانع هر بخش (اعضای هیأت علمی دانشگاه، و متخصصین بخش صنعت) بطور جداگانه بررسی شده و با بهره گرفتن از نرم­افزار SPSS رتبه ­بندی می­شوند.

تجزیه و تحلیل­های مربوط به پاسخ­های اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها
تجزیه و تحلیل­های مربوط به موانع فردی ارتباط اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها با متخصصین بخش صنعت
الف. شناسایی موانع:
پس از انجام مراحل اول و دوم تکنیک دلفی، موانع فردی مربوط به اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها که آنها را از برقراری ارتباط با متخصصین بخش صنعت منع می­ کند شناسایی شدند که این موانع عبارتند از:
اعضای هیأت علمی، در موضوعات و مباحث علمی، تسلط کافی ندارند
اعضای هیأت علمی، نسبت به کاربرد و بکارگیری دانش نظری در صنعت آگاهی و شناخت کافی ندارند
اعضای هیأت علمی، در تجاری­سازی نتایج تحقیقات و تولید ثروت، آگاهی و شناخت کافی ندارند
اعضای هیأت علمی، در مورد نحوۀ برقراری ارتباط با صنعت، اطلاعات و تجربۀ کافی ندارند
اعضای هیأت علمی، از واقعیت­های صنعت و جامعه، شناخت کافی ندارند
اعضای هیأت علمی معتقدند متخصصین صنعت، تفکرات سنتی دارند و اصول علمی را در صنعت نمی­پذیرند
اعضای هیأت علمی معتقدند متخصصین صنعت، نوآوری­ها و پیشرفت­های علمی را به کار نمی­گیرند