تضمین (کمترین اهمیت نسبی)

تایید

۵-۲- بحث و تفسیر
نتایج به دست آمده در این تحقیق با مطالعاتی که در این راستا شکل گرفته همخوانی دارد که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود.
فرضیه ۱: نتایج به دست آمده در این تحقیق نشان داد که بین کیفیت مواجهه خدمت و رضایت مشتریان همبستگی مثبت و معناداری به میزان ۳/۴۴ درصد (r = 0/443) وجود دارد.
نتایج بررسی رابطه بین ابعاد کیفیت مواجهه خدمت و رضایت مشتریان بانک ملت نیز نشان داد که:
نتیجه بررسی فرضیه (۱-۱) نشان داد که بین حرفه ای بودن کارکنان و رضایت مشتریان همبستگی مثبت و معناداری به میزان ۶/۲۰ درصد (r = 0/206) وجود دارد.
نتیجه بررسی فرضیه (۱-۲) نشان داد که بین نزاکت کارکنان و رضایت مشتریان همبستگی مثبت و معناداری به میزان ۲۱ درصد (r = 0/210) وجود دارد.
نتیجه بررسی فرضیه (۱-۳) نشان داد که بین صمیمیت کارکنان و رضایت مشتریان همبستگی مثبت و معناداری به میزان ۵/۳۰ درصد (r = 0/305) وجود دارد.
نتیجه بررسی فرضیه (۱-۴) نشان داد که بین شایستگی کارکنان و رضایت مشتریان همبستگی مثبت و معناداری به میزان ۷/۲۶ درصد (r = 0/267) وجود دارد.
مقایسه یافته های تحقیق با تحقیقات مشابه داخلی
نتایج به دست آمده در این تحقیق با یافته های مطالعات مشابه داخلی منجمله تحقیقات حسینی و قادری (۱۳۸۹)، حاج کریمی و همکاران (۱۳۸۸)، مغویی نژاد (۱۳۷۸)، پور میرزا و همکاران (۱۳۸۷)، علی پور شیر سوار و عمو نژاد (۱۳۸۸) هماهنگ و همسو می باشد و نتایج آن تحقیقات را تایید می کند. چنانچه نتایج آن تحقیقات نیز حاکی از رابطه مثبت بین کیفیت مواجهه خدمت و ابعاد مختلف آن با رضایت مشتریان می باشد؛
مقایسه یافته های تحقیق با تحقیقات مشابه خارجی
نتایج به دست آمده در این تحقیق با یافته های مطالعات مشابه خارجی منجمله تحقیقات جایاواردهنا و همکارانش (۲۰۰۷)، یی و همکاران (۲۰۰۹)، لوئیس، ای. مور (۱۹۹۱)، منون و دوب (۲۰۰۰)، هماهنگ و همسو می باشد و نتایج آن تحقیقات را تایید می کند. چنانچه نتایج آن تحقیقات نیز حاکی از رابطه مثبت بین کیفیت مواجهه خدمت و ابعاد مختلف آن با رضایت مشتریان می باشد.
در حوزه بازاریابی خدمات و کیفیت خدمات توجه ویژه ای به اهمیت ادراکات مشتری از مواجهه خدمت صورت گرفته است، زیرا یکی از علائم مستقیم کیفیت خدمت هنگام مواجهه یا لحظه سرنوشت ساز تماس مشتری با سازمان می باشد که به بخش اصلی تصویری که مشتری از سازمان دارد تبدیل می شود. مشتریان به دلیل ماهیت بین فردی خدمات ارزیابیهایشان را بر مبنای ادراک خود از مواجهه خدمت انجام می دهند. لذا در بدین لحاظ هرچه کیفیت مواجهه خدمت افزایش یابد و زمینه های بهبود حرفه ای بودن کارکنان، نزاکت، صمیمیت و شایستگی کارکنان فراهم آید در نتیجه تصویر بهتری از سازمان بر ذهن مشتری حک می شود و ارزیابیهای آنان از سازمان بهبود می یابد و در نتیجه رضایت مشتری از کیفیت مواجهه خدمت و سازمان افزایش می یابد که این رابطه مثبت در پژوهش حاضر نیز تایید گردید.
فرضیه ۲: نتایج به دست آمده در این تحقیق نشان داد که بین کیفیت خدمت و رضایت مشتریان همبستگی مثبت و معناداری به میزان ۹/۳۹ درصد (r = 0/399) وجود دارد.
نتایج بررسی رابطه بین ابعاد کیفیت خدمت و رضایت مشتریان بانک ملت نشان داد که:
نتیجه بررسی فرضیه (۲-۱) نشان داد که بین ملموس بودن خدمت و رضایت مشتریان همبستگی مثبت و معناداری به میزان ۱/۴۵ درصد (r = 0/451) وجود دارد.
نتیجه بررسی فرضیه (۲-۲) نشان داد که بین قابلیت اعتماد و رضایت مشتریان همبستگی مثبت و معناداری به میزان ۸/۳۵ درصد (r = 0/358) وجود دارد.
نتیجه بررسی فرضیه (۲-۳) نشان داد که بین پاسخگویی و رضایت مشتریان همبستگی مثبت و معناداری به میزان ۸/۲۸ درصد (r = 0/288) وجود دارد.
نتیجه بررسی فرضیه (۲-۵) نشان داد که بین همدلی و رضایت مشتریان همبستگی مثبت و معناداری به میزان ۲/۱۸ درصد (r = 0/182) وجود دارد.
مقایسه یافته های تحقیق با تحقیقات مشابه داخلی
نتایج به دست آمده در این تحقیق با یافته های مطالعات مشابه داخلی منجمله تحقیقات حسینی و قادری (۱۳۸۹)، حقیقی کفاش و احمدی (۱۳۸۸)، قره چی و عبدالباقی (۱۳۸۷)، پور میرزا و همکاران (۱۳۸۷)، عباسی (۱۳۸۸)، رنجبریان و براری (۱۳۸۸) هماهنگ و همسو می باشد و نتایج آن تحقیقات را تایید می کند. نتایج این تحقیقات نیز حاکی از رابطه مثبت بین کیفیت خدمت و ابعاد مختلف آن با رضایت مشتریان می باشد.
مقایسه یافته های تحقیق با تحقیقات مشابه خارجی
نتایج به دست آمده در این تحقیق با یافته های مطالعات مشابه خارجی از جمله یی و همکاران (۲۰۰۹)، رزاناجیانوکاریو و نیکولاکستانتینو (۲۰۰۸) و ساهوت و همکاران (۲۰۰۳) در یک راستا می باشد و نتایج آن تحقیقات را تایید می کند چنانچه نتایج این تحقیقات نیز حاکی از رابطه مثبت بین کیفیت خدمت و ابعاد مختلف آن با رضایت مشتریان می باشد.
همبستگی مثبت به دست آمده در این تحقیق نیز نشان داد که هرچه کیفیت کلی خدمات در بانک ملت افزایش یابد و همچنین هرچه ابعاد ملموس بودن خدمت، قابلیت اعتماد، پاسخگویی، تضمین و همدلی بهبود یابد موجب افزایش رضایت مشتریان می گردد که هدف نهایی و استراتژیک در زمینه توسعه می باشد. در سازمانهای امروزی مشتریان نسبت به استانداردهای خدمت حساس تر شده اند و هرگونه کاهشی در رضایت مشتری بدلیل کیفیت پایین خدمت موجب ایجاد نگرانیهایی برای سازمانهای خدماتی شده که بانک ملت مشگین شهر نیز از این قاعده مستثنا نمی باشد. با توجه به همبستگی مثبت بین کیفیت خدمات و رضایت مشتریان، امروزه رقابت برای بهبود کیفیت خدمات به عنوان یک مسئله راهبردی کلیدی برای سازمانهایی که در بخش خدمات فعالیت می کنند، شناخته شده است. سازمانهایی که به سطح بالاتری از کیفیت خدمات دست می یابند، سطوح بالاتری از رضایتمندی مشتریان را به عنوان مقدمه ای برای دستیابی به مزیت رقابتی پایدار خواهند داشت.

فرضیه ۳: نتایج به دست آمده در این تحقیق نشان داد که ابعاد مواجهه کیفیت خدمت در تأثیر بر رضایت مشتری از اولویت یکسانی برخوردار نیست. به نحوی که صمیمیت کارکنان (دارای بیشترین اهمیت نسبی) و نزاکت کارکنان (دارای کمترین اهمیت نسبی) می باشد.
نتایج بررسی پژوهشگر نشان می دهد که در زمینه اهمیت نسبی ابعاد کیفیت مواجهه خدمت و ابعاد کیفیت خدمت مطالعه خارجی مدونی صورت نگرفته است لذا قابلیت مقایسه نتایج این تحقیقات با تحقیقات مشابه خارجی فراهم نمی باشد.
یافته های این تحقیق با نتایج تحقیقات حسینی و قادری (۱۳۸۹)، حقیقی کفاش و احمدی (۱۳۸۸) و مغویی نژاد (۱۳۷۸) در یک راستا می باشد. در تحقیقات ذکر شده نیز به عامل صمیمیت به عنوان یکی از تاثیرگذارترین متغیرها در رضایت مشتری اشاره شده است.
ایجاد فضای دوستی و صمیمیت اصل مهم و ضروری در راستای تکریم مشتری می باشد که در دستور کار سطوح مختلف بانک ملت بایستی تقویت شود. بر طبق نتایج حاصل از تکنیک اهمیت نسبی در این تحقیق صمیمیت کارکنان دارای بیشترین

انتقاد کردن در واقع شکایت کردن از یک رفتار مشخص، کمی پس از انجام آن توسط طرف مقابل، به صورت سرزنش‌آمیز و همراه با تخریب شخصیت طرف مقابل است. تحقیر کردن به رفتار طعنه‌آمیز و همراه با بدبینی با همسر و ابراز بیزاری اطلاق می‌شود که خود به تعارض بیشتر منجر می‌شود. تدافعی بودن شکلی از سرزنش همسر و نادیده گرفتن نقش خود در تعارض است. دیوار سنگی بودن که به معنای به تاخیر انداختن یا مخالفت کردن با خواسته‌ها و نظرات طرف مقابل و اجتناب از گفتگو کردن است، معمولا به عنوان راه فراری از یک تعارض قریب‌الوقوع انتخاب می‌شود، حال آن که همسر را ناامید می‌کند و تنش را افزایش می‌دهد.
اثرات تعارض زناشویی
اختلافات زناشویی هم‌بستگی نیرومندی با اختلالات روانشناختی متعددی دارند که از آن جمله می‌توان به افسردگی (پرولکس و همکاران، ۲۰۰۷؛ بیچ و همکاران، ۱۹۹۸)، اختلالات اضطرابی (مک لئود، ۱۹۹۴)، سوء مصرف الکل (مورفی و اوفارل، ۱۹۹۴) و اختلالات خوردن (ون دن بروکو همکاران، ۱۹۹۷) اشاره کرد.
تعارض و نارضایتی زناشویی همچنین می‌تواند استرس زوجین را افزایش دهد (بیچ و همکاران، ۱۹۹۰؛ به نقل از پرولکس و همکاران، ۲۰۰۷). خشونت خانگی بر علیه زنان که یکی از نتایج تعارض زوجین است، یکی از شایعترین دلایل طلاق در میان خانواده‌های ترک تبار است (آریکان^[۱۲۸]، ۱۹۹۲؛ به نقل از کاراهان، ۲۰۰۷).
عملکرد زناشویی والدین بر فرزندان نیز تاثیرات منفی بیشماری دارد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند تعارض میان زوجین می‌تواند به بروز افسردگی (آنگر و همکاران، ۲۰۰۰)، اختلالات انطباقی (استراند^[۱۲۹]، ۲۰۰۴) و گرایش به سرزنش و نکوهش خانواده (وبر و اوبراین، ۱۹۹۹؛ به نقل از کاراهان، ۲۰۰۷) در فرزندان منجر شود. تعارضات زناشویی منبع استرس محیطی برای فرزندان هستند (هینانت و همکاران، ۲۰۱۳) و با رفتار ناسازگارانه و ناسازگاری‌هایی از جمله خشم، اختلال سلوک و اضطراب در فرزندان ارتباط معناداری دارند (امری۱۹۸۲). روابط زناشویی یکی از ابعاد مهم والدینی هستند و تعارض زوجین می‌تواند اثری منفی بر رابطه والدینی نیز داشته باشد (شمیر و همکاران، ۲۰۰۱).

تعارضات زناشویی والدین بر پاسخ‌های روانشناختی و امنیت هیجانی فرزندان تاثیر می‌گذارند (هارولد و همکاران، ۲۰۰۴)، ممکن است منجر به تخریب یا تضعیف رابطه والد- فرزندی شوند (پترسون و زیل، ۱۹۸۶) و می‌توانند به مشکلات هیجانی متعدد فرزندان منجر شوند (امری، ۱۹۸۲). تعارض زوجین با انزوای اجتماعی و خشم فرزندان و کیفیت کمتر روابط والد- فرزندی مرتبط است (هریست و اینسلی، ۱۹۹۸). تعارض زوجین بر سر فرزندپروری با رابطه فعالانه پدر- فرزندی کمتر و مشکلات رفتاری شدیدتر در مدرسه و در اوقات فراغت هم‌بستگی دارد (کینگ و همکاران، ۱۹۹۵).
استرس
تعریف استرس
استرس یک مشکل عمومی سلامت است که پیامدهای منفی متعددی برای سلامت مانند اضطراب، افسردگی، مشکلات قلبی و عروقی و خودکشی را به دنبال دارد (شارما و راش، ۲۰۱۴). استرس به عنوان موقعیتی توصیف می‌شود که تعادل حیاتی ارگانیسم مورد تهدید قرار می‌گیرد یا ارگانیسم موقعیتی را تهدید کننده درمی‌یابد (واروگلی و دارویری، ۲۰۱۱). سلیه (به نقل از هینکل، ۱۹۷۳) استرس را وضعیتی پویا برای موجود زنده توصیف می‌کند که از تعامل ارگانیسم با محرک یا شرایطی مضر و آسیب‌رسان ناشی می‌شود.
لازاروس و فولکمن (۱۹۸۴) استرس فیزیولوژیکی را رابطه‌ای میان فرد و محیط توصیف می‌کنند که فرد آن را افزون از حد توانایی و امکاناتش برآورد کرده و برای بهزیستی‌اش مخاطره آمیز قلمداد می‌کند. فولکمن (۱۹۸۴) این رابطه میان فرد و محیط را پویا، دو سویه و متقابل توصیف می‌کند. استرس با کاهش منابع توجه در دسترس و در نتیجه کاهش پردازش اطلاعات نامرتبط با موضوع استرس، توجه انتخابی را افزایش می‌دهد (هاسکین^[۱۳۰] و همکاران، ۲۰۱۴).
استرس مستلزم پاسخ رفتاری و هیجانی فرد به رویدادهای ناخوشایند است (ماهونی^[۱۳۱]، ۲۰۰۹). برخی از سطوح پریشانی در پاسخ به عوامل استرس‌زایی تجربه می‌شوند که بر رفتارهای آتی و عملکرد مرتبط با آن رویدادها تاثیر منفی می‌گذارند (کرنیک^[۱۳۲] و لو^[۱۳۳]، ۲۰۰۲). استرس هزینه زیادی بر افراد، جوامع، سازمان‌ها و اقتصاد وارد می‌آورد (کوپر^[۱۳۴] و دیو^[۱۳۵]، ۲۰۰۴).
استرس می‌تواند زمینه‌ساز اختلالات روانشناختی از جمله افسردگی (سانگ^[۱۳۶] و همکاران، ۲۰۱۴)، اضطراب و نیز خودکشی (شارما و راش، ۲۰۱۴) باشد و منجر به بروز بیماری‌های جسمانی از جمله بیماری‌های قلبی عروقی گردد (بارتلت^[۱۳۷]، ۱۹۹۸؛ شارما و راش، ۲۰۱۴). نشانه‌های تنیدگی (استرس) مانند اضطراب، افسردگی، تنش عصبی، بی‌خوابی، اختلال‌های جنسیت، تقلیل شنود، خستگی، کاهش توجه و حالت مراقبت، تقلیل حافظه و همچنین اختلال‌های بدنی کنشی و عضوی مختلف مانند اختلال‌های هضمی، قلبی- عروقی، سردردهای مزمن، ورم روده، تنگی نفس و … در سطح فردی قابل مشاهده است (استورا، ۲۰۰۵؛ به نقل از دادستان، ۱۳۸۶).
استرس را می‌توان نتیجه عدم توازن میان انتظار فرد و ادراک فرد از پدیده‌ها دانست (توسی^[۱۳۸] و توسی، ۱۹۷۰). ادراک غیر قابل کنترل بودن، غیر قابل پیش‌بینی بودن و افزونگی شرایط زندگی اجزای کلیدی موجودیت استرس‌زا است (کوهن و همکاران، ۱۹۹۳؛ لازاروس و فولکمن، ۱۹۸۴).
یک عامل استرس‌زای مشابه می‌تواند تأثیرات متفاوتی بر افراد مختلف داشته باشد؛ برخی از مردم سریع‌تر می‌توانند با این مشکلات کنار بیایند و زودتر از بحران خارج شوند، اما در برخی از افراد عوامل استرس‌زا می‌توانند به مشکلات روان‌شناختی مختلفی منجر شوند (هافمن، ۲۰۰۷).
اگر یک عامل استرس‌زا بتواند به مشکلات روان‌شناختی خاصی منجر شود، می‌توان گفت که آسیب‌پذیر بودن فرد در شکل‌گیری این مشکل دخیل بوده است : این آسیب‌پذیری در درجه اول به آمادگی ژنتیکی فرد برای دچار شدن به یک مشکل خاص بستگی دارد؛ این تئوری شناخته ‌شده روان‌شناختی با عنوان فرضیه آسیب‌پذیری ارثی در برابر استرس به این می‌پردازد که چگونه ممکن است یک مشکل روان‌شناختی به وجود آید (هافمن، ۲۰۰۷). حتی اگر مشخصات و ترکیبات این نوع ژن‌ها را بدانیم، باز هم پیش‌بینی اینکه چه کسی در معرض ابتلا به یک اختلال روان‌شناختی قرار دارد و چه کسی از آن مصون خواهد بود، دشوار است؛ علاوه بر اطلاع از ساختار ژنتیکی فرد، باید بدانیم که چه زمانی ممکن است فرد در معرض یک عامل استرس‌زا قرار گیرد و یا چگونه با آن مقابله خواهد کرد (هافمن، ۲۰۰۷).
تکنیک‌های کاهش استرس علاوه بر کاهش اثرات روانشناختی منفی استرس می‌توانند بر سلامتی افراد تاثیر مثبت نیز داشته باشند، به عنوان مثال کاستن از استرس، ریسک بیماری‌های قلبی و عروقی را در افراد مبتلا به دیابت کاهش می‌دهد (کوف^[۱۳۹] و همکاران، ۲۰۱۴).
مروری بر ادبیات پژوهش توسط واروگلی و دارویری (۲۰۱۱) نشان داد متداول‌ترین تکنیک‌های مقابله با استرس عبارتند از : آرمیدگی تدریجی عضلانی، پاسخ آرمیدگی، آرمیدگی تلقینی، بیوفیدبک، تصویرسازی هدایت شده، نفس عمیق دیافراگمی، مراقبه معنوی، رفتار درمانی شناختی، کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی و تکنیک آزادسازی هیجانی.
منابع استرس
منابع تنیدگی ممکن است درون شخص، خانواده یا جامعه باشد (حاتمی، ۱۳۷۷). منابع استرس را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد :

• • محیط

• • عوامل استرس‌زای اجتماعی

• • عوامل فیزیولوژیکی

• • افکار (دیویس^[۱۴۰] و همکاران ،۱۹۹۵)

بارتلت (۱۹۹۸) اشاره می‌کند منابع درونی استرس عموما یکی از موارد زیر هستند :

• • ترس‌ها (مانند ترس از پرواز، ارتفاع، سخنرانی یا صحبت در جمع، گفتگو با غریبه‌ها)

• • الگوهای فکری تکرار شونده

• • نگرانی از رویدادهای آتی

• • انتظارات غیر واقع‌بینانه یا ایده‌آل‌گرایانه

برخی از الگوهای تفکر می‌توانند منجر به بروز استرس در فرد شوند، مانند :

• • برنامه‌ریزی بیش از حد

• • جرأت‌مند نبودن

• • ناتوانی در تعیین محدوده‌ سلامتی

• • به تعویق انداختن یا شکست در برنامه‌ریزی برای آینده (گاردنر^[۱۴۱] و تیلور^[۱۴۲]، ۱۹۷۵).

انواع استرس‌ و استرس‌زاها
استرس را می‌توان بر دو نوع دانست : استرس مثبت و استرس منفی (گرینبرگر^[۱۴۳] و پادشی^[۱۴۴]، ۱۹۹۵).
برای استرس مثبت می‌توان ویژگی‌های ذیل را برشمرد :

• • برانگیزاننده، مشوق و افزایش دهنده انرژی است

• • کوتاه مدت است

• • در حوزه توانایی‌های مقابله‌ای فرد قرار دارد

• • هیجان‌انگیز و جالب احساس می‌شود

• • عملکرد فرد را بهبود می‌بخشد (ایوانز و همکاران، ۲۰۱۱)

در مقابل استرس منفی چنین ویژگی‌هایی دارد :

۳-۴-۲-۲) تشریح مدل"اثر انداره بازار”

عاصم اغلو در تفسیر خود از اندازه بازار، بحث را با این مقدمه شروع می‌کند که فنون تولیدی جدید، در ماهیت و سرشت خود، مکمل مهارت‌ها‌ نیستند، اما به وسیله تغییرات در طراحی‌ تجهیزات تولیدی، مکمل مهارت‌ها‌ می‌گردند. فنون تولیدی که اختراع می‌شوند، غیر رقابتی هستند و می‌توانند توسط شرکت‌ها‌ و کارگران زیادی با هزینه نهایی پایین مورد استفاده قرار بگیرند. هنگامی‌که کارگر ماهر بیشتری وجود دارد، بازار برای فن‌آوری‌های مکمل مهارت بزرگ‌تر است. بنابراین مخترعین قادر خواهند بود سود بیشتری به دست بیاورند و تلاش بیشتری برای اختراع فن‌آوری‌ها‌ی مکمل مهارت اختصاص خواهند داد.

علاوه بر این، عاصم‌اغلو اولین تفسیر را برای افزایش سرعت تغییرات فنی مهارت محور ارائه کرد. ایده اصلی وی این است که عرضه نسبی افزوده شده نیروی کار با آموزش دانشگاهی در دهه ۷۰ میلادی، دلیل انتقال جهت تغییرات فنی بوده، که به دلیل اثر اندازه بازار، نسبت به گذشته مهارت‌محورتر شده است. اثر اندازه بازار در واقع بیان‌گر این حقیقت است که افزایش در تعداد کارگان ماهر، اندازه بازار را برای فنون تولیدی مکمل مهارت، افزایش می‌دهد. به عبارت دیگر عرضه نسبی بزرگ‌تر یک عامل می‌تواند منجر به مکمل شدن سریع‌تر فنون تولید با این عوامل گردد(عاصم اغلو، ۱۹۹۴). زمانی که کارگر ماهر بیشتری وجود دارد، بازار برای تکنولوژی‌ها‌یی که متمم مهارت‌ها‌ هستند (مهارت‌ها‌ را تکمیل می‌کنند) بزرگ‌تر است، از این رو تعداد بیشتری از این فنون اختراع خواهند گردید و فنون جدید متمم مهارت‌ها‌ خواهند شد(عاصم اغلو، ۱۹۹۸).
در مدل به کار رفته در تفسیر اندازه بازار، این گونه فرض شده است که ستاده نهایی توسط دو نوع نهاده واسطه‌ای تولید می‌گردد: یکی از این نهاده‌ها، برای انجام این کار به فارغ‌التحصیلان دانشگاهی احتیاج دارد (نهاده‌ی تولیدی مهارت‌بر) و دیگری می‌تواند توسط فارغ‌التحصیلان دبیرستانی انجام گیرد. پیشرفت فنی نیز، از نوآوری‌ها‌یی که کیفیت تولیدات واسطه‌ای را بهبود می‌بخشد نشات می‌گیرد. شرکتی که به فعالیت‌هایR&D مشغول است، باید خود را در جهت بهبود یک نوع تولید واسطه‌ای(از میان نهاده‌های واسطه‌ای دیگر) هدایت کند. انتخاب شرکت مذکور برای هدایت منابع اختصاص یافته برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه به سمت یک نوع تولید واسطه‌ای، از طریق ملاحظات سوددهی کنترل می‌گردد. هنگامی‌که عرضه نسبی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بالا می‌رود، سوددهی نسبی ناشی از ایجاد بهبودی در تولیداتی که مهارت‌محور هستند نیز افزایش خواهد یافت؛ مشروط بر این که کشش جانشینی بین دو نوع تولید واسطه‌ای در بخش کالاهای نهایی به اندازه کافی بزرگ باشد. نتیجه این است که بازدهی فزاینده نسبت به مقیاس، در اقتصادی که در آن تغییرات فن‌آوری درون‌زا است، رخ می کند، که تحت آن، افزایش در عرضه تعدادی از کالاها و خدمات، می‌تواند منجر به افزایش قیمت‌های نسبی گردد (آگیون،‌ ها‌ویت، ویولانت، ۲۰۰۱).
در این‌جا به منظور درون‌زا کردن شتاب در تغییرات فنی مهارت‌محور، مدل"اثر اندازه بازار” معرفی می‌گردد. در این مدل، فرض می‌گردد که زمان گسسته است و در هر دوره، ستاده نهایی با بهره گرفتن از دو نوع نهاده واسطه‌ای و بر طبق رابطه زیر تولید می‌شود:
(۳-۳۳)
 نشان دهنده نهاده‌ای است که با نیروی کار ناماهر و ، نهاده واسطه‌ای است که توسط نیروی کار ماهر تولید می‌شود. نهاده‌ها‌ی  و  نیز به ترتیب با بهره گرفتن از نیروی کار ماهر و غیر‌ماهر بر طبق فن‌آوری کاب‌_داگلاس^[۷۹] زیر تولید می‌گردد:
(۳-۳۴)
(۳-۳۵)
که  و  و  بر بهره‌وری ماشین آلات تخصص یافته‌ی استفاده شده توسط نیروی کار ماهر و غیرماهر، برای تولید کالای واسطه‌ای و دلالت می‌کنند. و  و  بر واحدهای استخدام شده از نیروی کار ماهر و غیر ماهر دلالت دارند. در این‌جا زنجیره‌ای از تولید کننده‌ها‌ی بالقوه فرض می‌گردد، اما در هر دوره، تنها یک موسسه می‌داند چگونه یک پیشرفت فن‌آورانه ایجاد کند. آن موسسه اندازه این فن‌آوری و هم‌چنین رانت انحصاری خویش را، از طریق افزایش مخارج سرمایه‌گذاری در R&D افزایش می‌دهد. برای ساده سازی فرض می‌شود که نوآوری بعد از یک دوره تقلید می‌شود. بنابراین یک مخترع، رانت انحصاری را تنها در یک دوره به دست می‌آورد. پس اگر  بر بهره‌وری سطح پیشرو در بخش  در دوره  باشد و  بر سرمایه گذاری R&D در بخش  در زمان  دلالت کند، سرمایه گذاری کل درR&D باید از قید زیر پیروی کند :
(۳-۳۶)
که  عرضه کل نهاده R&D می‌باشد. اکنون فرض کنید رابطه زیر، رشد بهره‌وری در یک دوره نسبت به دوره قبل را نشان دهد:
(۳-۳۷)
برای سطح بهره‌وری داده شده  ، شرکت نوآوردر بخش  در زمان  ،از طریق انجام بیشینه سازی زیر تصمیم استخدام نیروی کار خویش را اتخاذ می‌کند:
(۳-۳۸)
که  ، نشان دهنده معادله سود شرکت  در بخش  است. بر طبق بیشینه سازی سود،معادله‌ی استخدام نیروی کار برای شرکت، به صورت زیر نتیجه می‌گردد:
(۳-۳۹)
در این جا  کشش تولیدی عامل نیروی کار و  پرداختی به نیروی کار در بخش j می‌باشد. هم‌چنین در تعادل، شرکت مخترع در زمان  باید بین انجام سرمایه‌گذاری R&D در بخش  یا بخش  بی‌تفاوت باشد. بنابراین در تعادل، رابطه زیر باید برقرار بماند:
(۳-۴۰)
به عبارت دیگر، افزایش در درآمد نهایی تولید توسط یک واحد اضافی R&D در دو بخش باید برابر باشد. با بهره گرفتن از قضیه پوش^[۸۰]، این معادله می‌تواند به صورت زیر ساده‌تر شود:
(۳-۴۱)
و  را بیان‌گر بهره‌وری نسبی نیروی کار ماهر به نیروی کار غیرماهر در نظر بگیرید. با بهره گرفتن از معادله تقاضای نیروی کار(۳-۳۹) و با فرض تسویه بازار  و  که  و  بر عرضه نیروی کار ماهر و غیرماهر دلالت دارد، تعادل پاداش مهارت،  ، در زمان  این گونه بیان می‌شود:
(۳-۴۲)
و از معادلات (۳-۳۷) و (۳-۳۹) معادله‌ی بهره‌وری نیروی کار به دست می‌آید:
(۳-۴۳)
در واقع طبق معادله (۳-۴۴)،افزایش عرضه نسبی نیروی کار ماهر، بهره‌وری نسبی نیروی کار را افزایش می‌دهد. همان‌طور که عرضه نسبی نیروی کار افزایش می‌یابد، اندازه نسبی رانت انحصاری برای شرکت به کار برنده فن‌آوری جدید را افزایش می‌دهد، که در نتیجه‌ی آن، بخش واسطه‌ای که با نیروی کار ماهر فعالیت می‌کند، توسط شرکت هدف‌گیری می‌شود و از آن طریق، بهره‌وری نسبی بخش ماهر افزایش می‌یابد(آگیون، ۲۰۰۲).

۳-۵) خلاصه فصل

در فصل حاضر، ابتدا در قسمت روش پژوهش، به بیان روش ارزیابی و پاسخ‌گویی به سوال‌ها پژوهش، پرداخته شد. در ادامه و در قسمت اول برای بررسی نرخ رشد جمعیت، مدل‌ ساموئلسون، به طور کامل تببین و ارائه گردید. در این مدل ساموئلسون، مدل سولو را که در آن سرمایه نقش محوری ایفا می‌کند با مدل نسل‌های همپوشان ترکیب نمود و به وسیله آن نشان داد که نرخ رشد بهینه برای جمعیت وجود دارد، که طلایی‌ترین وضعیت قاعده طلایی را به وجود می‌آورد. سپس، در قسمت دوم برای بررسی اثر اندازه جمعیت بر رشد اقتصادی دو مدل اثر مقیاس و اثر اندازه بازار به طور کامل تشریح شد. در فصل چهارم، به تحلیل هر یک از مدل‌های ارائه شده در فصل حاضر پرداخته خواهد شد.
فصل چهارم
تحلیل الگوی پژوهش

۴- ۱) مقدمه

پژوهش حاضر دارای دو محور و هدف کلی می‌باشد. هدف اول، تحلیل و نقد نظریه نرخ بهینه برای جمعیت و قضیه خوش‌اقبالی و هدف دوم تحلیل اثر جمعیت بر رشد اقتصادی است. در این راستا، در فصل سوم، به معرفی نظریات ساموئلسون در رابطه با مقاله‌های (۱۹۵۸) و (۱۹۷۵) پرداخته شده است. هم‌چنین سعی شده است اثر افزایش نرخ رشد جمعیت بر رفاه و مصرف بین‌زمانی برای اقتصاد ایران کالیبره شود. در ادامه برای تحقیق اثر اندازه جمعیت بر رشد اقتصادی، مدل‎های اثر مقیاس و اثر اندازه بازار تببین شده است. فصل حاضر در پی تحلیل مدل‌های مذکور است تا از این طریق بتواند به پاسخ گویی به فرضیات پژوهش نایل شود.

۴-۲) تحلیل و نقد نظریه نرخ بهینه برای جمعیت و قضیه خوش اقبالی

ساموئلسون (۱۹۵۸) نشان داد که رشد بالاتر جمعیت، از نظر رفاه، نتیجه بهتری را در پی خواهد داشت. زیرا کودکان بیشتر به معنای پشتیبانی بهتر برای والدین در دوران بازنشستگی است. هم‌چنین ساموئلسون در سال ۱۹۷۵ در چارچوب یک مدل همپوشانی بین‌نسلی نرخ بهینه‌ای برای رشد جمعیت معرفی کرد. تجزیه و تحلیل ذکر شده که در آن دوره‌های مختلف، کار و بازنشستگی و هم‌چنین سرمایه‌گذاری در کالاهای سرمایه‌ای در نظر گرفته شده است و شرایط مطلوب برای نرخ رشد جمعیت متوسط برقرار است، به عنوان قضیه‌ی مصطلح خوش اقبالی بیان می‌شود.
در این مدل تابع مطلوبیت ترتیبی شبه مقعر از مصرف سرانه دوره‌ی جوانی که فرد در آن کار می‌کند و دوره‌ی پیری و بازنشستگی به صورت زیر در نظر گرفته می‌شود:
(۴-۱)

که در آن  و  به ترتیب مصرف دوره‌ی جوانی و پیری هستند.
در ادامه با تصریح توابع تولید و مطلوبیت (روابط (۳-۲) و (۳-۳) از فصل سوم) و فرض رشد نمایی نرخ رشد ثابت تعادلی، تابع مطلوبیت حالت پایدار، به فرم زیر در می‌آید:

(۴-۲)
جایی که بهینه سرمایه سرانه،  ، مصرف سرانه دوره پیری،  و مصرف سرانه دوره جوانی،  اتفاق می‌افتد:
(۴-۳)

این شرط بیان می‌کندکه باید کارایی نهایی سرمایه برابر با نرخ رشد جمعیت باشد. این نتیجه، دقیقا منطبق با نتیجه‌ای است که رمزی برای به دست آمدن مصرف (پس‌انداز) بهینه بین‌زمانی بیان نموده است.
همچنین رابطه زیر حاصل می‌شود:
(۴-۴)
حال برای به دست آوردن بهینه g باید g شرایط مرتبه اول را برقرار سازد. در این راستا، از معادله (۴-۲) به رابطه‌ی (۴-۵) می‌رسد که بر طبق آن  از رابطه زیر به دست می‌آید:
(۴-۵)
در این رابطه،  همان نرخ بهینه جمعیت است که در مدل ساموئلسون تعیین می‌شود. در مدل ساموئلسون، در هر نرخ رشد جمعیت اختیاری، پس‌انداز بخش خصوصی، قاعده طلایی را برای مصرف سرانه و سرمایه سرانه دیگر برقرار نمی‌سازد. هم‌چنین در یک نرخ رشد جمعیت بالا، پس‌انداز در چرخه زندگی نمی‌تواند نرخ بهره بهینه‌ای برای مطابقت با تشکیل سرمایه مورد نیاز برای گسترش سرمایه در مقایسه با رشد سریع نیروی کار برای تولید فراهم آورد. هم‌چنین در مقادیر پایین نرخ رشد جمعیت، منجر به تولید ناکارا می‌گردد. بنابراین اگر نرخ رشد جمعیت را داده شده فرض کنیم و جامعه برای رسیدن به بهینه قاعده طلایی اصرار داشته باشد، آن‌گاه جامعه باید بدهی‌های عمومی را کم کند، یا به سیستم‌های اجتماعی اجباری تامین اجتماعی متوسل شود. در نتیجه در یک نرخ رشد جمعیت پایین، پس‌انداز خصوصی موجب می‌شود که سیستم بازنشستگی نظام پرداخت جاری، مالیات بیشتری از نسل جوان برای نسل پیر دریافت نماید، تا پس‌انداز خصوصی بتواند سرمایه‌های لازم را تشکیل بدهد که در غیر این صورت سبب کاهشی مطلوب در پس‌انداز کل می‌گردد و زمانی که نرخ رشد جمعیت بالایی، نرخ بهینه باشد سیستم‌های اجتماعی اجباری تامین اجتماعی، در یک مقیاس وسیع از سرمایه‌های حقیقی، سرمایه گذاری می‌کنند که این نمی‌تواند در سیستم بازنشستگی نظام پرداخت جاری برقرار شود.
با توجه به این نکات، ساموئلسون به ارائه قضیه خوش اقبالی می‌پردازد. این قضیه، با این گزاره بیان می‌شود:” در هر نرخ بهینه رشد جمعیت، پس‌انداز بخش خصوصی دوران زندگی، طلایی‌ترین قانون طلایی دوران زندگی را می‌تواند فراهم ‌کند".

عرض پالس

ثانیه

طرح توان پالس قابلیت شکل دهی پالس را علاوه بر چند برابر کنندگی توان دارا می باشد. مثلاً می توان زمان صعود و عرض پالس دلخواه را ایجاد کرد. برای بهینه سازی انتقال انرژی به بار تبدیل امپدانس ممکن است نیاز باشد. شکل ۱-۲ اجزای مولد پالس را نشان می دهند.

ذخیره سازی
انرژی می تواند به صورت شیمیایی، مکانیکی یا الکتریکی ذخیره شود. در بعضی دستگاه ها انفجار شیمیایی برای فشرده سازی شار مغناطیسی موجود، استفاده می شود. و بدین ترتیب توان را تا جایی افزایش می دهد که انرژی مغناطیسی ذخیره شده بتواند آزاد شود.
انرژی مکانیکی می تواند در روتور یک ژنراتور ذخیره شود. انرژی الکتریکی می تواند هم به صورت خازنی در میدان الکتریکی یا به صورت القایی در میدان مغناطیسی ذخیره گردد. در مورد اول ۲/۱ w_e= با ضریب عایقی ۶ و قدرت شکست ۰.۷۸ E=بیشینه چگالی انرژی ۱۶۱ w_e= بدست می آید.
به دلیل محدود بودن بسته بندی خازن این مقدار باید در ۵.۰ ضرب شود بنابراین بیشینه ظرفیت ذخیره سازی خازن ۸۰ w_e= خواهد بود.
در مورد سلف در اینجا بشینیه چگالی انرژی به دلیل ذوب فلز دو سطح رسانا یا با قدرت مکانیکی سلف ذخیره ساز محدود می شود. گرمایش سلف در اثر تلفات ژولی در سطح رسانا به دلیل جریانهای گردابی است که در اثر القای میدان مغناطسی ایجاد می شود.
در این مورد میانگین چگالی انرژی ۳۹۰۰ است. حتی با در نظر گرفتن شرایطی فنی مانند سازه های نگهدارنده، عایق سازی و غیره مشاهده می شود که چگالی انرژی ذخیره شده در میدان مغناطیسی می تواند تا ۱۰۰ برابر انرژی ذخیره شده در میدان الکتریکی باشد.
اجزای اصلی مولد با ذخیره ساز خازنی در شکل ۱-۳ نمایش داده شده است. این مولد به تعداد بیشتری سویچ بسته شونده نیاز دارد که در زمان شارژ باز بماند و ولتاژ شارژ را نگه دارد. زمانی که سویچ بسته می شود مولد به چند برابر کنندگی ولتاژ یا جریان می رسد.
شکل ۱-۳ شمای مولد پالسی با ذخیره ساز خازنی
مولد با ذخیره سازی القایی در شکل ۱-۴ نشان داده است. این طرح نیازمند سویچ بازشونده است که در زمان شارژ بسته باشد و جریان بالایی را انتقال دهد. بعد از شارژ سویچ باید در یک لحظه باز شود و ولتاژ بالایی را تحمل کند. به دلیل اینکه بسیار مشکل است تا سوییچ باز شونده مناسب ساخته شود. بیشتر مولدهای توان بالا از ذخیره ساز خازنی استفاده می کنند با وجود اینکه قابلیت ذخیره چگالی انرژی پایین تری دارد.
شکل ۱-۴ شمای مولد پالسی با ذخیره ساز سلفی
اصلی ترین مشخصه توان پالسی که آن را از دیگر زمینه های الکترونیک قدرت متفاوت می کند و در روش های دیگر الکترونیک قدرت قابل دسترس نیست میزان نسبت توان بیشینه به توان متوسط است. این مشخصه می تواند سبب شکستن آستانه تحمل و اثرات غیر خطی شود. مثلا میدان الکتریکی پالسی قوی می تواند سبب نابودی غشای سلولهای زنده یا سبب آزاد شدن بهمنی الکترونها از سطح فلز شود. مقدار بالای توان بیشینه بر میانگین می تواند همچنین سبب فرونشاندن روندهای گرمایشی پیش رونده شود.
سودمندیهای دیگر به عرض کم پالس بر می گردد که دسترسی به فرکانسهای بالا در رادار و رادیوگرافی پرتو X را ممکن می سازد.[۷]
منابع پالسی خازنی
ذخیره سازی سازه با مبدل های دی-سی/دی-سی همراه با باتری ها و مبدل های AC همراه با یکسو سازه ها قابل انجام است.
سهولت تخلیه انرژی با کلیدهای بسته شونده
امکان بازیابی بخش عمده ای از انرژی ذخیره شده
فشار مغناطیسی نشتی اندک
بسته بندی آسان
سهولت تعمیر و نگهداری
انعطاف پذیری در تغذیه انواع بارها و تامین پالسها با انرژی ها و مشخصات متفاوت
منابع پالسی سلفی
چگالی انرژی قابل ذخیره در سلفها بسیار بالاست ۱۰۰ برابر خازن که باعث کوچک شدن حجم مولد می شود.
امکان بازیابی نیمی از انرژی ذخیره شده بین دو طبقه فشرده ساز انرژی
بدون توجه به ولتاز مورد نیاز در بار قادرند جریان مورد نظر را برقرارسازند.
مشکلات فن آوری در شارژ سلفها
شارژ مغناطیسی نشتی بالا
سلف پارازیتی که ذخیره ساز خازنی مسئله ساز است قسمتی از سیستم ذخیره ساز سفلی است.
منبع اولیه توان در روش سلفی دارای ولتاژ کمتری است که باعث ساده شدن طرح می­ شود.[۳]
نوسان ساز جبران کننده پالسی^[۴]
نوع خاصی از مولد AC دارای امپدانس خروجی کوچک بوده و قادرند بدون بهره بردن از ذخیره ساز میانی انرژی و یا عناصر شکل دهنده پالس خارجی مستقیماً پالسهای مورد نیاز انواع شتابنده های الکترومغناطیسی یا الکترونرمال را تامین کنند.
این ماشینها بر اساس ادغام ژنراتورهای معمولی و فشرده ساز شار مغناطیسی در سامانه های گردان عمل نموده و معمولاً انرژی مورد نیاز در پنج الی ده پالس متوالی را در خود ذخیره می کنند. این امر از نقطه نظر اندازه ماشینی عیب به شمار می آید.
از مزایای مهم این منابع که باعث جلب توجه به سوی آنها شده می توان به ولتاژ خروجی بالا بازدهی زیاد، کم حجم بودن و چگالی انرژی نسبتاً بالای آن اشاره نمود.
در مقابل این مزایا، انعطاف پذیری کم، قابلیت اطمینان پایین و فن آوری بالا و گرانقیمت بودن جزو مصایب آن به شمار می آید.
یکی از ویژگی های جالب این منابع امکان بازیابی انرژی القایی ذخیره شده دربارهای سلفی مانند شتاب دهنده های الکترو مغناطیسی، می باشد. که باعث بازدهی این منابع به هنگام تغذیه این گونه بارها می شود.
بهترین منبع از این نوع چگالی ۳.۸ دارد و قادر است در هر پالس ۵ مگاژول انرژی را به بار خود تحویل دهد.
شکل۱-۵ نوسانساز جبران کننده پالسی[۲۳]
مولد های تک قطبی HPG^[5]
نحوه کار آنها بدین ترتیب است که در ابتدا انرژی در یک چرخ طیار m/s 1200 ذخیره شده و پس از درگیری آن بار موتور که از قطر کوچک و سرعت کند m/s 300 برخوردار است، انرژی مزبور را به صورت القایی در سیم پیچ تحریک مولد ذخیره نموده و باعث عملکرد مولد تک قطبی به صورت یک مولد خود تحریک می شود.
هنگامی که جریان سیم پیچ تحریک به حداکثر مقدار خود می رسد با باز شدن یک کلید انرژی ذخیره شده در آن به بار منتقل می شود. برای کاهش تلفات از نیتروژن مایع استفاده می شود. چگالی انرژی این منابع عمدتاً توسط چگالی انرژی سلفها تعیین می گردد. در حال حاضر چیزی حدود ۳ تا ۴ است.
شکل ۱-۶ مولد تک قطبی[۲۴]
+ حجم کم
+ چگالی انرژی بالا
- فن آوری بالا
- قابلیت اطمینان پایین
- انعطاف پذیری کم در تغییر شکل پالسها
نوسان ساز دیسکی^[۶]
این نوسان سازها نوع خاصی از مولد AC است که بر خلاف مولدهای معمولی هسته آنها از هوا بوده و موتور آنها به شکل دیسک و نه استوانه ای می باشد. یک نمونه عملی با موفقیت در توان kw 100 آزمایش شده است. [۴]

به عنوان نمونه، ذیل آیه C…إِنَّ مَفاتِحَهُ لَتَنُوأُ بِالْعُصْبَهِ أُولِی الْقُوَّهB^[283] اقوال مفسران را در معنای کلمه بیان می کند. مثلاً از ابن عباس روایت شده که مراد از «عُصبه» را گروهی «سه تا ده نفره» دانسته است.^[۲۸۴]
ایشان، پس از بیان این روایات، با استناد به آیه C…وَ نَحْنُ عُصْبَهٌB^[285] و اینکه تعداد برادران یوسفعلیه السلام، ۹ نفر بودند، این قول را مورد پذیرش قرار می دهد.^[۲۸۶]
مثال دیگر، ذیل تفسیر آیه Cوَ یَقُولُونَ مَتى‏ هذَا الْفَتْحُ…B^[287] است که ضمن اینکه علامه، معنای CالْفَتْحُB را «حل و فصل کردن» بیان می کند،^[۲۸۸] به تفسیر مجاهد که این کلمه را به «روز قیامت» معنا کرده،^[۲۸۹] اشاره می کند و به نظر می رسد، آن را با توجه به «سازگاری با آیات دیگر» همین سوره، چون Cإِنَّ رَبَّکَ هُوَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ^[۲۹۰]B قابل قبول می داند.^[۲۹۱]
۳-۱-۱-۲٫ موافقت با آرای اهل بیت (علیهم السلام)
این معیار، به معنای سازگاری روایت صحابی یا تابعی با نظریه و رأیی است که در تفسیر آیه ای، از جانب ائمه علیهم السلام، صادر گشته و باعث شده تا علامه، قول صحابی یا تابعی را به علت تأیید با آن نظر، مورد پذیرش قرار دهد؛ به عبارت دیگر، گفته صحابی یا تابعی به عنوان مؤید گفتار ائمه علیهم السلام، معتبر می باشد. در این مورد، نمونه هایی یافت شد که بیشتر به آیات فقهی مربوط می شود:
مثلاً، ذیل آیه Cفَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَر…B^[292] پس از بیان روایت ابن عباس،^[۲۹۳]و اشاره به روایت ابن عمر،^[۲۹۴] امام صادق و امام باقرعلیهما السلام،^[۲۹۵] در این باره، می گوید:
«در این مسئله که حکـم مخصوص مردان است، روایات دیگــرى نیز از امام باقرعلیه السلام و امام صادقعلیه السلام رسیده … با این روایات و با ظهور خود آیه روایتى که حاکم از امام علىعلیه السلام نقل کرده ضعیف مى‏شود، و آن این است که مراد زنانند، و اما مردان باید استیذان کنند».^[۲۹۶]
بر این اساس روایات صحابه علاوه بر معیار سازگاری با ظاهر آیه، با «مذهب و فتوای اهل بیتعلیهم السلام» نیز، همسویی داشته و حتی می توان گفت، معیار اصیل تری در این آیه می باشد؛ زیرا روایات صحابه در حقیقت، به عنوان شاهد در تأیید روایات نقل شده از ائمه علیهم السلام، آورده شده است.
همچنین، ذیل آیه Cوَ الْمُطَلَّقاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَهَ قُرُوء…^[۲۹۷]B در اینکه منظور از CقُرُوءB طهر یا حیض است، میان مفسران، اختلاف وجود دارد. طبق روایتی از امام علیعلیه السلام، که در منابع سنی نیز، نقل گردیده، منظور از قرء را «حیض» می باشد.^[۲۹۸] علامه، پس از این نقل، آن را «مخالف با مذهب اهل بیتعلیهم السلام»^[۲۹۹] و برخی از صحابه مانند ابن عمر^[۳۰۰] و عایشه^[۳۰۱] نیز، می داند که منظور از «قرء» را «طهر و پاکی» دانسته اند.^[۳۰۲]
بر این اساس، ایشان روایت ابن عمر و عایشه را به علت «همسویی با مذهب و تفسیر اهل بیتعلیهم السلام» مورد تأیید قرار داده و از آنها به عنوان شاهدی بر عدم اعتبار روایتی که مراد از «قرء» را «حیض» معنا نموده، استفاده کرده است.
مورد سومی که در این باره می توان ذکر نمود، ذیل آیه Cیُوصِیکُمُ اللَّهُ فِی أَوْلادِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْن…B^[303] می باشد که علامه، روایات فراوانی را از ابن عباس در تفسیر این آیه بیان می کند.
از جمله روایاتی که از او نقل شده است، راجع به «عول»^[۳۰۴] می باشد که او می گوید: اولین کسى که در باب ارث عول را سنت کرد، عمر بن خطاب بود که نظام آن را بر هم زد، و آن را به طور مساوى در بین مردم تقسیم نمود و در ادامه، این فتوا را مورد نکوهش قرار می دهد.^[۳۰۵]
علامه، با اشاره به نقل این روایت در منابع شیعی،^[۳۰۶] و در مقام سنجش این روایات، می گوید: «این فتوا از ابن عباس مسبوق است به فتوایى از علىعلیه السلام که عول را نفى فرموده، و نفى عول مذهب و فتواى ائمه اهل بیتعلیهم السلام است».^[۳۰۷]
نمونه دیگر، ذیل تفسیر آیه Cوَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِه إِلَى النَّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الْأَکْبَر…^[۳۰۸]B می باشد که روایتی از عبدالله بن عمر نقل می کند که او، حج اکبر را «عید قربان» تفسیر کرده است.^[۳۰۹] در سنجش این روایت، ضمن اشاره به طرق مختلف این تفسیر، از صحابیانی همچون ابن عباس،^[۳۱۰] عبدالله بن ابی،^[۳۱۱] مغیره بن شعبه^[۳۱۲] به دلیل همسویی این روایات با «روایات اهل بیتعلیهم السلام» و همچنین پیامبر اکرمصلی الله علیه و آله،^[۳۱۳] آنها را می پذیرد.^[۳۱۴]
مورد پنجم، در تفسیر آیه Cاللَّهُ یَعْلَمُ ما تَحْمِلُ کُلُّ أُنْثى‏ وَ ما تَغِیضُ الْأَرْحامُ وَ ما تَزْدادُ…^[۳۱۵]B می باشد که پس از بیان نظر خود،^[۳۱۶] آن را موافق با آنچه از ائمهعلیهم السلام نقل شده می داند. و آن را به ابن عباس منسوب می کند.^[۳۱۷]
بر این اساس تفسیر ابن عباس به دلیل «همسویی با آرای تفسیر ائمهعلیهم السلام» مورد پذیرش علامه واقع شده است.
۳-۱-۱-۳٫ داشتن مؤیّد روایی^[۳۱۸]
معیار دیگری که علامه، به وسیله آن روایات صحابه و تابعان را می پذیرد، داشتن مؤید در روایات دیگر می باشد.
ایشان، ذیل آیه Cأَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیم ِ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَباً^[۳۱۹]B در بیان معنای CالرَّقِیمB و اینــکه چـرا به آنها اصـحاب رقیـم اطـلاق شده است، وجوهی را از صـحابه و تابعان نقل می کند.^[۳۲۰]
ابن عباس آن را نام صحرایی دانسته که غار در آن واقع شده است^[۳۲۱] وحسن بصری، نام کوهی می داند که غار اصحاب کهف در آن قرار داشته است.^[۳۲۲]
از سعید بن جبیر نقل شده که گفته چون داستان و سرگذشتشان بر سنگی نوشته شده و بر در غار نصب گردیده بود.^[۳۲۳]
علامه پس از ذکر دو وجه دیگر، تفسیر سعید بن جبیر را می پذیرد و آن را «دارای مؤید» عنوان می کند.^[۳۲۴]
به نظر می رسد، مؤید این قول که در بحث روایی نقل شده است، روایتی از امام صادقعلیه السلام و روایتی دیگر از ابن عباس می باشد.^[۳۲۵]
توضیح اینکه ذیل آیات مربوط به همین داستان، علامه به روایتی طولانی، اشاره می کند که مفسران بسیاری آن را از ابن عباس نقل نموده اند و ضمن اینکه اشکالاتی بر این روایت، وارد می کند، فقره ای از آن را به علت داشتن «روایات مؤید»، مورد پذیرش قرار می دهد.^[۳۲۶]
در قسمتی از این روایت، ابن عباس در توضیح «رقیم»، تفسیری شبیه به سعیــد بن جبیــر ارائه می دهد. ^[۳۲۷]
علامه، این روایت را با توجه به روایتی که از امام صادقعلیه السلام نقل گردیده، تأیید می کند که ایشان فرمود:
«آنان گروهی بودند که فرار کردند و پادشاه آن زمان اسم های آنان و پدرانشان و عشیره شان را در صحیفه این از جنس سرب نوشت و این همان گفته خداوند است که فرمود: Cأَصْحابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِB».^[۳۲۸]
بر این اساس، می توان گفت، علامه به همه این روایات نظر داشته است؛ زیرا روایت امام صادقعلیه السلام را به عنوان مثالی از روایات مؤیّد، ذکر نمود.
بنابراین، نمی توان گفت ایشان تنها به علت نقل روایت از طریق معصومعلیه السلام، این تفسیر را پذیرفته باشد.

شاید بتوان گفت، ایشان پس از نقل اقوال صحابه و تابعین که در مقام مفسر به بیان مقصود قرآن از «رقیم» پرداخته اند، با توجه به این که عدم وجود رجحان مبنایی از قبیل ظاهر آیه، این قول از این باب که با معنای لغوی «رقیم» سازگارتر است و با روایت امام معصوم علیه السلام نیز تأیید می شود، قرینه ای بر رجحان این قول گرفته است.
۳-۱-۲٫معیارهای عدم پذیرش روایت
در این قسمت، به معیارهایی پرداخته می شود که علامه آنها را به عنوان عامل عدم پذیرش روایت تفسیری صحابی یا تابعی، عنوان نموده است:
۳-۱-۲-۱٫ مخالفت با قرآن
علامه، در نقد آرای تفسیری صحابه و تابعان، از این معیار، به گونه های مختلف یاد می کند:
۳-۱-۲-۱-۱٫ ناسازگاری با ظاهر آیه
ایشان، در مواردی به مخالفت روایت با ظاهر آیه اشاره می نماید. اما در بیان این مسئله گاهی آن را «مخالف با قرآن»، عنوان می نماید.
مثلاً، ذیل آیه Cوَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَهَ لِلَّه…B^[329] علامه، به بررسی روایات «حرمت حج تمتع پس از رسول خداصلی الله علیه و آله توسط عمربن خطاب» می پردازد.^[۳۳۰]
در برخی از این روایات، عمر به صراحت ادعا می کند با وجود اینکه حکم حج تمتع در زمان پیامبرصلی الله علیه و آله می باشد، من از آن نهی می کنم.^[۳۳۱]
در روایاتی، عمر به علت دیگری برای نهی از حج تمتع اشاره می کند و آن «عدم سازگاری با معنویت اعمال حج» است.^[۳۳۲]
علامه، در نقد این روایات:
اولاً همه آنها را «اجتهاد در برابر نص» می داند؛ چرا که خود عمر نیز، اعتراف نمود که فتوایش مخالف قرآن و سنت رسول خداصلی الله علیه و آله می باشد.^[۳۳۳]
ثانیاً استدلال او به عدم سازگار بودن حج تمتع و معنویت آن ناشی از اجتهاد او در برابر نصّ دانسته، بلکه او تصریح می کند که از این مسئله «می ترسد». در حالی که خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله، بهتر می دانند که آیا این حکم منجر به خوشگذرانی و امور مخالف معنویت می شود یا خیر. مخصوصاً وقتی متن آیه نیز، از همان امری که عمر از کراهت داشت سخن می گوید: Cفَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَهِ إِلَى الْحَجِّB^[334] و نام آن را نیز «حج تمتع» نهاده که به معنای «لذت جویی» است.^[۳۳۵]
بنابراین دلیل نادرستی فتوای عمر، در حقیقت مخالفت با ظهور آیه مذکور می باشد که علامه از آن تحت عنوان مخالفت با آیه، یاد نموده است.
نمونه دوم، ذیل آیه Cالطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسانٍ…B^[336] می باشد که با همین عنــوان، روایاتی که نشــان دهنده فتوای عمر پیرامــون «سه طـلاق در یک مجلــس» می باشـد، را نمی پذیرد.^[۳۳۷]
مورد دیگر، ذیل آیات مربوط به داستان اصحاب کهف، می باشد که علامه به روایتی طولانی، اما مشهور از ابن عباس^[۳۳۸] اشاره می کند که علی رغم شهرتش، «ناسازگار با قرآن»، می باشد. ایشان، در این باره می گوید:
«[یکی از اشکالاتی] که به روایت ابن عباس وارد است، این است که در آن آمده: یکى گفت یک روز خوابیدیم یکى گفت دو روز، و این حرف با قرآن کریم، مخالف است؛ براى این که قرآن نقل مى‏کند که گفتند: Cلَبِثْنا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍB».^[۳۳۹]
در برخی موارد نیز، از این معیار با عنوان «عدم انطباق با آیه»، یاد می کنـد که به عنوان نمونه می توان به این موارد اشاره نمود: