فاکتور کمیت (QF): این فاکتور نشان دهنده بیشترین مقدار ماده ای است که انتظار داریم به طور منطقی در هنگام وقوع حادثه ای از درون دستگاه خارج شود . این فاکتور بر اساس بیشترین جرم ( بر اساس پوند ) محتریات قابل اشتعال درون واحد می باشد .
فاکتور حالت (SF): این فاکتور نشان دهنده میزان تمایل یک ماده برای تبدیل شدن به حالت گاز ( بخار ) هنگامی که دراتمسفر رها می شود ، می باشد. این فاکتور با بهره گرفتن از نسبت دمای میانگین فرایند به دمای جوش ماده در شرایط فشار اتمسفری ( بادر نظر گرفتن دماهای مطلق ) به دست می آید.

فاکتور خوداشتغالی (AF): این فاکتور نشان دهنده افزایش احتمال اشتعال سیال ، هنگامی که در دمایی بالاتر از دمای خود اشتعالی نشت کند ، می باشد.
فاکتور فشار (PRF): این فاکتور نشان دهنده سرعت فرار سیال از دستگاه به هنگام وقوع می باشد. عموماً مایعات و یا گازهایی که در فشار بالاتری ( بیشتر از ۱۵۰psig ) قرار دارند سریع تر از داخل دستگاه خارج می شوند ، و در نتیجه احتمال وقوع یک نشتی آنی وجود خواهد داشت که می تواند عواقب وخیم تری نسبت به خروج پیوسته داشته باشد.
فاکتور اعتبار (CRF): این فاکتور نشان دهنده اقدامات و تجهیزات ایمنی در نظر گرفته شده برای واحد می باشد. این اقدامات و تجهیزات ایمنی می توانند نقش مهمی در کاهش عواقب ناشی از یک کارافتادگی داشته باشند. وجوه مختلفی از طراحی واحد و عملیات در این فاکتور تاثیر گذارند.
- تجهیزات آشکارساز گاز
- خنثی کردن و پاکسازی اتمسفر
- ضدحریق بودن بودن کابل ها و ساختمان ها
- امنیت سیستم های اطفای حریق
- ظرفیت منبع آب آتشنشانی
- امکان ایزوله کردن تجهیزات
- وجود سیستم های فوم ثابت
- حفاظت در برابر فشار زیاد ناشی از انفجار
- وجود مانیتور های آب آتشنشانی
- سیستم های توقف سریع عملیات
-دیواره(پرده) آب
فاکتور پتانسیل تخریب(DPF): این فاکتور نشان دهنده پتانسیل وارد آمده خسارت به تجهیزات موجود در واحد به هنگام وقوع آتش سوزی یا انفجار می باشد. این فاکتور با یک تخمین تقریبی از تعداد تجهیزاتی که در نزدیکی یک مقدار زیاد از محتویات آتشگیر و یا قابل انفجار قراردارند ، به دست می آید.
دسته پیامد های خسارتی ناشی از وقوع از کار افتادگی: دسته پیامد های خسارتی با بهره گرفتن از ترکیب فاکتور های فوق و سپس انتخاب آن بر اساس مقدار این فاکتور ترکیب شده بدست می آید .
دسته پیامد های سمیت: بخش C از “دستور العمل” مربوط به محاسبه فاکتور عواقب ناشی از سمیت است. این فاکتور بر اساس زیر فاکتور های زیر مشخص می شود و میزان خطرات به القوه سمیت یک واحد را بیان می کند :
الف: کمیت و سمیت، یا فاکتور کمیت مواد سمی^[۳۱]
ب: توانایی پخش شدن تحت شرایط فرایند یا فاکتور قابلیت پخش شدن^[۳۲]
ه: سیستم های تشخیص دهنده و تخفیف دهنده یا فاکتور اعتبار^[۳۳]
ک: جمعیت اطراف محل وقوع نشت یا فاکتور جمعیت^[۳۴]
فاکتور کمیت ماده سمی (TQF): این فاکور نشان دهنده کمیت ( مقدار) و همچنین میزان سمیت ماده است . بخش کمیت با توجه به جرم ماده می باشد و می توان با بهره گرفتن از روشی که در قسمت قبل ارائه شد آن را بدست آورد سمیت ماده با بهره گرفتن از فاکتور سمیت (NH) بر اساس استاندارد NFPA مشخص می گردد
فاکتور قابلیت پخش شدن (DIF): این فاکتور نشان دهنده توانایی ماده برای پخش در محیط می باشد این فاکتور به طور مستقیم از روی نقطه جوش نرمال سیال تعیین می شود . هرچه نقطه جوش پایین تر باشد تمایل برای پخش شدن در محیط کمتر خواهد بود.
فاکتور اعتبار (CRF): در این بخش نیز این فاکتور نشانده امکانات و تجهیزات ایمنی در نظر گرفته برای واحد می باشد . مولفه های زیر در این فاکتور تاثیر گذار است:
الف: توانایی تشخیص مواد سمی در واحد
ب: توانایی ایزوله کردن دستگاه از کار افتاده
پ: سیستم های توقف سریع عملیات سیستم های کاهش دهنده خطر سمیت (مانند دیواره یا پرده آب یا …)
فاکتور جمعیت (PPF): این فاکتو نشان دهنده تعدا افرادی است که پتانسیل در معرض خطر سمیت قرار گرفتن راداشته باشد. این فاکتور به گونه ای مقیاس بندی شده است که نشان دهد هر چه افراد بیشتری در منطقه خطر قرار گرفته باشند، درصد کمتری از آنها تحت تاثیر سمیت قرار خواهند گرفت . این نتایج بر اساس داده های واقعی از حوادث نشت مواد سمی به دست آمده است .
دسته پیامدهای سمیت: این دسته با بهره گرفتن از ترکیب فاکتورهای فوق و انتخاب دسته با توجه به مقدار این فاکتور ترکیب شده به دست می آید . دسته های پیامدها ( سمیت و خسارت ) توسط حروف الفبا نشان داده می شوند. آنگاه دسته ای که دارای حرف بزرگتری است به عنوان پیامد وقوع از کارافتادگی بر روی محور افقی ماتریس ریسک نشان داده می شود .
۳-۱-۱-۴ نتایج:
دسته احتمال وقوع از کارافتادگی و بالاترین دسته پیامدهای وقوع از کارافتادگی ( نشان از خسارت حاصل از وقوع کارافتادگی و یا ناشی از سمیت ) برای تعیین موقعیت هر واحد بر وری ماتریس ریسک ۵×۵ استفاده می شود. هنگامی که نتایج بر روی ماتریس نشان داده می شود، موقعیت هر واحد بر روی ماتریس نشان دهنده سطح ریسک واحد مورد ارزیابی است . بعد از انجام یک آنالیز کیفی ریسک شامل جندین ماده و یا یک مخلوط چند جزئی ، واحدی که بالاترین میزان ریسک را داراست بهترین معیار برای تعیین لزوم انجام ارزیابی دقیق تر و با جزئیات بیشتر می باشد .
۳-۱-۱-۵ تعیین نواحی بحرانی که نیازمند توجه بیشتری در حین بازرسی می باشند
نتایج ماتریس ریسک می تواند برای تعیین نواحی بحرانی تر استفاده شود . همچنین می توان از این نتایج برای تصمیم گیری در مورد اینکه چه بخشی از واحد فرآیندی نیازمند بیشترین توجه در حین بازرسی و یا دیگر فعالیت های تخفیف دهنده ریسک می باشد ، استفاده نمود . از طرفی می توان از این نتایج برای تعیین لزوم انجام یک آنالیز کاملاً کمی نیز استفاده کرد .
رنگ های نشان داده شده بر روی ماتریس ریسک (شکل۳-۲) راهنمایی برای تعیین میزان سطح ریسک تجهیزات است ، این رنگ بندی ها متقارن نیستند . رنگ بندی این ماتریس با این فرض که فاکتور پیامدهای وقوع از کارافتادگی نسبت به فاکتور احتمال وقوع از کارافتادگی تاثیر بیشتری به ریسک دارد، انجام گرفته است. بدون در نظر گرفتن رنگ بندی های ، واضح است که هر چه موقعیت تعیین شده برا ی دسته های احتمال و پیامدها به سمت قسمت بالا و سمت راست ماتریس حرکت می کند، مقدار ریسک افرایش می یابد. سازمان های مختلف معیارهای متفاوتی جهت تعیین لازم برای اجرای یک آنالیز کمی و طرح ریزی فعالیت های بازرسی خود دارند .
شکل۳-۲٫ ماتریس کیفی ریسک

• • 1. 1. روش کمی:

     

نام نویسنده: الهام فرزانگان

نام استاد راهنما: دکتر عزت­الله عباسیان

نام استاد مشاور: دکتر محسن ابراهیمی

دانشکده: اقتصاد و علوم اجتماعی

گروه آموزشی: اقتصاد

رشته تحصیلی: علوم اقتصادی

گرایش تحصیلی: علوم اقتصادی

مقطع تحصیلی: دکتری

تاریخ تصویب پروپوزال: ۰۵/۱۰/۱۳۹۱

تاریخ دفاع: ۲۶/۰۶/۱۳۹۳

تعداد صفحات: ۲۶۴

چکیده:
در این رساله مشکل مخاطره اخلاقی در بازارهای رهن ثانویه مورد توجه قرار گرفته است. در واقع، بر مسئله طراحی بهینه اوراق بهادار با پشتوانه رهن (MBS) تحت مشکل اطلاعاتی مخاطره اخلاقی، تمرکز شده است. تحت چنین قراردادی، یک بانی (پذیره­نویس رهن) می ­تواند در تلاش بهینه برای غربال کردن قرض گیرندگان با ریسک پایین تشویق گردد. سرمایه ­گذاران در بازار ثانویه نمی ­توانند تلاش

پذیره­نویس رهن را مشاهده نمایند، اما می­توانند پرداخت­های خود به پذیره­نویس را بر نکول­های رهن مشروط نماید. در اینصورت قرارداد بهینه بین پذیره­نویس و سرمایه­گذار به صورت مبلغی می­باشد که به پذیره­نویس بعد از یک دوره یک ساله پرداخت می­گردد. بر خلاف مدل­های ایستا که بر نگه­داری بخشی از دارایی توسط پذیره­نویس به عنوان ابزاری برای فراهم کردن انگیزه، تمرکز دارند، مدل این رساله به نحوی نشان می­دهد که به ﺗﺄخیر انداختن پرداخت­ها یک مکانیزم انگیزه کلیدی می­باشد. چارچوب در نظر گرفته شده در این رساله به گونه ­ای است که، سرمایه­گذار درباره تلاش بانی (پذیره­نویس) راجع به اعمال استانداردهای پذیره­نویسی، طی دوره زمانی فرض شده، یاد می­گیرد. به عبارت دیگر فرض شده که سرمایه­گذار یک تصمیم­گیرنده بیزین است و برای طراحی برنامه جبران بانی، اعتقادات پسین به روز شده خود را در نظر
می­گیرد. در واقع در این رساله سعی بر آن بوده است که شکل صریحی برای اعتقادات در طراحی بهینه قراردادها و در چارچوب اوراق بهادارسازی، مدل­سازی گردد. در ادامه، با بهره گرفتن از داده ­های ساختگی مربوط به جریان عایدی­های اوراق بهادار MBS، یک روش تغییر معین برای استنباط در فرایند IBP، بر اساس یک تقریب چسباندن-شکست­ها به منظور استنباط ابعاد مختلف تلاش اعمال شده غیر قابل مشاهده، اجرا می­ شود. سپس سرمایه­گذار این اطلاعات اضافی را به عنوان علامت­های اطلاعاتی در طراحی قرارداد پیش روی خود در نظر می­گیرد.

واژه­ های کلیدی: اوراق بهادار MBS، مخاطره اخلاقی، طراحی بهینه برنامه جبران، فرایند IBP، استنباط بیزین تغییر.

فهرست مطالب
فصل اول: کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه ۳
۱-۲- بیان ﻣﺴﺄله ۵
۱-۳- اهمیت و ضرورت انجام پژوهش ۷
۱-۴- فرضیات و سوالات اساسی تحقیق ۸
۱-۵- اهداف تحقیق ۸
۱-۶- تعاریف و مفاهیم ۱۱
فصل دوم: ادبیات موضوع، و پیشینه پژوهش
۲-۱- مقدمه ۴۱
۲-۲- نقش سنتی بانک­ها در اقتصاد ۴۲
۲-۳- اوراق بهادارسازی ۴۳
۲-۳-۱- تأمین مالی ساختار یافته ۴۵
۲-۴- نگاهی به تاریخچه اوراق بهادارسازی ۴۶
۲-۵- سیر تکاملی بازار محصولات اوراق بهادارسازی شده ۴۷

گارانتی
ارتباط و مشتری مداری
روش فروش
نوع و جنس فروشندگان
۲-۱۹ شیوه های برند سازی
از دیدگاه تجاری، برند سازی در بازار بسیارشبیه علامت گذاری در مزرعه است. یک برنامه برند سازی باید طوری طراحی شود که محصول شما را از همه محصولات مشابه متمایز سازد. حتی اگر همه محصولات آن دامنه بسیار شبیه به هم باشند.
بنابراین خلق یک برند بر طبق تعریف انجمن بازاریابی آمریکا به این صورت می باشد : انتخاب یک اسم، لوگو، سمبل، طرح بسته بندی یا سایر مشخصه هایی که یک محصول را از سایر محصولات متمایز می کند . این مولفه های متفاوت از برند ، که قا بل شناسایی و تفکیک پذیر هستند، اساس برند را تشکیل می دهند . برای مثال تنوع استراتژی های نام برند را درنظر بگیرید . بعضی از شرکت ها نام جنرال الکتریک و سامسونگ را دوست دارند و از این اسامی برای تمام محصولات خود استفاده می کنند . تولیدکننده های دیگر محصولات جدی دشان را با برندهای اختصاصی که ربطی با شرکتشان ندارد نامگذاری می کنند. مانند

- Procter
- Gamble’s Tide
- Pampers
- Iams
- Panten product
خرده فروشان برندهای خود را براساس نام فروشگاه دیگران ایجاد می کنند مانند:
- Macy’s has its own Alfani
- INC
- Charter Club
- Club room
اشکال متفاوتی از نام های برند وجود دارند. بعضی از برندها براساس نام اشخاص می باشند. مانند:
-Estee lauder cosmetics لوازم آرایشی
- Porsche automobiles اتومبیل پورشه
-Orville Redenbacher popcornذرت بوداده
براساس نام مکان مانند:
- Stante Fe cologne
- Chevrolet Tahoe SUV
- British Airways
براساس نام حیوانات یا پرندگان مانند:
- Mustang automobiles
- Dove Soap
- Greyhound buses
بعضی از نام های برند برای محصولات با قابلیت ماندگاری استفاده می شود مانند:
- lean cuisine
- just juice
- Ticketron
یا ویژگی های صفاتی مانند:
- DieHard Autobatteries
- Mop & Glo floor
- Beautyrest mattresses
یا اسامی که دارای پسوند و پیشوند هستند و اعتبار علمی و طبیعی دارند مانند:
- Compaq computers
- lexus automobiles
- Intel microprocessors
یک برنامه برند سازی موفق مبتنی بر مفهوم منحصربفرد بودن است. این برنامه برداشتی را در ذهن مشتری احتمالی ایجاد می کند که هیچ محصول دیگری در بازار شبیه محصول شما نیست. آیا یک برند موفق برای همه جذاب است؟خیر. هیچ برندی نمی تواند جاذبه جهانی داشته باشد. با این همه وسعت دادن مبنا، گسترش دادن جاذبه و طولانی تر کردن خط همگی گرایش های رایجی در بازاریابی هستند. همان طور که نیروهایی سعی می کنند سهم بازار شرکت را افزایش دهند نیروهایی نیز وجود دارند که از قدرت برند می کاهند.
۲-۲۰فرآیند مدیریت استراتژیک برند
مدیریت استراتژیک برند شامل طراحی و پیاده سازی برنامه ها و فعالیت های بازاریابی به جهت ساخت، اندازه گیری و مدیریت ارزش برند می باشد. در این قسمت توضیح داده می شود که مدیریت استراتژیک برند شامل چهار مرحله به شرح زیر می باشد:
-۱ شناسایی و ایجاد موقعیت برند
-۲ برنامه ریزی و پیاده سازی برنامه های بازاریابی برند
-۳ اندازه گیری و تحلیل کارایی و عملکرد برند
-۴ رشد و پایداری ارزش برند
۲-۲۱ شناسایی و ایجاد موقعیت برند
مدیریت استراتژیک برند توسط درک دقیق از برند، آنچه توسط برند نمایش داده می شود و موقعیت قرارگیری آن نسبت به دیگر رقبا، آغاز می گردد.
موقعیت یابی برند را می توان بدین صورت تعریف کرد: عمل طراحی اظهارات و تصویر شرکت به گونه ای که حجم قابل توجهی از ذهن گروه هدف مخاطب را به خود مشغول سازد. بدین صورت است که منافع بالقوه آن کسب و کار در حال بیشترین اندازه قرار می گیرد. به صورت بنیادی موقعیت برند در جهت متقاعد ساختن مصرف کنندگان از مزایا و یا نقاط تفاوت ۱۳ که برند نسبت به رقبا دارد، بسیار حائز اهمیت می باشد.
۲-۲۲ طرح و پیاده سازی برنامه های بازاریابی برند
ایجاد ارزش برند ملزم ب ه تهیه یک برندی می باشد که مصرف کنندگان از آن اطلاع کافی داشته باشند و نسبت به آن وابستگی قوی، دلپذیر و منحصر به فردی احساس کنند . بطور کلی این فرایند ایجاد ساختار اطلاعات به سه عنصر اصلی زیر وابستگی دارد:

دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت
دانشکده مدیریت وحسابداری
گروه آموزشی مدیریت
پایان نامه تحصیلی جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد رشته: مدیریت بازرگانی گرایش داخلی
عنوان:
رتبه بندی عوامل موثربر اعتماد مشتریان به خدمات بانکداری اینترنتی
بانک ملت شعب استان گیلان
استاد راهنما:
جناب اقای دکترحسین گنجی نیا
استاد مشاور:
جناب آقای دکترشهرام گیلانی نیا
نگارش:
رضاپوروحدانی بنکده
نیمسال تحصیلی
پاییز ۱۳۹۲
تقدیر و تشکر از:
سپاس خداوند منان را که عشق آموختن در دل انسانها بر افروخت.
از استادگرامی جناب آقای دکتر گنجی نیا که درمقام استادراهنما ،همواره از تجارب ارزنده و راهنماییهای به موقع شان بهره مند بوده ام تشکر و قدردانی می نمایم.
وباتشکراز جناب آقای دکتر گیلانی نیا که درانجام این تحقیق مشاوره های لازم ومفیدی را به بنده ارائه نمودند.
تقدیم به :
-پیشگاه مقدس حضرت ولیعصر(عج الله تعالی شریف)
-پدر ومادر عزیزم وبرادرانم بهمن وبهزاد وخواهرانم که درجهت تحصیل علم وموفقیت من ازهیچگونه تلاشی دریغ نورزیده اند.
تقدیم به همسر عزیز و فرزند دلبندم یکتا، به پاس محبتهای بی دریغشان که هرگز فروکش نمی کند وبه پاس عاطفه سرشار و گرمای امید بخش وجودشان.
چکیده پایان نامه :
باتوجه به رقابتی بودن صنعت بانکداری درعصر حاضر، بانک هابرای متمایز شدن از رقبا ، باید بتوانند رابطه بلند مدت وپایداری را با مشتریان خود داشته باشند .بدین منظور بانک ها باید انتظارات مشتریان وعوامل حفظ این رابطه بلند مدت را شناسایی ودر جهت تعامل پایدار بامشتریان از طریق جلب اعتمادشان گام بردارند . پژوهش حاضر باهدف شناسایی ورتبه بندی عوامل موثربراعتمادمشتریان به خدمات بانکداری اینترنتی درشعب بانک ملت استان گیلان انجام گرفته است.فرضیه اصلی تحقیق به وجودتفاوت معنی داربین عوامل موثربراعتمادمشتریان اشاره دارد.تحقیق حاضرازلحاظ هدف کاربردی واز لحاظ ماهیت وروش توصیفی –همبستگی است.ابزارگردآوری داده هاپرسشنامه بوده که بین ۴۵۰ نفراز مشتریان شعب بانک ملت گیلان توزیع شده وتعداد ۳۸۴پرسشنامه جمع آوری شده است. مقیاس اندازه گیری مورد استفاده در این پرسشنامه، مقیاس ۵ نکته ای لیکرت می باشد.برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار spss استفاده شده است.برای تعیین تفاوت بین متغیر های تحقیق از تحلیل واریانس وبرای رتبه بندی بین متغیر های مستقل از آزمون رتبه بندی فریدمن وتاپسیس استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان دادکه بین ۵متغیر مستقل تحقیق امنیت ،سهولت ادراکی،سودمندی ادراکی ،آگاهی دهندگی وکاربرپسندی ومتغیروابسته تحقیق که اعتماد مشتریان به خدمات بانکداری اینترنتی است رابطه معنادار ومثبت وجوددارد.طبق رتبه بندی آزمون فریدمن از لحاظ شدت تاثیرعامل سودمندی ادراکی دررتبه اول وعوامل امنیت ،سهولت ادراکی ،کاربرپسندی وآگاهی دهندگی دررتبه های بعدی می باشند. طبق رتبه بندی تاپسیس از لحاظ شدت تاثیر عامل امنیت دررتبه اول وعوامل سودمندی ادراکی،سهولت ادراکی ،کاربرپسندی وآگاهی دهندگی دررتبه های بعدی می باشند نتایج تحقیق نشان می دهد که مدیران بانک برای افزایش اعتماد مشتریان بایدبه سودمندی ومفید بودن بودن و آسان وراحت بودن محتوی ،محصولات وخدمات وب سایت بانکداری اینترنتی توجه وتمرکزویژه ای نمایند .همچنین به مساله امنیت سیستم بانکداری اینترنتی ومحفوظ ماندن اطلاعات تراکنش ها وفراهم آوردن خدمات واطلاعات مالی مورد نیاز مشتریان نیز توجه داشته باشند.

کلمات کلیدی :بانکداری اینترنتی، اعتماد، امنیت، سهولت ادراکی، سودمندی ادراکی

فهرست مطالب
فهرست صفحه
فصل اول کلیات تحقیق
مقدمه ۲
۱-۱)بیان مساله ۲
۱-۲) اهمیت وضرورت تحقیق ۳
۱-۳)اهداف علمی تحقیق: ۴
۱-۴)چهارچوب نظری تحقیق: ۴
۱-۵-۱خلاصه نتایج تحقیق مدل ۸
۱-۵)سوال تحقیق ۹
۱-۶)فرضیه های تحقیق ۹
۱-۷)تعریف نظری متغیرهای تحقیق ۱۰
۱-۸)تعریف عملیاتی متغیر های تحقیق: ۱۰
۱-۹) قلمرو تحقیق ۱۴
۱-۹-۱) قلمرو موضوعی ۱۴
فصل دوم مرورمنابع/ادبیات تحقیق/پیشینه تحقیق
مقدمه ۱۷
۲-۱)مفاهیم اعتماد در سازمان ۱۷
۲-۱-۱)سطح اعتماد ۱۸
۲-۱-۲)ابعاداعتماد ۱۹

۳ـ احیاء موات: اگر جماعتی( به قصد احیاء) اقدام به حفر نهری کرده باشند، به قدر عمل و هزینهای که کردهاند، مالک میشوند. که به نظر اهل خبره است».^[۸۳۷] اهل خبره باید مالکیت هر یک را به میزان عمل و هزینه مشخص کند.
۴ـ تعیین زمین مفتوحالعنوه: در تعیین زمین مفتوحالعنوه (زمینی که به وسیلهی جنگ در اختیار دولت اسلامی قرارگرفته است) «فرقی بین رجوع به اهل خبره و رأی عرف و لغت در فهم معنی آن نیست».^[۸۳۸] « (پس میتوان) به ظن حاصل از اهل خبره در تشخیص مفتوح العنوه رجوع کرد، چه اینکه شک در مفهوم موضوعات باشد یا در مصادیق آن».^[۸۳۹]

۵ـ رجوع به خبره برای تقویم (قیمتگذاری):

۵ـ ۱ ارش: ارش از بایع به نسبت تفاوت قیمت صحیح و معیب گرفته میشود. و زمانی که قیمت مشخصی نداشت، ناگزیر باید به اهل خبرهای که به قیمت در روز بیع مطلعند (حسب حدس و خرص وتخمین)، مراجعه شود.^[۸۴۰]
فقهاء در مقوّم شرایطی را لازم میدانند؛ برخی امانت و وثاقت در خبره را کافی دانسته اند.^[۸۴۱] محقق اردبیلی هم تعدد و معتبر بودن را درخبره شرط میداند.^[۸۴۲] در حاشیهی مجمعالفائده نیز آمده است : «به کسانی(میتوان رجوع کرد) که از قول ایشان ظن حاصل میشود».^[۸۴۳] و گفته شده «در اکتفاء به قول واحد وجهی است».^[۸۴۴] برخی معتقدند واحد کفایت میکند به شرط اینکه بنا بر اقوی موثوق باشد. اگر چه احتیاط مستحب است به دو مقوّم عادل رجوع شود به خصوص در جایی که گمان غبن و نزاع میرود.^[۸۴۵] حتی برخی علاوه بر عدالت، ایمان را نیز شرط میدانند.^[۸۴۶]
به نظر میرسد اختلاف نظر در خصوص اشتراط شرایط شهادت (از جمله تعدّد و عدالت و اخبار از حس در مقوّم ) و یا عدم اشتراط آن بدین جهت است که نحوهی اعلام نظر کارشناس به سه شکل می باشد و یا به عبارتی مقوّمین سه دستهاند:
مقوّم «۱-گاهی از قیمت متعارفی که نزد اهل بلد معلوم و معین است خبر می دهد، یا قیمت متعارفی که نزد این نوع اهل فن برای این مبیع معین و یا برای مبیعی که در صفات مقصود مثل اوست بیان میکند ؛ مانند کسی که خبر میدهد این نوع گندم و مانند آن را در بازار به فلان قیمت خرید و فروش می کنند…
۲-زمانی هم از روی حدس و گمان خبر میدهد، به جهت اینکه با اشیایی مانند آن زیاد ممارست دارد…
۳- موقعی هم به اعتبار خصوصیاتی که در مبیـع است و آنها را میشناسد از قیــمت آن خبر میدهد. با اینکه قیمت آن در صورت علم به خصوصیاتش واضح است».^[۸۴۷] مثلاً طلاساز میگوید این طلا هیجده عیار است و طلای هیجده عیار هم قیمتش معلوم است.
عدهای از فقهاء قسم اول را از باب شهادت دانسته، بنابراین شرایط شهادت از جمله عدالت ، اخبار از حس (مثلاً بگوید دیدم که این مقدار خرید و فروش میکردند) و تعدد شاهدان را شرط میدانند.^[۸۴۸]
امام خمینی در تحریرالوسیله در خصوص قسم اول میفرمایند: «و اقوی آن است که قول یک مقوّم هم به شرطی که مورد وثوق باشد معتبر است، هر چند که نزدیکتر به احتیاط آن است که همهی شرایط شهادت یعنی دو تعدد و عدالت رعایت شود».^[۸۴۹] و دو قسم دیگر را داخل در تصدیق اهل خبره دانسته ومعتقدند در این دو قسم شرایط شهادت معتبر نیست و رجوع به ایشان از باب رجوع جاهل به عالم است.^[۸۵۰]
شیخ انصاری در مکاسب میفرماید: «منظور فقهاء از مقوّم، همان قسم دوم است».^[۸۵۱] و قسم اول و سوم را اصلاً مقوّم نمیداند. سید یزدی نیز معتقد است: «قسم اول از باب شهادت نبوده وتعدد در مقوّم واجب نیست».^[۸۵۲]
ممکن است اشکالی در اینجا مطرح شود و آن اینکه باب اخبار از موضوعات خارجی، باب شهادت است که در آن عدالت، تعدد و اخبار ازحس معتبر است (پس در دو قسم دیگر نیز باید شرایط شهادت معتبر باشد).
در پاسخ باید گفت: در بسیاری از موارد در موضوعات خارجی دلیل وارد شده است که میتوان از باب بنای عقلاء (بر ترتیب اثر دادن به قول ثقه ….) به قول واحد اکتفاء کرد، مانند اوقات فرایض. البته در بعضی از موارد نیز بر لزوم شهادت عدلین دلیل وجود دارد، مانند باب مرافعات و قضاء.^[۸۵۳] بنابراین به جهت فقد دلیل مبنی بر داخل شدن قسم دوم و سوم تحت ادله حجیت بیّنه، تعدد وعدالت در مقوم شرط نیست و به اهل خبرهی مورد وثوق و اطمینان میتوان مراجعه کرد.
۵ـ۲ تعیین قیمت ثمن (۱۰۰ درهم الا دیناراً): اگر مشتری ( کالایی را ) به ۱۰۰ درهم الا دیناراً یا بالعکس بخرد برای تقویم به اهل خبره رجوع میشود.^[۸۵۴]
۵-۳ تعیین قیمت مروارید و جواهر: « برای تعیین قیمت مروارید… به اهل خبره رجوع میشود و واجب نیست متبایعین آن را وزن کنند… اگر چه اهل خبره در تقویم نیاز به وزن پیدا خواهند کرد».^[۸۵۵] «(وهمچنین برای تعیین قیمت) جواهر نصب شده بر لباسی که از طلا و نقره ساخته شده ، واجب نیست کندن و وزن کردن آن، بلکه اعتبار نظر اهل خبره در آن کفایت میکند».^[۸۵۶]
۵ـ ۴ تعیین قیمت دینار و درهم: «زمانی که به تعیین قیمت دینار و درهم احتیاج باشد باید به اهل خبره مراجعه شود».^[۸۵۷]
۵ـ۵ تخمین قیمت (در تعیین تفاوت قیمت): اگر عامل در پرورش زرع کوتاهی کند و محصول کم شود. ظاهراً عامل به حسب تخمین اهل خبره ضامن تفاوت (حصهی مالک) است.^[۸۵۸]
۵ـ۶ تقویم ابیّنه و اشجار و…(برای تعیین میراث زوجه) : « در تقویم بناها، درختان و نخلها و اشیاء ثابت در زمین به تقویم اهل خبرهی مورد اعتماد رجوع میشود».^[۸۵۹]
۵ـ۷ تعیین قیمت متلف: «کسی که حیوان دیگری را (که شرعاً قابل تملک باشد) تلف کند، باید قیمت آن در نزد اهل خبره را بپردازد».^[۸۶۰] و یا در مقبوض به عقد فاسد، «اگر مبیع تلف شده باشد (برای تعیین قیمت) باید به اهل خبره رجوع کرد».^[۸۶۱]
۵ـ۸ تعیین قیمت ثلث مال: «میزان در تعیین قیمت ثلث مال، رجوع به خبرهی عادل است و باید دو نفر باشند».^[۸۶۲]
۵ـ۹ تقویم ترکه: «زمانی که وصی ترکه را تقویم میکند، چنانچه به اهل خبره مراجعه نکند از وصایت منعزل میشود».^[۸۶۳]
۵ـ۱۰ تشخیص اجرتالمثل: اجرتالمثل «اجرتی است که اهل خبره ارزیابی و تعیین میکند».^[۸۶۴]
*در اجارهی زمین در مزارعه و مساقات ،چنانچه قبل از تعیین اجرت از زمین استفاده کند، اجرتالمثل تعیین خواهد شد که توسط اهل خبره معین میشود».^[۸۶۵]«(و) بهتر آن است که اهل خبره دو نفر عادل باشند و شاید به یک نفر عادل هم بتوان اکتفاء کرد».^[۸۶۶]
* در اجارهی خانه چنانچه اجرت درزمانهای مختلف متفاوت باشد، به تقویم اهل خبره مراجعه میشود. «(به طور مثال) اجرت خانه در زمستان بیشتر از اجرت آن در تابستان است. یا (برعکس) اجرت زمین در تابستان بیشتر از زمستان است. و یا اجارهی خانه در مکه در موسم حج بیشتر است. (در این صورت) در تقویم باید به اهل خبره رجوع کرد».^[۸۶۷]
۶ـ تشخیص مثلی و قیمی: در تشخیص مثلی و قیمی فقهاء گفتهاند: «به ثقات اهل خبره مراجعه میشود».^[۸۶۸]
۷ـ تخمین وزن در بیع عریّه: گاه خبره به طور دقیق نمیتواند قیمت را تعیین کند، اما میتواند تخمین بزند و تخمین خبره به واقع نزدیکتر است، به طور مثال «در بیع عریّه کارشناس باید بگوید که اگر رطب آن خشک شود، به تخمین، وزن آن چه مقدار میشود».^[۸۶۹]
۸ـ تعیین خسارت: «خسارت مستند به تقصیر صاحب گوسفند توسط خبره تعیین میشود».^[۸۷۰]
۹ـ تشخیص بدوّ صلاح:^[۸۷۱] قبل از بدوّ صلاح، بیع میوهی نخل جایز نیست. بدوّ صلاح؛ یعنی «میوه به حدی برسد که از آفت در ایمن باشد و مرجع در آن اهل خبره است».^[۸۷۲]
۱۰ـ تشخیص حمل در بیع حیوان: فقهاء بیع حمل همراه با پشم را در حیوان جایز دانستهاند؛ زیرا حمل نزد اهل خبره امری غیرمجهول است؛ یعنی اهل خبره میتوانند وجود حمل را تشخیص دهند.^[۸۷۳]
۱۱ـ تشخیص عیب: « عیب چیزی است که از قیمت مبیع در نزد اهل فن مثل تجار و اهل خبره میکاهد».^[۸۷۴]فقهاء نیزگفتهاند: عیب آن چیزی است که در نزد اهل خبره و معرفت، عیب باشد.^[۸۷۵]پس در جایی که صحت و معیب بودن مشکوک است «چنانچه از مواردی باشد که تشخیص آن به اهل خبره و بصیرت احتیاج دارد باید به ایشان رجوع کرد. پس اگر از قول ایشان وثوق حاصل شود کفایت میکند».^[۸۷۶] در موارد زیر باید به اهل خبره مراجعه کرد:
* در صورت اختلاف موجر و مستأجر در عیب بودن آنچه که موجود است، به اهل خبره مراجعه میشود.^[۸۷۷]
* اگر بایع عبدی را بخرد و ادعا کند که در او اثری از عیب نمیباشد، واجب است ردّ، و این امر به ادعای او ثابت نمیشود. بلکه احتیاج به شهادت اهل خبره (به وجود عیب) دارد.^[۸۷۸]
* «در تشخیص خرمای معیب در بیع سلم به اهل خبره مراجعه میشود».^[۸۷۹]
* «در عسل رقیق، اگر اهل خبره رقّت را به گرما نسبت دهند، قبول عسل (بر مشتری) لازم است. و اگر(رقّت) را به عیب اسناد دادند، اجبار به قبول عسل نیست».^[۸۸۰]
* «مرجع در ارزیابی و تعیین نقص حاصل از زراعت (در اجاره)، اهل خبره و معرفت است».^[۸۸۱]
* مرجع تشخیص عیب و نقص در عین مغصوبه، اهل خبره است. «اگر اهل خبره عین را معیب محسوب کنند، لازم است غاصب عین را با دفع ارش، رد کند…».^[۸۸۲]
* «…گاهی اهل خبره عیب مشک در شیشه را میدانند (که در این صورت خریدار بین ردّ و ارش مخیر است)».^[۸۸۳]
* در تشخیص مرض عبد (عیب مجوّز فسخ بیع) «به اهل خبرهی مورد اطمینان از اطباء مراجعه میشود».^[۸۸۴]
۱۲ـ تشخیص مقدار مأذون و متعارف (در استفاده از عین مستأجره): حدی که مستأجر اجازهی استفاده دارد، مقدار متعارفی است که اهل خبره تشخیص میدهند.^[۸۸۵] «در صورت اختلاف موجر و مستأجر در این که فعل انجام شده تعدی محسوب میشود یا نه، به اهل خبره رجوع میشود».^[۸۸۶]
۱۳ـ تشخیص مصلحت: تشخیص مصلحت تصرف در اموال طفل: «اگر ولی از اهل خبره باشد، به نظر خود میتواند تصرف کند و در غیر این صورت ، باید(برای تشخیص مصلحت وعدممفسده) به اهل خبره رجوع کند».^[۸۸۷]
* تشخیص مصلحت تصرف وصی در اموال: تصرف وصی در مال، منوط به مصلحت است که«این مصلحت را اهل خبره تشخیص میدهند».^[۸۸۸] حتی وصی در مصالحه با کسی که ادعایی بر میت دارد، باید مصلحت را رعایت کند و تشخیص مصلحت به تأیید اهل خبره است.^[۸۸۹]
* تشخیص مصلحت قطع درختان: در بارور کردن درختان نخلی که رهن شده، اگر نخلها به هم فشرده و مزاحم هم باشند واهل خبره به جهت مصلحت بیشتر به درآوردن درختان حکم کنند، جایز است.^[۸۹۰]
۱۴ـ تشخیص غبن : «مرجع تشخیص غبن اهل خبره است».^[۸۹۱] بنابر نظر فقهاء در جایی که خود خبره مغبون واقع شود، ادعای غبن از وی پذیرفته نمیشود. ^[۸۹۲] به طور مثال اگر مشتری کالایی را به قیمت بیشتر از آنچه که قیمت کالاست بخرد، چنانچه از اهل خبره و معرفت باشد، خیار ندارد.^[۸۹۳] همچنین چنانچه بایع خود اهل خبره باشد و دانسته به کمتر از قیمت واقعی بفروشد، دعوای غبن او ساقط است.^[۸۹۴] و چنانچه هر دو (بایع و مشتری) اهل خبره باشنـد و اختلاف قیمت کم باشد به گونهای که معمولاً مصالحه میشود، غرری وجود نخواهد داشت و بیع صحیح است.^[۸۹۵]
دلیل عدم توجه به قول مغبون خبره، آنست که «چنانچه (خبره) مدعی جهل به قیمت شود، تناقض به وجود میآید؛ زیرا مقتضی ظاهرخبره بودن (مشتری) آن است که معامله از جانب کسی صادر شده که علم و آگاهی دارد».^[۸۹۶] «(بنابراین) اگر علم به عدم معلوم بودن جهل یا قطع به عدم احتمال جهل در حق او وجود داشته باشد، قولش شنیده نمیشود» ؛ ^[۸۹۷]زیرا «جهل به قیمت تنها به سبب غفلت و مثل آن محقق میشود»^[۸۹۸] که در حق خبره معنا ندارد. البته برخی معتقدند امکان جهل در خبره هم وجود دارد.^[۸۹۹]
۱۵ـ رفع جهالت و غرر با ارزیابی اهل خبره: فقهاء گفتهاند: «غرر چیزی است که در عرف و نزد اهل خبره غرر شمرده شود».^[۹۰۰]
* به طور مثال در باب تبعّض صفقه و در جایی که شرط فاسد، مفسد عقد نیست «با تعیین و تشخیص اهل خبره، جهالت رفع میشود».^[۹۰۱]
* زمانی که شخص نخلی را به ارث ببرد (در حالی که آن را مشاهده نکرده است)، اما اهل خبره آن را به مقدار معینی از مال ارزیابی و قیمتگذاری کنند و سپس بفروشد… زمانی که بایع از قول اهل خبره به مقدار مالکیت مبیع و مشاهدهی مشتری اطمینان حاصل کند، اشکالی در بیع او از جهت(وجود) غرر نیست.^[۹۰۲]
* «سنّ یکی از اوصاف جنس است و باید مشخص و معلوم باشد. اگر مولای غلام نسبت به سن جاهل باشد، به ظنّ اهل خبره رجوع میشود».^[۹۰۳] «واگر کبیر باشد به قول خود غلام رجوع شده و با اشتباه، به اهل خبره مراجعه میکنند».^[۹۰۴]