۱۰- گسترش فضاها و ایجاد امکانات جانبی
کمبود مناسب و عدم امکانات رفاهی و خدماتی و نیز کمبود فضا جهت زیارت و انجام اعمال مذهبی به دلیل ازدحام جمعیت، سبب می شود که گردشگر نتواند به درستی از این فضا ها بهره مند شود، از این رو می توانیم با گسترش این فضاها و ایجاد امکانات تفریحی، خدماتی و رفاهی، حوزه گردشگری مذهبی را فعال تر کنیم (جمالی نژاد،۱۳۹۱: ۸۷-۸۹).
۳-۳-۲- عوامل ایستایی گردشگری مذهبی
۱- ضعف مدیریت تخصصی
مدیریت جامع و یکپارچه در بحث گردشگری از مهم ترین مولفه های موفقیت در این فعالیت اقتصادی نوظهور است. با توجه به اینکه مدیریت کوتاه مدت و سطحی نگر در گردشگری جواب گو نخواهد بود و این صنعت را به مرحله سوددهی نخواهد رساند، لذا مدیریت دولتی به تنهایی پاسخگوی نیاز های این فعالیت اقتصادی نخواهد بود. در فعالیت گردشگری ایجاد زیرساخت های لازم به همراه برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلندمدت می تواند این صنعت را به شکوفایی برساند، در حالی که در مدیریت دولتمردان به دلیل کوتاه بودن عمر مسئولیت شان و تعقیرات مدیریتی در تمام سطوح سازمانی، اجرای برنامه ریزی بلندمدت معمولا امکان پذیر نمی باشد و هم چنین تعقیرات پی در پی مدیران، اجرای برنامه های کوتاه مدت را هم مختل می کند و از همه مهم تر نبود احساس رقابت میان مدیران دولتی باعث می شود تا فعالیت اقتصادی گردشگری توسعه نیابد و علاوه آثار اقتصادی منفی، باعث تخریب آثار تاریخی، هنری و محیط زیست هم گردد. در برخی کشورها، هر چند صنعت گردشگری به صورت دولتی و نهادی ادره می شود و تصمیم گیری ها و اجرای همه تصمیمات توسط دولت صورت می گیرد، اما با این حال، برای پویایی و افزایش مزیت نسبی و ایجاد رقابت، بخش های خدماتی از قبیل هتل ها، شرکت های حمل ونقل و فرودگاه ها به بخش خصوصی واگذار می شود تا در محیط رقابت به ارئه خدمات بهتر روی آورند و کشورشان شاهد رشد و پویائی در این صنعت باشد.

۲- نبود ساختار شبکه ارتباطی
یکی از عوامل جذب گردشگران مذهبی وجود شبکه های مذهبی وجود شبکه های ارتباطی امن و راحت است. بدیهی است در صورتی که راه های ارتباطی برای رسیدن به یک مکان مذهبی سخت و با مشکلات گوناگونی همراه باشد و امنیت کافی را برای سالم رسیدن گردشگر فراهم نکند، میزان رغبت گردشگران برای بازدید از آن مکان، بسیار کاهش می یابد.
۳- ضعف حمایت تخصصی
امروزه گردشگری به عنوان یک فعالیت تخصصی معرفی گردیده و وجود آژانس های مسافرتی، نهاد ها و موسسات دولتی و خصوصی همگی دست به دست هم داده تا گردشگری به عنوان یک حرفه تخصصی در دنیا معرفی شود. در بعضی از کشورها، نبود افراد متخصص در این زمینه باعث گردیده که کشور مذکور با وجود ظرفیت رشد بالای گردشگری، نتواند به طور کامل از این فعالیت اقتصادی بهره برد. دولت برای بهینه سازی این وضعیت می تواند با تشکیل کلاس های تخصصی و استفاده از افراد ماهر در رأس موسسات گردشگری و فرهنگ سازی در این راستا، نقش اساسی ایفا نماید (جمالی نژاد،۱۳۹۱: ۹۰).
۴-۳-۲- گونه شناسی گردشگری مذهبی
گردشگری شهری در چهارچوب یک الگوی فضایی،گونه های متفاوتی دارد که بر بیان جاذبه های موجود در شهر،رویدادها و انگیزه های گردشگری استوار است.جذب گونه های مختلف گردشگری در شهر ها وابسته به ارائه کیفیت بالای محصول گردشگری است که می تواند پیامد های اقتصادی بسیاری برای شهر و پویایی اقتصاد آن به همراه داشته باشد.گونه شناسی گردشگری در چهارچوبی از عرضه وتقاضا شکل می گیرد، به این معنی که جریان گردشگری به عنوان تقاضای وابسته به محصول گردشگری به عنوان عرضه است.گردشگری انواع متفاوت و گسترده ای دارد. شناخت انواع گردشگری از چند لحاظ مهم است.
۱- با شناخت گونه های گردشگری به گستردگی مفاهیم و ارتباطات ساختاری این صنعت چند منظوره پی می بریم لذا شناخت این امر از بعد فلسفی و نظری و ساختاری و برنامه ریزی و هدف گذاری مهم است.
۲- گردشگری یک امر تخصصی است،یک موسسه حتی یک کشور نمی تواند در همه شاخه های گردشگری فعالیت کند. لذا با شناخت دقیق تر انواع گردشگری کشورها، موسسات و هتل ها با توجه به اهداف و امکانات گونه گردشگری مناسب خود را انتخاب می کند (مافی و سقایی،۱۳۸۵ : ۴۴).
براساس مطالعه، طبقه بندی انواع سفرهای گردشگری و گونه شناسی آن یکی از مهمترین ابعاد فعالیت های گردشگری است و براساس عوامل زیرطبقه بندی می شوند.

1. 1. دلایل وانگیزه سفر

1. 1. مدت سفر

1. 1. زمان سفر

1. 1. نوع جاذبه های گردشگری

1. 1. چگونگی سازماندهی مسافرت

می توان گفت که طبقه بندی اشکال و گونه های گردشگری ریشه در تلقی هر جامعه از مفهوم گردشگری دارد، همچنان که هپبرن نشان می دهد، برداشت جوامع غربی و شرقی از واژه گردشگر کاملاً متفاوت است و علّت آن در سبک زندگی و منش اجتماعی این جوامع است.
از دیگر جهت باید افزود که غالباً سازمانها و نهادها، انواع اشغال گردشگری را با ملاک های اندازه، مقیاس، ظرفیت پذیرش و ماهیت جذابیت های گردشگری طبقه بندی می کنند.
۵-۳-۲ پیامد های گردشگری در شهرهای مذهبی
جریان گردشگری در هر مقصد آثار و پیامدهای بسیاری را بر جای می نهد که این آثار و پیامدها می تواند مثبت یا منفی باشد. به عبارت دیگر گاهی گردشگری برای جوامع محلی و ساکنان یک منطقه سودمند است و گاهی به ضرر آنها تمام می شود. علاوه بر آن گردشگری در جهان به عنوان یک فعالیت اقتصادی ، تبلورعینی جریان سرمایه و جابجایی انسان در حجمی بسیار بزرگ محسوب شده که در ده های اخیر رشد بسیار بالایی داشته که خود وابسته به رشد اقتصادی دراز مدت، رشدزمان اوقات فراغت وسطح درآمد همراه با توسعه تکنولوژی بخصوص در زمینه حمل ونقل در طی این سال ها می باشد. این ویژگی ها بیش از همه به گردشگری ماهیتی اقتصادی می دهد و درست آن نیز همین است که نگاه اصلی به گردشگری نگاه اقتصادی است هرچند نمی توان دیگر ابعاد مستتر در جریان گردشگری را در زمینه فرهنگی و اجتماعی نادیده گرفت ولی قبل از هر چیزی گردشگری یک امر اقتصادی است. بطور کلی اگر بخواهیم نتایج و پیامدهای گردشگری را در یک منطقه خاص بررسی نمائیم استفاده از تجزیه و تحلیل هزینه و سود می تواند مفید باشد یعنی اینکه مزیت های بلقوه صنعت جهانگردی را در بخش های مختلف از جمله حوذهای اقتصادی،فرهنگی،اجتماعی و سیاسی و….و هزینه های بلقوه را در این زمینه ها بررسی نمایم.از جمله مزایای بلقوه ای که این فعالیت های اقتصادی می تواندایجاد کند می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• • افزایش درآمد و بالا رفتن سطح زندگی در سایر هزینه های که جهانگردان در آن منطقه می کنند

• • افزایش درآمد ارزی

• • توسعه صنایع دستی،بومی و محلی

• • مطرح شدن جامعه در نتیجه ایجاد فرصت های بیشتر برای توسعه و پیشرفت

• • تسریع گردش پول و توزیع عادلانه ثروت و…

و از پیامد های منفی آن می توان به:

• • افزایش هزینه زندگی ساکنان منطقه

• • اثرات منفی بر آثر فرهنگی و طبیعی

• • افزایش مالیات مردم منطقه یا ناحیه

• • مشاغل فصلی و …

در مجموع بایستی اشاره کرد که نقش صنعت گردشگری در رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال نیست این فعالیت اقتصادی می تواند به عوامل محیطی منافع و مزایای مثبت برساند و از سوی دیگر برای حفظ منابع طبیعی و منابع ساخت دست بشر مفید واقع شود همچنین می تواند با شناسای فرهنگ های خاص و ترویج آنها موجب افزایش آگاهی های مردم نسبت به سنت های بومی و محلی شود. طرفداران گردشگری بر این باورند که این فعالیت اقتصادی می تواند تنش های سیاسی را کاهش دهد و برای صلح جهانی عاملی تعدیل کننده بحساب آید.در حالی که مرزهای کشورها کم رنگ می شوددپده ای به نام دهکده جهانی مفهوم و معنا پیدا می کندو بدین گونه دنیا روز به روز کوچکتر و افراد هم به هم نزدیکتر و صمیمی تر می شوند (فرهاد صباغ، ۱۳۸۳).
۴-۲- مدلی مفهومی از گردشگری مذهبی
در ترسیم مدل مقایسه تطبیقی به عنوان هدف اصلی در بالاترین سطح قرار می گیرد. همچنین بر اساس این مدل کلان شهرهای مشهد، قم وشیراز و در سطح بعدی محصول گردشگری قرار می گیرد. همچنین بر اساس این مدل شاخص جاذبه، شاخص دسترسی، شاخص اقامت، شاخص حمل ونقل، شاخص خدمات پذیرایی، شاخص خدمات درمانی، شاخص خدمات تفریحی و تجاری،شاخص عناصر نهادی و سازمانی به عنوان معیارهای اصلی در سطح بعد قرار می گیرند. شاخص جاذبه شامل دو معیار فرعی (زیارتی و غیر زیارتی)، شاخص حمل ونقل شامل سه معیار فرعی ( مترو، اتوبوس، تاکسی)، شاخص دسترسی شامل چهار معیار فرعی( هواپیما، اتوبوس، قطار، سواری)، شاخص خدمات اقامتی شامل هفت معیار فرعی(هتل، هتل آپارتمان، مهمان پذیر، کمپ، مدارس، زائرسرا، مسافر خانه)، شاخص خدمات درمانی شامل چهار معیار فرعی ( بیمارستان، درمانگاه، اورژانس،داروخانه)، شاخص خدمات پذیرایی شامل سه معیار فرعی( رستوران، کافی شاپ، ساندویچی)، شاخص خدمات تفریحی و تجاری شامل دو معیار فرعی (مراکز خرید، مراکز تفریحی)، شاخص عناصر نهادی وسازمانی شامل چهار معیار فرعی ( دفاتر خدمات مسافرتی، ابزار تبلیغات، مراکز آموزش گردشگری، مدیریت گردشگری) که در سطح پاین تری نسبت به معیار اصلی قرار می گیرند
شکل ۳-۲ : مدلی مفهومی از گردشگری مذهبی
فصل سوم
گردشگری مذهبی در ایران و جهان
۱-۳- آمار ارقام گردشگری مذهبی در ایران
طی ۶ ماه اول سال ۱۳۹۱ تعداد ۲ میلیون و ۴۶۹ هزار و ۲۴۶ نفر گردشگر خارجی به ایران وارد شده است که در مقایسه با مدت مشابه ۴۱ درصد رشد را نشان می‌دهد. همچنین درآمد حاصل از ورود این گردشگران معادل ۴٫۵ میلیارد دلار است و متوسط اقامت شب حضور در ایران ۳٫۵ شب بوده است.