. القرآن الکریم:التوبه/۲۹٫ مرحوم مجلسی اول گوید:[کلینى در قوى روایت کرده است از شخصى از قبیله ثقیف که گفت حضرت امیر المؤمنین۷مرا عامل کرد بر بانقیا که صحراى نجف است یا قریه متصل به صحرا و دهى چند از دهات کوفه؛ پس وقتى که مردمان حاضر بودند به من فرمودند که خوب ملاحظه نما و خراج که اجرت الارض زمین مفتوح العنوه است سعى کن که بگیرى و ممکن است که عمل از جهت گرفتن اجرت الارض و جزیه مجوس و زکات غلات و غیر آن باشد و چون عمده خراج بود آن را مبالغه فرموده باشند یا بر سبیل تغلیب اطلاق خراج بر همه کرده باشند و فرمودند که یک درهم را وا نگذارى. . . ثقفى گفت که به خدمت حضرت علی۷ رفتم و فرمودند که آنچه شنیدى از من محض تهدیدى بود که خبر به ایشان برسد و ایشان در تحصیل آن بکوشند زنهار که مسلمانى یا یهودى یا نصرانى را بزنى به واسطه یک درهم چنانکه داب سابقین و سایر عمال جور است که چنین مى‏کنند یا از برای تنگ گرفتن بر ایشان الاغ وگاو خود را به واسطه یک درهم که خواهند به تو دهند ایشان بفروشند یا تو بفروشى زیرا که مأموریم ما از جانب حق سبحانه و تعالى که با ایشان به سهولت سر کنیم و هر چه زیادتى داشته باشند بگیریم یعنى مال و خراج اگر داشته باشند زاید بر مصالح الاملاک بگیریم، نه آن که مصالح الاملاک ایشان را بگیریم و زراعت معطل شود.]اصفهانى‏، محمد تقى بن مقصود على ‏(مجلسى اول)؛‏ لوامع صاحبقرآنی المشتهر بشرح الفقیه،۵/۴۹۰-۴۹۱٫ ↑

. اکثریت غالب، یعنی مسلمانان که بخشی از پیکره ی امت هستند و دولت را تشکیل می دهند. و اقلیت دینی: یهودی، مسیحی، زرتشتی و. . . است که در اصل به سرزمینی که تعلق دارند که دولت بر روی آن تشکیل می شود. شمس الدین، محمد مهدی؛ نظام حکومت و مدیریت در اسلام،۵۱۵٫ ↑
. النجفی،محمد حسن؛جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام،۲۱/۳۱۳٫ ↑
. «و هر گاه(با ظهور نشانه‏هایى،)از خیانت گروهى بیم داشته باشى(که عهد خود را شکسته، حمله غافلگیرانه کنند)، بطور عادلانه به آن ها اعلام کن که پیمانشان لغو شده است زیرا خداوند، خائنان را دوست نمى‏دارد! »القرآن الکریم: الأنفال/۵۸٫ ↑
. النجفی،محمد حسن؛جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام،۲۱/۲۹۴٫ ↑
. همان ، ۲۱/۳۱۳٫ ↑
. خمینى، روح اللَّه موسوى؛تحریر الوسیله، چاپ اول‏،قم:: مؤسسه دار العلم‏،بی تا. ۲/۵۰۱٫ ↑
. النجفی،محمد حسن؛جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ۲۱/۲۷۶ ↑
. تمیمى مغربى، ابو حنیفه، نعمان بن محمد بن منصور؛دعائم الإسلام‏،۱/۳۸۰-۳۸۱٫ ↑
. طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن‏، المبسوط فی فقه الإمامیه،۲/۴۰٫ ↑
. طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن‏، المبسوط فی فقه الإمامیه، ۲/۴۰٫ ↑
. حرّ عاملى، محمد بن حسن بن على‏، تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، ۱۵م۱۲٫ ↑
. همان ، ۱۵/۹٫ ↑
. طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن‏، المبسوط فی فقه الإمامیه، ۲/۴۲٫ ↑
. حرّ عاملى، محمد بن حسن بن على‏، تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، ۱۵/۱۱٫ ↑
. کلینی،محمد بن یعقوب؛ الکافی،۵/۱۰-۱۱؛ حدیث۲٫ عمیدزنجانی، عباسعلی، حقوق اقلیتها،۱۲۳-۱۲۴٫ ↑
. شریف مرتضی،علی بن حسین موسوی؛المسائل الناصریات،۲۸۰/حدیث۱۲۱ به نقل از انصاری الکوفی، أبو یوسف یعقوب بن إبراهیم(قاضی القضاه)؛ الخراج، ۱۳۹؛ بلاذری،احمدبن یحیی بنب جابر(معروف به بلاذری)؛ فتوح البلدان، ۱۴۳٫ ↑
. بلاذری،احمدبن یحیی بنب جابر(معروف به بلاذری)؛ فتوح البلدان، ۱۶۶ و ۱۶۸٫ ↑
. حلّى، محمد بن حسن بن یوسف اسدى‏،إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ۱/۳۵۳٫ ↑
. کلینی،محمد بن یعقوب؛ الکافی،۳/۴۹۷، حدیث ۲؛ طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن‏، المبسوط فی فقه الإمامیه،۲/۳۵٫ ↑
. طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن‏، الخلاف،۵/۵۴۷-۵۴۸٫ ↑
. حلى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى؛تذکره الفقهاء(ط- القدیمه) ، ۴۴۲٫ ↑
. الاسلام یجب ماقبله. طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن‏، الخلاف،۵/۵۴۸؛ موسوی بجنوردی، محمد؛ قواعد فقهیه، ۱۱۷٫ ↑
. حلّى، محمد بن حسن بن یوسف اسدى‏،إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ۱/۳۸۶٫ ↑
. همان:۳۸۷٫ ↑
. عمیدزنجانی، عباسعلی، حقوق اقلیتها،۱۲۶٫ ↑
. القرآن الکریم: المائده/۱٫ ↑
. همان: التوبه/۴٫ ↑
. القرآن الکریم: التوبه/۷٫ آمده است که کسی پیمان روز حدیبیه را نقض نکرد مگر قریش و قبیله ی بنو الدئل.ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف البیان عن تفسیر القرآن،۵/۱۴٫ ↑
. خزائلی، محمد؛احکام قرآن،۵۹۶٫ ↑
. طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن‏؛ المبسوط فی فقه الإمامیه،۲/۴۳٫ ↑
. همو‏؛ الخلاف‏، ۵/۵۵۳، مسأله۲۲٫ ↑
. حلّى، محقق نجم الدین جعفر بن حسن ‏،شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‏، ۱/۲۹۸ – ۳۱۰٫ ↑
. ابن عربی از اصحاب شافعی نقل می کند که ایشان گفتند: دلیل بر این که جزیه واجب شد آن است که اولاً از خون ایشان درگذرند ودر خانه ها سکنی گزینند و جزیه به عقد دو طرفه و رضایت هر دو طرف واجب است،درحالی که مجازات بر همراهی و رضایت برپا نمی گردد. ثانیاً این که میزان جزیه مختلف است به جهت امکان پرداخت مشمولین آن و این مسئله با مجازات و رنگی از عذاب مناسبتی ندارد. ثالثاً میزان جزیه از نظر کمیت نسبت به حقوقی که بر مسلمانان واجب است بسیار ناچیز است مانند زکات، علاوه بر این که اهل جزیه مکلّف به امر دفاع و ورود به سپاه نبوده بلکه این امر بر مسلمانان واجب است و این امور با مجازات بودن جزیه منافات دارد. سیوطی،جلال الدین؛الدرالمنثورفی تفسیر بالمأثور،۶/۲۰۵ ؛ ۳/۲۲۸٫ ↑
. حرّ عاملى، محمد بن حسن بن على‏، تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، ۱۵/۱۲۴،‏حدیث ۲۰۱۲۸٫ ↑
. کلینى، ابو جعفر محمد بن یعقوب‏، الکافی‏، ۷/۲۱۵،حدیث ۸، حرّ عاملى، محمد بن حسن بن على‏، تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، ج ۲۸، ص ۲۲۷، حدیث ۳۴۶۲۰٫ ↑
. متقی الهندی، علاءالدین علی بن حسام؛ کنزالعمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ۱۵/۱۲۱،حدیث ۴۰۳۶۴٫ ↑
. نورى، میرزا حسین‏، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل۱۴۰۸ هـ ق‏. ۱۱/۱۰۰، حدیث ۱۲۵۲۵٫ ↑
. همان ‏، ۱۱/۱۰۱، حدیث ۱۲۵۲۷٫ ↑
. شیخ طوسى در «مبسوط‏»آورده است که اهل ذمّه تنها مى‏توانند در سرزمین‏هاى مفتوح بالصلح اقدام به تاسیس معابد جدید نمایند، ولى در سرزمین‏هاى مفتوحه العنوه حق احداث معابد جدید را ندارند و تنها مى‏توانند از معابد سابق خود نگه‏دارى کنند. طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن‏، المبسوط فی فقه الإمامیه،۴۵ - ۴۶٫ ↑
. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۷/۶۵٫ ↑
. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الأئمه الأطهار:،۴۱/۵۳، حدیث ۵٫ ↑
.جلالی، محمد رضا؛ جهادالإمام السجاد۷، ۲۸۵؛الأمین، محسن؛ اعیان الشیعه، ۱/۶۳۸٫ ↑
. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۷/۸٫ ↑
. فیض الاسلام،ترجمه و شرح نهج البلاغه، ۱۰۱۴، نامه ۵۳،قسمت۴۷٫ -۴۸٫ ↑
. خراج، همان: مالیات بر اراضى است که از اهل ذمّه گرفته مى شود. ↑
- کلینى، ابو جعفر محمد بن یعقوب‏، الکافی‏، ۳/۵۴۰، حدیث ۸٫ ↑