تاجیک

source: http://fa.wikipedia.org/wiki
از جمله کشورهای منطقه ای می توان به کشورهایی چون روسیه، چین و ترکیه و از کشورهای فرا منطقه ای می توان به ایالات متحده آمریکا اشاره نمود. یک راه حل منطقی در این برخورد را می توان در ایده ارتباط دادن جمهوری های خزر - آسیای مرکزی و افغانستان از کشورهای آسیای مرکزی به خلیج فارس از راه ایران جستجو کرد. پیوند دادن شبکه راه آهن و دیگر راه های ارتباطی این جمهوری ها و ایران یک منطقه پرخروش اقتصادی را واقیت خواهد بخشید (مجتهدزاده، ۱۳۷۹: ۳۶۹). لذا جمهور - ی اسلامی ایران از نقطه ‌نظر ترانزیت و حمل و نقل برای این کشورها حایز اهمیت است، چرا که‌ کشورهای آسیای مرکزی تلاش گسترده‌ای دارند تا از طریق تنوع بخشیدن به مسیرهای سنتی دوره شوروی، وابستگی خود را به این راه ها که اکثراً فاقد ظرفیت رقابت‌ با مسیرهای مشابه است و توجیه اقتصادی ندارند را کاهش دهند. از این ‌رو در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال کشورهای مشترک المنافع، بار دیگر موقعیت راهبردی ایران در حمل و نقل و ترانزیت منطقه‌ افزایش یافت (کوزه گرکالجی، ۱۳۸۶: ۵۱). از دید تاریخی مردم ایران، تاجیکستان، ازبکستان و بخش هایی از قزاقستان و قزقیزستان، تجربه ای طولانی از زندگی در کنار هم دارند؛ وجود عوامل تاریخی، فرهنگی، جغرافیایی مشترک میان همۀ این ملت ها، می تواند به زمینه های همکاری و گسترش مراودات را برای ایجاد این کشورها فراهم آورده است. نباید از یاد برد مردم کشورهای ایران، افغانستان جمهوری های خزر -آسیای مرکزی و تا حدودی پاکستان در امپراتوری مشترک المنافع هخامنشی، اشکانی، ساسانی، در خلافت عباسی، در امپراتوری سلجوقی و غزنوی و مغولان، و تا همین اواخر در مشترک المنافع امپراتوری صفوی زندگی مشترک دراز مدتی را تجربه کرده بودند (مجتهدزاده،۱۳۷۶: ۳۶۷).

نقشه ۱-۳: کشورهای آسیای مرکزی
ویژگی‌های ژئوپلیتیکی آسیای مرکزی، به لحاظ پهناور بودن و گستردگی حوزه جغرافیایی آن و گسترش مرزها ی منطقه از فراسوی آسیای شرقی تا اروپا و حوزه بالکان، قرابت جغرافیایی و نزدیکی منافع و معنای مشترک جمهوری‌ها، عنصر جغرافیا را در تشکیل مجموعه امنیتی منطقه‌ای تقویت می‌کند. توضیح آنکه در این زیرسیستم منطقه‌ای به جز ۵ کشور آسیای مرکزی (ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان و ترکمنستان) ۵ قدرت منطقه‌ای (روسیه، ایران، ترکیه، هند و پاکستان) و ۳ قدرت فرامنطقه‌ای (آمریکا، اتحادیه‌ی اروپا و چین) به رقابت برای تأمین منافع خود مشغول هستند (حافظ نیا، ۱۳۸۶: ۹۱)
۳ – ۳ جنبه های اهمیت منطقه آسیای مرکزی در مطالعات آسیای مرکزی
۱ – ۳ – ۳ اهمیت منطقه آسیای مرکزی از نظر ژئوانرژی و ژئواکونومی منطقه‌ی آسیای مرکزی دومین ذخایر انرژی دنیا (نفت و گاز) را در بر دارد. علاوه بر این، تعداد زیادی از معادن فلزهای کمیاب مثل طلا، مس، اورانیوم و فلزات سنگین در این منطقه واقع شده‌اند. این منطقه در محل برخورد و تقاطع فرهنگ‌های شرق و غرب، از جمله فرهنگ ترکی و اسلامی و از نظر تاریخی در مسیر جاده‌ی ابریشم، قرار گرفته است.
جدول شماره ۲-۳: میزان تولید نفت خام کشورهای حوزه دریای خزر (هزار بشکه در روز)

کشور ۱۹۹۸ ۲۰۰۰ ۲۰۰۵ حداقل تولید حداکثر تولید

آذربایجان ۲۲۲ ۳۰۹ ۴۴۰ ۲۰۱۰

ایران N/A

قزاقستان ۵۲۹ ۸/۷ ۲۳۹ ۱۹۰۰ ۴۵۰

روسیه ۰ ۰ ۰ ۲۰۰۰

ترکمنستان ۱۱۰ ۱۵۷ ۱۹۶ ۱۶۵ ۴۵۰

ازبکستان ۶۶ ۱۵۲ ۱۲۵ ۱۵۰ ۲۶۰

کل منطقه ۹۲۷ ۳۶۶/۱ ۱۵۴/۲ ۳۱۵/۳ ۶۰۰/۴
دریای خزر

منبع: اطاعت، جواد و حمیدرضا نصرتی (۱۳۸۸)، ایران و خطوط انرژی در ایران، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال دوم، شماره سوم، زمستان و بهار ۸۸ - ۱۳۸۷.
آسیای مرکزی تنها نقطه‌ای از جهان است که ۴ قدرت هسته‌ای (یعنی روسیه، چین، هند و پاکستان) را به هم متصل می‌کند. این منطقه دارای بازار مصرف ۵۰ میلیون نفری است و وجود گروه‌های قومی و اختلافات ارضی و مرزی متعدد، این منطقه را به منطقه‌ای بی‌ثبات تبدیل کرده است (عزتی، ۱۳۸۸: ۶). میزان ذخایر انرژی و منابع معدنی، در منطقه بویژه در حوزه دریای خزر در حوزه نفت و گاز، آسیای مرکزی را جزء مناطق استراتژیک انرژی قرار داده است. کشورهای حوزه دریای خزر پس از فروپاشی اتحاد شوروی، جاذبه های ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک منطقه، قدرت ها و بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای دیگری را نیز به این میدان جلب کرد. بازیگران منطقه ای که در حاشیه و همجوار با آسیای مرکزی قرار داشتند، مانند ایران، روسیه و چین، علاوه بر هدف توسعه نفوذ خود در منطقه دارای برخی نگرانی های امنیتی نیز هستند. بخشی از فعالیت این کشورها متوجه کسب توانایی بازدارندگی تهدیدها در آسیای مرکزی بود، در حالی که حضور ترکیه در منطقه تنها با هدف کسب منافع و توسعه نفوذ صورت می گرفت (واعظی، ۱۳۸۶ : ۱۲). با فروپاشی امپراطوری شوروی در سال ۱۹۹۱ جغرافیای سیاسی و مرزهای منطقه تغییر کرد. جمهوری های آسیای مرکزی و قفقاز از شوری جدا مستقل شدند. با برچیده شدن تسلط شوروی بر جمهوری های این منطقه، تعداد زیادی از دولتها به عنوان قدرت بزرگ در صدد نفوذ در حوزه دریای خزر برآمدند و رقابتی سخت در این منطقه در گرفت (قاسمی، ۱۳۹۰: ۱۳۷). این شرایط، می تواند اثرات سوئی را بر این حوزه بگذارد و این منطقه را از استقلال واقعی و حرکت به سوی پیشرفت و توسعه واقعی، جلوگیری کند. درک کشورهای منطقه آسیای مرکزی از اهداف و علایق کشورهای حاضر و مورد تاکید در این پژوهش در این منطقه، می تواند این کشورها را در سمت گیری ها در سیاست خارجی شان نسبت به آنها یاری رساند.
جدول شماره ۳-۳: میزان ذخایر نفت و گاز در کشورهای آسیای مرکزی و حوزه دریای خزر

ذخایر نفت، میلیارد بشکه

تولیدنفت، میلیارد بشکه در روز

ذخایر گاز، تریلیون متر مکعب

تولید گاز، میلیارد متر مکعب در سال

آذربایجان

۲/۱۸

۱/۱

۴/۱

۱۷