۴) دوری از شهوات
۵) روزه گرفتن (مجلسی، ۱۳۸۴، جلد ۶، ص ۲۵).
به نظر میرسد چهار مورد ذکر شده در حدیث شریف مصادیق اصلاح عمل و عمل صالح باشد که به کرات در آیات فریضه از شرایط پذیرش توبه و صحت آن شمرده شده است.
در روایات دیگری امیرالمومنین علیه السلام استغفار را از درجه علیین دانسته و برای آن ۶ مرحله بر

میشمارد: ۱) پشیمانی بر گذشته ۲) تصمیم همیشگی بر عدم بازگشت به گناهان ۳) ادای حقوق مردم
۴) ادای فرایض و واجبات فوت شده ۵) گوشتهایی که از راه گناه روییده است به حزن و اندوه آب کند به گونهای که پوست به استخوان بچسبد و دگر بار گوشت در بین آنها بروید. ۶) همچنان که حلاوت و شیرینی کاذب معصیت و گناه را به تنش چشانده، همانگونه نیز الم و سختی طاعت را بر تنش بچشاند. در این هنگام میتوانی بگویی، استغفرالله (همان، ص ۳۲).
بند دوم: آثار توبه و کیفیت احراز آن
الف- آثار توبه
در قرآن آثار متعددی برای توبه آمده است که قابل تفکیک به آثار ظاهری و اثباتی و آثار ثبوتی و باطنی هستند لذا برای توضیح بیشتر مطلب و ساختن بستری مناسب برای تشریح و گسترش موضوع بحث درد و بند آثار اثباتی توبه و آثار ثبوتی توبه مورد بررسی قرار میگیرد.
الف- ۱- آثار ثبوتی توبه
منظور از آثار ثبوتی توبه آثار و نتایجی است که مربوط به عالم معنی و بعضاً دنیای آخرت میشود و قابل عرضه در هشت قسمت میباشند که عبارتند از: دوستی خداوند، تبدیل سیئات به حسنات، بهرهگیری از دعای فرشتگان، خلو در بهشت، طول عمر، رفع نگرانی، مانع نزول عذاب و عامل سعادت.
الف- ۲- آثار اثباتی توبه
آثار اثباتی توبه، نتایجی است که از توبه در مقام ظاهر و اثبات منتج میشود و سبب سقوط مجازات میشود.
اثر اصلی توبه، سقوط مجازات مجرمین است و این اثر اجمالاً مورد قبول اجماع فقهای امامیه و اکثر فقهای عامه است. قید اجمالاً بدین خاطر است که میزان اثرگذاری توبه بستگی به زمان وقوع توبه و نوع مجازات تعیین شده برای مرتکب و … دارد. در اینجا به بیان آیاتی که ناظر بر تأثیرگذاری توبه در سقوط کیفر هستند میپردازند.
آیه اول: «وَالَّذَانِ یَأتِیانِها مِنکُم فَآذُوهُما فَإن تَابَا وَ أصلَحَا فَأعرِضُوا عنهما إنَّ اللهَ کَانَ تَوّابًا رّحیماً» (قرآن کریم، سوره مبارکه نساء، آیه ۱۶).
مراد از ایذاء کیفر لواط میباشد.
آیه دوم: «وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقهُ فَاقطَعُوا أیدِیهُمَا جَزَاءً بِمَا کَسَبَا نَکَلاً مِنَ اللهِ وَ اللهُ عَزیزٌ حَکِیمٌ * فَمَن تَابَ مِن بَعدِ ظُلمِهِ وَ أصلَحَ فَإِنَّ اللهَ یَتُوبُ عَلَیهِ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ »(قرآن کریم، سوره مبارکه مائده، آیات ۳۹ و ۳۸).