ماهیت مخازن اطلاعات در فضای سایبر عبارت است از مجموعه ای از اطلاعات، که مقصود از این اطلاعات، معلومات و دانسته هایی است که ممکن است به صور مختلف مانند نوارهای صوتی ، دیسک ها ،داده رایانه ای ،نوشته وغیره باشد. حتی ممکن است که این اطلاعات هنوز در ذهن و حافظه اشخاص باشد و سپس به صورت اطلاعات مختلف قابلیت انتقال را پیدا کند.
بنابراین اشخاص که قصد تخریب یا وارد ساختن اختلال در اطلاعات داده یا سیستم های حافظه کامپیوتر را دارند و به این طریق می خواهند به اطلاعات یک سازمان حمله کنند به راحتی می توانند از این امکانات بهره گیرند.

واز طرف دیگر با ذخیره سازی تراکم اطلاعات و داده ها در رسانه هایی چون دیسک ،فلاپی ،نوار، کاست و غیره می توان گفت از دست دادن یا سرقت آن ها تا چه حدی حائزه اهمیت می باشند.
گفتار دوّم: سیستم های ارتباطی
از جهت ارتباط بین داده ها و سیستم های ارتباطی باید از اینترنت نام برد.
«اینترنت می تواند به عنوان یک منبع جهانی اطلاعات و خدمات، قابل دسترسی در سطح منطقه تعریف شود که از طریق ایستگاه های رایانه ای خصوصی که بخشی از آن ها یک سیستم عمومی وابسته به شبکه های رایانه ای مرتبط به هم را تشکیل می دهد در سطح دنیا گسترش پیدا نموده است». (اسیتون هیک ۱۳۸۶، ۱۹ ) از کاربردهای اصلی شبکه اینترنت،« وب جهانی »(world wide web )است که شامل مجموعه ای از سرورهای وب می باشد که اطلاعاتی را که قابلیت مشاهده دارند پشتیبانی می کند.
وب از صفحات یا اسنادی ساخته شده است محتویاتی را که قابل مشاهده با مرورگر وب هستند پشتیبانی می کند که می تواند از متن، تصویرها،صدا، فیلم وغیره تشکیل شده باشد. با بهره گرفتن از وب به بیشترین امکانات اینترنت دسترسی پیدا خواهیم کرد.
پست الکترونیک (رایانامه ) که به اختصار E–mail نامیده می شود، از طریق شبکه های الکترونیکی ارائه می گردد و یکی از پرطرفدارترین سرویس های اینترنت است که علاوه بر امکان ارسال نامه ها و متن نوشتاری امکان ارسال فایلهای صوتی و تصویری نیز امکان پذیر می باشند.خدمات پست الکترونیکی از سال ۱۹۶۵ به وجود آمده و استفاده از عبارت @ برای مشخص کردن نام کاربران و سیستم رایانه ای آن ها توسط « ری تاملینسون» (Ray Tomlinson) در سال ۱۹۷۱ صورت گرفت. خدمات پست الکترونیک را می توان در زیر مجموعه خدمات انتقال اطلاعات قرارداد. گروه های خبری تابلوهای اعلان اینترنتی هستند که بر اساس موضوعات مختلف طبقه بندی شده است و برای اشخاص این امکان را فراهم می سازد که نظرات خویش را ذیل موضوعات مورد علاقه و با ارسال پیام های اینترنتی اظهار کنند.
تلفن اینترنتی (آوانت ) نیز از خدمات ارتباط تلفنی می باشد که مکالمات را از طریق این شبکه میسر می سازد. که این خدمات نیز به عنوان زیر مجموعه ای از خدمات انتقال اطلاعات است.
گپ اینترنتی نیزازجمله گپ های دوستانه اینترنتی است که کاربران به صورت همزمان در خصوص موضوعات مختلف به گفتگو و مبادله افکار می پردازند.
موتورهای جستجو نیز امکان جستجوی کلید مطالب، اطلاعات، اسناد را در روی پایگاه ها فراهم می سازد. ابزارهای سازگار با اینترنت، با بهره گرفتن از پروتکل مدیریت شبکه( SNMP یا Network Mangement protocol Simple ) تحت کنترل در می آیند. این مجموعه از پروتکل ها، با ارسال پیام به بخش های مختلف یک شبکه به منظور بازیابی داده های ذخیره شده از دستگاه های تحت فعالیت (SNMP)، برای مدیریت شبکه های پیچیده مورد استفاده قرار می گیرد. اغلب هکرها با بهره گرفتن از این پروتکل به بررسی اجزاو مشترکین شبکه می پردازد.
گفتار سوم : ارائه دهندگان خدمات شبکه ای
همزمان با پیدایش اینترنت ارتباط رایانه ها با هم به صورت ساده و مستقیم بوده است، بعدها با ازدیاد رایانه ها نیاز به واسط هایی بود که از طریق آن ها این ارتباط شکل بگیرد که این واسط های ارتباط با اینترنت را ما امروزه « ارائه دهندگان خدمات اینترنتی » می نامیم. که امکان ارتباط و اتصال گیرندگان خدمات (کاربران و مشترکین ) را با اینترنت فراهم می سازند.
در اغلب کشورها ارائه دهندگان خدمات اینترنتی را معمولاً در ذیل یک عنوان کلی تحت همین عنوان می آورند و تقسیم بندی خاص بین آن ها وجود ندارد. (فضلی ۱۳۹۱، ۹۰)لکن در برخی کشورها از جمله کشور ما تقسیم بندی هایی از ارائه کنندگان خدمات وجود دارد که در مصوبه جلسه شماره ۴۸۸ مورخ ۱۵ / ۸ / ۸۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی با عنوان«مقررات و ضوابط شبکه های اطلاع رسانی رایانه ای » آمده است. ارائه کنندگان خدمات اینترنتی به سه دسته ایجادکنندگان نقطه تماس بین المللی، رساها و کافی نت ها تقسیم شده اند.
ایجاد کنندگان نقطه تماس بین المللی در واقع به عنوان ارائه کننده و نقطه ارتباط و اتصال شبکه درونی کشور با شبکه جهانی اینترنت می باشد.
و سایر ارائه دهندگان خدمات اینترنتی و کاربران و گیرندگان اینگونه خدمات می توانند به وسیله آن ها به اینترنت دسترسی یابند و در واقع این گروه نقش مهمی در ورود اطلاعات به کشور را دارند.
گروه دوم رساها یا (ISP یا Internet Service provider) هستند که منظور از آن ها « رساننده سرویس اینترنتی » هستند که نقطه اتصال کاربران در داخل کشور یا در سطح بین المللی را ایجاد می کنند. یک رسا یا (ISP ) با اتصال به شبکه اطلاع رسانی و اینترنت، جزضروری دسترسی و اتصال افراد به شبکه اینترنت را فراهم می سازد.
«گروه سوم می توان از کافی نت ها به عنوان دفاتر خدمات دسترسی حضوری نام برد که در تعریف آن ها آمده است :
« دفتر خدمات دسترسی حضوری به شبکه های اطلاع رسانی و اینترنت (coffee net ) محلی برای دسترسی حضوری مشتریان و کاربران به شبکه اطلاع رسانی ( اینترنت و اینترانت ) می باشد. »( فضلی۱۳۹۱، ۹۳)
که ارتباط اینترنتی این دفاتر فقط از طریق موسسات و شرکتهای رسا (ISP ) مجاز می باشد. در ادامه باید اضافه نمود که در متن حاضر هر آنچه که عبارت ارائه دهندگان خدمات اینترنتی است، به صورت یک نظام پلکانی و هرمی از بالا به پایین است ؛ برمبنای این سیستم برای مثال یک ارائه دهنده خدمات اینترنتی (رسا) نمی تواند خود رأساً اطلاعات را از طریق دیگری مانند ماهواره در اختیار کاربران قرار دهد.
مبحث سوم: مزیت ها و محدودیت های فضای سایبری
پس از انقلابهای صنعتی که باعث بوجود آمدن تحولات شگرفی در سطح جهان بود و به نام « عصر صنعتی » نامگذاری شد، (جلالی فراهانی ۱۳۸۶ ، ۱۱۳) در حیطه اطلاعات تحولات شگفت انگیزی با بهره گرفتن از ابزارهای الکترونیکی پیشرفته در امر انتقال اطلاعات بوجود آمد و عصر « عصر اطلاعات » نامگذاری شد. از مهمترین ویژگی های این عصر، ایجاد « جامعه اطلاعاتی جهانی » در یک دنیای مجازی با تمام کارکردهای دنیای واقعی می توان نام برد.
از جمله تحولات شگفت انگیز فناوری اطلاعات در آغاز قرن بیست و یکم می توان به تغییر جهان واقعی و بوجود آمدن جهان مجازی با استفاده اینترنت اشاره داشت. همانطور که در جهان واقعی، صنعت انفورماتیک و فناوری اطلاعات در همه شؤون زندگی انسان ها رخنه کرده است ؛ استفاده از اینترنت در دنیای مجازی نیز در زندگی همه انسان ها هویدا می باشد.
هرچند برخی معتقدند که مفهوم اطلاعات آشکار به نظر می رسد، ولی تاکنون به تعریفی که مورد اتفاق همگان باشد اشاره نشده است.
امروزه اطلاعات به عنوان ساختار اصلی جامعه و دولت ها محسوب می شود و تمام تلاش دولت ها در جهت سلطه برمنابع و محتوای اطلاعاتی کشورشان می باشد.
از عوامل مهم ایجاد جامعه اطلاعاتی، رشد شبکه های ارتباطی می باشد که سبب تسهیل ارتباطات شده است. از جمله شبکه های اطلاع رسانی اینترنت می باشد که بوسیله اتصال رایانه ها سبب بوجود آمدن فضای سایبر گردیده است.
این فضادارای محدودیت ها و مزیت هایی می باشد که عبارتنداز :
آزادی بیان ، آزادی اطلاعات،حق بهره مندی از حریم خصوصی.
دراین فضا هیچ گونه محدودیتی برای استفاده کاربران وجود ندارد. از جمله این موارد می توان به راه اندازی سایت ،وبلاگ های مختلف توسط اشخاص اشاره داشت.
علاوه بر این گونه مزیت ها، از این فضا می توان به عنوان وسیله ای برای انجام مقاصدسوء و ارتکاب جرایم مختلف استفاده کرد که می تواند آسیب های جبران نا پذیری برساختار جامعه وارد سازد و امنیت یک کشور را تهدید کند.
«رایانه یگانه اختراع بشراست که به تنهایی پیشرفت کلیه علوم وابسته را مدیون خود قرار داده به نحوی که تمامی اختراعات و ابداعات در امور صنعتی، اداری، علمی، نظامی وغیره با تکیه بر همین اختراع یگانه انجام شده است و رابطه ای مستقیم از لحاظ سرعت پیشرفت بین علم رایانه و سایر اختراعات وجود دارد. بدین ترتیب که هر چه رایانه پیشرفت می کند، علومی که آن را به خدمت گرفته اند نیز پیشرفت می کنند و هر چه این علوم پیش می روند رایانه ها نیز پیش خواهد رفت. » (بشیری و پور رحیم ۱۳۹۰، ۱۵)
منظور از مزیت ها امکانات متنوعی است که این فضا در اختیار کاربران قرار می دهد تا به مقاصدشان برسند و منظور از محدودیت ها تهدیداتی است که این فضا به دنبال خواهد داشت.
براین اساس، در این مبحث « مزیت ها و محدودیت های فضای سایبر » در سه گفتار به صورت جداگانه بررسی خواهد شد.
گفتار اوّل: در حوزه آزادی بیان
در عصر اطلاعات، فضای سایبر با ویژگی های منحصر به فردخود توانسته است تحولات شگرفی را در عرصه اطلاع رسانی بوجود آورد که از جمله مزیت های این فضا به موارد ذیل می توان اشاره داشت .
از مزایای شبکه های رایانه ای می توان به وسیع بودن و گستردگی جهانی آن ها اشاره داشت. این شبکه سبب ارتباط در سطح بین المللی خواهد شد در حالی که دیگر رسانه ها در سطح ملی استفاده خواهد شد.شبکه های اطلاع رسانی رایانه ای امکان ارتباط دوسویه بین مخاطبان را فراهم می نماید در حالی که رسانه های ارتباط جمعی ماهیتی یک سویه دارند و مخاطبان آن ها نمی توانند به نظر خواهی بپردازند، در صورتی که شبکه های رایانه ای با کارکردهای متنوع خود، امکان برقراری انواع ارتباط را میان کاربران ایجادکرده است. وهمین امر سبب شده است جرایم در این فضا به آسانی به وقوع بپیوندد و مجرمین را نیز به آسانی نمی توان شناسایی و دستگیر کرد.از جمله مواردی که سبب سامان دهی کردن و محدودیت این فضا می شود به فیلترها و تدابیر صدور مجوز که در زمره تدابیر محدود کننده دسترسی افراد به محتوا و برنامه های رایانه ای قرار می گیرند.
«فیلترها از مهم ترین تدابیر پیشگیرانه از جرم های سایبری هستند که تقریباً از همان ابتدا برای جلوگیری از وقوع تعرض های رایانه ای به کار می رفتند. در تدابیر صدور مجوز، از ورود اشخاص ناشناس یا فاقد اعتبار جلوگیری می شود نمونه ساده آن به کار گیری گذرواژه است.
به این ترتیب فقط اشخاصی که پس از طی مرحله شناسایی و کسب اعتبارلازم، گذرواژه دریافت کنند حق بهره برداری از یک سیستم یا سایت را خواهند داشت. صدور مجوز یکی از مناسب ترین راه های سامان دهی بهره برداری از فضای سایبر به منظور ابراز آزادانه عقاید است. » (جلالی فراهانی ۱۳۸۶ ، ۷۲)
گفتار دوّم: در حوزه آزادی اطلاعات
اطلاعات، یافته ها و دیدگاه های شهروندان نسبت به امور کشورشان است که با هدف آگاهی بیش تر مردم واز آن مهم تر مسؤلان نسبت به آنچه در کشور می گذرد، بازتاب می یابد. ولی در آزادی اطلاعات، دولت موظف است که اطلاعات مربوط به امور حاکمیتی و تصدی گری خود را جز در موارد کاملاً مشخص و محدود در اختیار شهروندان قرار دهد تا آنان مشارکت آگاهانه تری در اداره حکومت داشته باشند.
«فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی با سرعت شگفت انگیزی در حال پیشرفت است و این نظر، به گونه ای گسترده پذیرفته شده است. هرچند که، پیشرفت فناوری های عصر اطلاعات موضوع بسیارمهمی است ؛ اما در رابطه با گسترش این فناوری ها سه نکته قابل ذکر است :
۱- گسترش این فناوری ها سریع است. ۲- گسترش این فناوری هاجهانی است. ۳- گسترش این فناوری ها نابرابر بوده، یعنی در بین جوامع، صنایع و سازمان ها متفاوت است. » (دیویدس ودانیل ۱۳۸۵ ، ۳۸ )
محدودیت های فضای سایبر به ماهیت خود این فضا مربوط می شود که عبارت از :
خطر پذیری داده های الکترونیکی و ضعف زیر ساخت های فناوری اطلاعات است. دولت ها باید تجهزات و امکانات فنی الکترونیکی را در جهت دستیابی به فناوری اطلاعات فراهم سازند.
برای تحقق این هدف دولت موظف است تجهیزات فنی مورد نیاز را در همه اداره ها و مراجع مسؤل در سراسر جامعه تأمین کند تا از این لحاظ کارگذاران دولتی و مردم کمبود نداشته باشند و زمینه های لازم جهت کسب مهارت بهره برداری از این ابزارها را فراهم آورد.
در فضای سایبر با وجود انواع ابزارهای امنیتی اجرا شدنی در سطوح زیر بنائی، و نقاط پایانی، بازهم تعرض های رایانه ای که به مختل شدن کارکرد سیستم ها و از میان رفتن داده های رایانه ای می انجامند، روبه فزونی اند.
گفتار سوم: در حوزه حریم خصوصی
هرچند مفهوم حریم خصوصی ساده به نظر می رسد ولی یکی از پیچیده ترین مصادیق حقوق بشر محسوب می شود. فضای سایبر سبب گسترش ارتباطات خصوصی در حوزه های متنوع شده است، بخشی از اطلاعات شخصی به شکل دیجیتال در بانک های گسترده داده ذخیره شده است. در حریم خصوصی باید اصل تدابیر امنیتی اجرا شود.
« داده های شخصی بایستی با اقدامات امنیتی قابل قبول و منطقی در برابر خطراتی همچون از دست دادن یا دستیابی غیر مجاز، تخریب، استفاده، تغییر یا افشای اطلاعات حمایت شود. این اصل کنترل کننده داده ها را ملزم می کند تا تضمین نماید که ابزار امنیتی قابل قبولی برای حمایت از حریم خصوصی داده های شخصی به کاربرده شده اند. این ابزارها می توانند فیزیکی یا سازمانی یا اطلاعاتی باشد. » (حسنی ۱۳۸۵ ، ۸۵)
در ارتباط با محدودیت های حریم خصوصی می توان راه های گوناگون برای شناسایی آسیب پذیرهای آن را نام برد. از جمله وجود اشخاص که با هدف های گوناگون این حوزه را مورد تعرض قرار می دهند. مانند مجریان قانون ،ارائه دهندگان خدمات شبکه ای ،مجریان قانون، به دلیل مشکلات خاصی که این فضا در دستگیری و شناسایی هویت مجرمان برای آن ها بوجود می آورد، نباید به بهانه های مختلف مانند عدم حضور متهم در صحنه جرم، عدم شناسایی و دستگیری آن ها در تعقیب چنین اشخاص نباشد.
به دلیل وجود فاصله فیزیکی که در بسیاری از موارد به فراسوی مرزها کشیده می شود و به تدریج فضای سایبر به بستر مناسبی برای اقدام های مجرمانه تبدیل خواهد شد.
سامان دهی حریم داده های الکترونیکی در حوزه فعلان سایبری به مراتب نسبت به گروه مجریان قانون دشوارترمی باشد.
فصل دوّم:
تعریف جرایم سایبری
و جرایم مرتبط با آن
طرح بحث:
باتوجه به نقش وسیع و گسترده سیستمهای رایانه ای در ابعاد مختلف زندگی بشری و افزایش روز افزون جرایم مرتبط با رایانه در اغلب کشورها، بویژه کشورهای پیشرفته و بوجود آمدن تنش و چالش های گوناگون، اغلب دولتمردان در صدد شناخت اینگونه جرایم و وضع قوانین و تدابیری در جهت جلوگیری از جرایم و برخورد با مرتکبین اینگونه جرایم برآمده اند. (کشف جرایم رایانه ای،۸۶ ) دراین فصل در مبحث اول از جرایم سایبری و جرایم مرتبط با آن تعاریفی ارائه می گردد و در مبحث دوم به سیر تاریخی جرایم سایبری در ایران و نظام بین الملل خواهیم پرداخت. درمبحث سوم نیز سیاست های جنایی متعددی که دراین زمینه وضع گردیده را توضیح خواهیم داد.