دعا برای پدر و مادر، درخواست سلامتی و تندرستی و طول عمر در دنیا و رحمت و مغفرت بعد از مرگ است.البته ثواب دعا برای برادر، خواهر و یا دوست نیز کمتر از پدر و مادر نیست و حتی اسلام توصیه به دعا برای برادران دینی هم نموده است.
شاعران، روابط خانوادگی و اجتماعی خود را با دعا در شعر خود مملو از درد و رنج به تصویر کشیده و نیز افرادی که در رفتن به سرای آخرت بر آنها پیشی گرفتهاند، یاد کردهاند. (ابو الخیر؛۲۰۰۶: ۲۳۸)
دعا برای محیط اجتماعی و مسلمانان به شکل کلی یک عمل دینی است که وابستگی انسان به جامعهاش را محقق میسازد و حمایت درونی(اعتماد به نفسش) را افزایش میدهد و به او احساس آرامش و رضایت میدهد. و از اینجاست که دعا دارای یک جایگاه پویا در رشد احساسات عشق، محبت، نیکی و شکوفایی روح میگردد که انسان در زندگی خود بینیاز از آن نیست.
۴-۱-۴-۰۱ دعای شاعران برای مادر
تصویر مادر در نزد شاعران با تصویر پدر مرتبط است اگر مادر بر پدر مقدم شده است نتیجهی تأثیرپذیری آنها از ارزشها و عادات رایج و همچنین بی احساسی و بی عاطفگی نسبی پدر در مقایسه با مادر است، چون پدر کانون امنیت فرزندان و مادر کانون عاطفه و محبت فرزندان است.
از نظر اسلام مادر در نزد افراد دارای جایگاه ویژهای است و آموزههای دین اسلام بر قدر و ارزش مادر تأکید فراوان دارد تا جایی که نبی مکرم اسلام (ص) بهشت را زیر پای مادران میداند سراسر وجود مادر سرشار از عاطفه است. مادر سرچشمه محبت و اطمینان است بنابراین انسان به هنگام ناراحتی در برابر مشکلات به او پناه میبرد و این همان چیزی است که علی بن جهم (وفات ۲۴۹ هـ) که زمان جوانی توسط پدرش و با پیشنهاد معلمش زندانی شده بود، به مادرش متوسل شد و با او چنین درد دل نمود:
| ۱-یا اُمَّتَا أفدِیکَ مِنْ اُمٍ ۲- قَدْ سُرَحَ الصَّبیانِ کُلَّهمُ |
أشْکُو اِلیکِ فَظاظهَ (الجهم) وَ بَقیِتُ محصُوراً بِلا جُرمِ(علی بن جهم؛ ۱۹۵۹: ۱۸۰) |
ترجمه
۱- ای مادر عزیزم فدایت شوم شکایت، خشونت و تند خوئی جهم را نزد تو میآورم.
۲- همه بچهها رها و آزاد هستند و من بیگناه دربند (زندان) ماندهام.
تصویر ساده دعایی که شاعر آن را به صورت ندا و درخواست از مادرش به کار میبرد، از آن در جهت دفع سنگدلی پدرش استفاده میکند که بیانگر درد و رنج شاعر و عدم آرامش و خوشنودی اوست.
مادر سرچشمه و منبع محبت و عشق و فداکاری است، پس صیغه دعا (فدایت شوم) بیانگر میزان وابستگی شاعر به مادرش و احساس نیاز روحی به او است بنابراین آرزو میکندکه خودش را فدای او کند، فدا یعنی فداکاری انسان و فدا کردن تمامی داشتهها و معنای دعا را بیان میکند. (ابن منظور؛ ۱۴۰۸: ۱۰/۲۰۵) و لفظ (خشونت جهم) یک تصویر مقابل عطوفت مادر است.
شاعر میان این دو تصویر را جمع کرده است: تصویر مادر که جنبهی مثبت زندگی اوست و تصویر پدر که جنبه منفی زندگی او است، را بیان میکند. بارهای عاطفی مثبت و منفی مادر و پدر یک تضاد عاطفی است که در جان شاعر رسوخ می کند.
دعا یک نوع بیان است که در حالت دلواپسی و عدم احساس امنیت بر زبان جاری میشود و نتیجهی آن ممانعت از این دلواپسی و یک نوع آرامش روحی و روانی را به دنبال دارد.
۴-۱-۴-۰۲ دعای شاعران برای پدر
پدر تشکیل دهندهی رکن دوم خانواده است که مسئولیتهای بزرگی را بر عهده دارد، او منبع امنیت و حفاظت وتربیت است، شاعران رو به سوی خدا میگذارند و برای پدر و مادر در جهت سلامتی و تندرستی در زندگی و رحمت و بخشش بعد از مرگ آنان دعا میکنند. شاعر اسحاق موصلی(وفات ۲۳۵ هـ) در رثای پدرش چنین میگوید:
| ۱-أقولُ لَهُ لَما وَقَفْتُ بِقَبْرهِ ۲- أیا قَبْرَ اِبراهیَم حُییِتَ حُفْرَهً |
عَلَیکَ سَلاُم اللهِ یا صاحِبَ الْقَبر وَ لا زِلَتْ تُسقَی الْغَیثَ مِنْ سُبلِ الْقطرِ(اسحاق موصلی؛ ۱۹۷۰: ۱۳۰) |
ترجمه
۱-زمانی که بر سر مزارش میایستم به او میگویم:ای صاحب قبر سلام و درود خداوند بر تو باد.
۲- ای قبر ابراهیم پیوسته زنده باشی که همواره از طریق راه های باران، ابرها سیراب میگروی.
همانا خداوند متعال انسان را در زندگی و مرگش گرامی داشته است﴿وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی آدَمَ وَ…﴾ (اسراء /۷۰) و لذا سلام کردن به مردگان را همچون سلام کردن به زندگان قرار داده است. و در آموزههای دین اسلام علاوه بر زیارت اهل قبور آداب سلام دادن و طلب سلامتی برای آنان نیز داریم.
اگر دعای سلامتی برای زندگان به معنای سلامتی آنها از آفتها و مریضیها و بلاها میباشد، پس دعا برای سلامتی مردگان، ضروری است یعنی این که خداوند آنها را حفظ کند و از عذاب درون قبر و عذاب جهنم آنها را نجات دهد.. شاعر به وسیلهی دعا به خداوند متعال پناه میبرد تا آرامش را به صاحب قبر (پدرش) عطا کند و او را حفظ کند و در قبر از او حمایت نماید. راغب اصفهانی بر این باور است که دعا با “درود خداوند بر شما باد” برای مردگان به معنای “سلامتی و درونی بر آنها است"، اما در حقیقت همان همان درخواست از خداوند متعال برای آنها است که از عذاب قبر و جهنم سالم بمانند. (راغب اصفهانی؛ ۲۰۰۴: ۴۲۲)
ملاحظه میشود که شاعر در دعایش بیان نکرده است که: (ای پدرم) بلکه او را فقط با لفظ (ای صاحب قبر) مورد خطاب قرار داده است تا نوعی ترس را به وسیلهی لفظ قبر به نمایش گذارد و لفظ قبر در شعر وی به صراحت سه بار تکرار شده است و یک بار هم از لفظ (حفره) استفاده کرده است تا یک تکان درونی ایجاد کند که بیانگرترس از فاجعه مرگ و احساس غربت، و تنهایی مسلط بر افکار شاعر است. (عبد الحمید ناجی؛ ۱۹۸۴: ۹۳ -۹۲) شاعر فقط برای پدرش دعا نمیکند بلکه برای قبر نیز دعا میکند (حفرهای که اباد کردهای) و برای قبرش خواهان سیراب شدن است (و همواره با آب باران سیراب شوی) و در حقیقت دعا برای قبر، همان ، دعا برای صاحب قبرمحسوب میشود.
۴-۱-۴-۰۳ دعای شاعران برای برادر
داشتن برادر یک نیاز فردی و یک ضرورت اجتماعی برای انسان در میان مردم است و از مهمترین حقوق برادری دعا برای آنها است و گریه و زاری در برابر خداوند متعال برای این که آنها را در دنیا و آخرت از بلایای دنیوی و اخروی مصون و محفوظ نگه دارد.
شاعران، به ذکر برادرانشان در اشعارشان پرداختهاند و خواهان تندرستی و سلامتی برای آنها در دنیا و رحمت و بخشش الهی در قیامت شدهاند.
مثلا سید حمیری(وفات ۱۷۸ هـ) به رثای برادرش میپردازد و میگوید:
|
[یکشنبه 1400-08-02] [ 09:52:00 ب.ظ ]
|
