۲۴

۲۵

۱۶

ماسال

۵۰۴۷

۱۷۹۸

۱۵۵

۱۰

۲

۳

۱۷

استان

۶۶۹۰۲

۱۰۷۸۱۷

۶۳۳۲۰

۳۸۷

۲۹۷

۴۲۵

۳-۶- شاخص های مورد استفاده
در این مطالعه از شاخص­ های بهره­وری که احسانی و خالدی (۱۳۸۱)، در مطالعه­ خود در مورد بهره­وری آب در کشاورزی انجام داده­اند، استفاده شده است. اهمیت این شاخص ­ها به دلیل اهداف تاکتیکی، به منظور بررسی عملکرد در بخش های مختلف؛ اهداف مدیریتی، به منظور توسعه یا تغییر نوع فعالیت ها؛ اهداف مربوط به برنامه ریزی، برای بررسی سود، زیان و تصمیم گیری مناسب می­باشد.

الف- عملکرد به ازای واحد حجم آب (CPD):
این شاخص، یکی از شاخص­ های مطرح درخصوص سنجش میزان بهره­وری آب در کشاورزی محسوب می­ شود. در واقع، شاخص مذکور، نسبت مقدار محصول تولید شده، به حجم آب مصرف شده است. بنابراین هرچه این نسبت بیشتر باشد، بیانگر مصرف صحیح­تر آب به شمار می ­آید.
CPD=C/W
در این رابطه، C میزان برنج تولیدی برحسب کیلوگرم و W حجم آب مصرفی برحسب مترمکعب می باشد. مقدار آب مصرفی در تولید برنج، می ­تواند آب تحویلی به شبکه، آب تحویلی به مزرعه، آب تحویلی به گیاه و یا حتی تبخیر و تعرق باشد که در این مطالعه آب تحویلی به شبکه مدنظر است و شاخص­ های بهره­وری بر این اساس محاسبه شده ­اند.
این شاخص را می­توان برای یک محصول، چند محصول و یا حتی کل تولیدات کشاورزی به کار برد. در این مطالعه، این شاخص برای شهرستان­های استان گیلان، ارقام مختلف برنج و نظام­های مختلف آبیاری محاسبه می­ شود. بایستی توجه داشت هرچه تنوع محصولات بیشتر باشد، احتمالاً مقدار خطا در این شاخص نیز بیشتر خواهد شد که این مسئله بیشتر به الگوی کشت، نوع واریته و غیره بستگی دارد. چنانچه مراد از استفاده از این شاخص، مقایسه یک رقم خاص محصول باشد، دقت خوبی خواهد داشت. اما اگر تعداد محصولات زیاد باشد و قصد مقایسه CPD دو منطقه با الگوی کشت نابرابر را داشته باشیم، این مقایسه از دقت کمی برخوردار خواهد بود. در عمل، ممکن است CPD یک محصول، زیاد باشد. اما این امر دلیلی بر سود اقتصادی بیشتر نیست. به طور کل چنانچه قرار باشد CPD محصولی در دو منطقه با هم مقایسه شود، این قیاس زمانی معنا دارد که بجز آب مصرفی، سایر عوامل تولید یکسان باشند.
ب- سود ناخالص به ازای واحد حجم آب (BPD)
این شاخص بیانگر میزان سود ناخالص به ازای واحد حجم آب می باشد و به صورت زیر محاسبه می شود:
BPD= B/W
در صورت کسر، B بیانگر سود ناخالص تولید محصول برحسب واحد پول (ریال) و مخرج کسر W، حجم آب مصرفی برحسب مترمکعب می باشد. این رابطه برحسب واحد پول بر واحد حجم آب مصرفی بیان می­ شود. این شاخص نیز برای شهرستان های استان گیلان، ارقام مختلف برنج و همچنین در نظام های مختلف آبیاری محاسبه می­ شود.
ج- سود خالص به ازای واحد حجم آب (NBPD)
یکی از مناسب­ترین شاخص های سنجش بهره وری آب، شاخص NBPD است. این شاخص، اصلاح شده شاخص BPD می باشد و در محاسبه ی آن از سود خالص استفاده می­ شود.
NBPD=NB/W
در صورت کسر، NB بیانگر سود خالص تولید محصول بر حسب واحد پول (ریال) و مخرج کسر، W حجم آب مصرفی برحسب مترمکعب می­باشد. به عبارت دیگر، این روش، رهیافت مناسبی برای سنجش بهره­وری آب کشاورزی به شمار می ­آید. این شاخص نیز مانند دو شاخص قبل، برای شهرستان­های استان گیلان، ارقام مختلف برنج و همچنین در نظام­های مختلف آبیاری محاسبه می­ شود. بر اساس این شاخص، هر محصولی که با مصرف میزان کمتری آب، سود بیشتری تولید نماید، از بهره­وری بیشتری برخوردار است.
۳-۷- ابزار تحقیق
ابزار جمع­آوری داده ­ها در این تحقیق پرسشنامه ای حاوی تعداد سوالات بسته و باز بود که باتوجه به اطلاعات به دست آمده از طریق مصاحبه و انجام عملیات میدانی و مزرعه­ای تدوین گردید. این پرسشنامه حاوی متغیرهای فردی نظیر سن، جنس، وضعیت تأهل، تحصیلات و متغیرهای زراعی شامل: سطح زیر کشت، منابع تأمین آب، منابع آبیاری، متوسط مالکیت، نوع رقم، میزان عملکرد و همچنین متغیرهای اقتصادی شامل هزینه­ های آماده سازی، کاشت، داشت، برداشت به روش­های سنتی، نیمه مکانیزه و مکانیزه، درآمد و سود خالص می­باشد.
روایی صوری و محتوایی پرسشنامه با بهره گرفتن از نظرات متخصصین و کارشناسان تعیین گردید به منظور آزمون پایانی یک مطالعه راهنما در خارج از محدوده ی مطالعه اصلی ترتیب داده شد و بر اساس نتایج مطالعه راهنما، پرسشنامه مورد اصلاح و بازنگری قرار گرفت. تعیین اعتماد پرسشنامه از طریق محاسبه­ی آلفای کرونباخ صورت گرفته است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه ­گیری از جمله پرسشنام­ها یا آزمون خصیصه­ های مختلف را اندازه گیری می­ کند؛ بکار می­رود و براساس روش اخیر ضریب اعتبار ۷۵ درصد تعیین شد. برای تکمیل پرسشنامه و انجام عملیات کیل­گیری از یکصد و هفتاد و پنج کارشناس ناظر برنج مستقر در دهستانها و روستاهای شالیزاری استان کمک گرفته شد، بطوریکه ابتدا نحوه تکمیل پرسشنامه، انجام عملیات کیل­گیری و اهداف طرح برایشان شرح داده شد تا در زمان انجام عملیات مربوطه با مشکل مواجه نگردند.
۳-۸-فرضیه های پژوهش
بین عملکرد ارقام مختلف برنج در اراضی شالیزاری تحت پوشش سه نظام آبیاری تفاوت معنی­داری وجود دارد.
بین هزینه­ های تولید برنج در اراضی شالیزاری تحت پوشش سه نظام آبیاری برای ارقام پرمحصول و بومی تفاوت معنی­داری وجود دارد.
بین سود خالص به ازای واحد حجم آب در اراضی تحت پوشش سه نظام آبیاری برای ارقام پرمحصول و بومی تفاوت معنی­داری وجود دارد.
بین سود ناخالص به ازای واحد حجم آب در اراضی تحت پوشش سه نظام آبیاری برای ارقام بومی و پرمحصول تفاوت معنی­داری وجود دارد.
بین شاخص­ های بهره­وری عملکرد به ازای واحد حجم آب در اراضی تحت پوشش سه نظام آبیاری برای ارقام بومی و پرمحصول از نظر آماری تفاوت معنی­داری وجود دارد.
۳-۹- روش های آماری و تجزیه و تحلیل داده ها
برای آگاهی بیشتر از شرایط موجود و بررسی مسائل اقتصادی و اجتماعی جامعه­ آماری ابتدا به توصیف داده ­های به دست آمده از شالیکاران توسط ابزار تحقیق (پرسشنامه) پرداخته شده و تمامی متغیرهای مورد نظر را به صورت توصیفی مورد بررسی قرار می­دهد. در همین راستا متغیرهای مورد نظر در چند بخش به صورت ویژگی­های فردی، ویژگی های زراعی، ویژگی­های اقتصادی و ویژگی­های بهره­وری پاسخگویان ارائه شده است. در بخش توصیفی به بررسی وضعیت موجود متغیرهای تحقیق پرداخته و به همین منظور از مشخصه­های آماری همچون فراوانی، درصد، نما و غیره استفاده شده و براساس نیاز از آماره­ های مرکزی و پراکندگی مانند انحراف معیار، میانگین جهت رتبه بندی و اولویت بندی گویه ­های بخش­های مختلف تحقیق استفاده شده است.