کهn_dچگالی عددی ذره غبار در بیرون و داخل ابر یکسان است یعنی:

معادلات (۲-۲) و (۲-۳) را در معادله (۲-۴) جایگزین کرده و فرض می­کنیم که eφ_s/k_BT_e<<1 و
eφ_s/k_BT_e<<1 در نتیجه داریم:
(۲-۵)
به طوری که^۲_De= K_BT_e/4πn_e0e²λ و^۲_Di= K_BT_e/4πn_i0e²λبهترتیب شعاع دبای الکترون و یون است.فرض می­کنیم جواب معادله­ (۲-۵) به صورت _s=_s0exp(-r/_D) باشد. از معادله (۲-۵) شعاع دبای پلاسمای غبارآلود به دست می ­آید:
(۲-۶)
که در آن _D اندازه­ای از فاصله­ی حفاظ یا ضخامت غلاف را به ما می­دهد. در پلاسای غبارآلود با دانه­ های غبار که به طور منفی باردار شده ­اند، داریم n_e0<< n_i0 و T_e>>T_i یعنی _De>>_Di.از این رو داریم  . به این معنی که فاصله حفاظ یا ضخامت غلاف در پلاسمای غبارآلود اساساً با دما و چگالی یون تعیین می­ شود. وقتی ذرات غبار به طور مثبت باردار می­شوندواکثر یون­ها به سطح دانه­ی غبار پیوست شده یعنی  ، داریم  و این متناظر با  . به این معنی که در پلاسمای غبارآلود با دانه­ های غبار مثبت فاصله­ی حفاظ یا ضخامت غلاف اساساً با دما و چگالی اکترون­ها تعیین می­ شود.
۲-۲-۳ فرکانس­های مشخصه۴
مانند پلاسمای یون- الکترون معمولی، یکی از خواص مهم پلاسمای غبارآلود ثبات خنثایی بار فضایی ماکروسکوپی سیستم است. زمانی که پلاسما به طور آنی از حالت تعادل مختل شده، اثر میدان بار فضای داخل حرکت­های جمعی ذرات را افزایش داده تا خنثایی بار حالت اولیه خود را حفظ کند. حرکت­های جمعی آن­ها با فرکانس طبیعی نوسان­ها مشخص شده که به فرکانس پلاسما () مشهور است. حال توصیف شده که چطور می­توان فرکانس پلاسما در پلاسمای غبارآلود غیرمغناطیسی سرد را تعریف کرد. نوسان­های الکترواستاتیکی یون­ها، الکترون­ها یا ذرات غبار به دلیل میدان بار فضای داخل سیستم می­باشد که با معادله­ پیوستگی قابل توصیف است.
(۲-۷)
معادله تکانه
(۲-۸)
و معادله پواسون
(۲-۹)
حال فرض می­کنیم که دامنه­ نوسان­ها خیلی کوچک و از عبارت­های شامل توان­های بالاتر دامنه صرف نظر شده (یعنی تئوری خطی صحیح است)و در تعادل همه ذرات پلاسما (الکترون­ها، یون­هاو ذرات غبار) در حال سکون هستند. بنابراین فرض می­کنیم  ، به طوری که  و معادلات (۲-۷) تا (۲-۹) را خطی کرده و پس از ترکیب آن­ها بدست می ­آید.

(۲-۱۰)
از معادله­ (۲-۱۰) در کل فضا  دو بار تحت شرایط مناسب (یعنی r=0درتعادلφ=۰)انتگرال می­گیریم /tرا با d/dtتعویض کرده و دوباره معادله­ (۲-۱۰) را می­نویسیم.
(۲-۱۱)
(۲-۱۲)
^۲_ps=4n_s0q²_s/m_sفرکانس پلاسما مربوط به گونه­ s پلاسما را نشان می­دهد. معادله (۲-۱۱) نشان می­دهد که پتانسیل بار فضای داخل سیستم با فرکانس_p نوسان می­ کند که به صورت زیر تفسیر می­ شود. وقتی ذرات پلاسما ازمکان­های اولیه­شان جابه جا شوند، میدان­های الکتریکی در چنان جهتی بوجود می­آیند که با برگرداندن ذرات پلاسما به مکان اولیه­شان، خنثی بودن پلاسما را مجدداً اعاده کنند.ذراتع باردار در اثر لختی­شان از وضعیت اولیه آنطرف­تر رفته و با فرکانس مشخصه­ای (که به عنوان فرکانس پلاسما شناخته شده است) نوسان می­ کنند. فرکانس چنین نوسان­هایی برای الکترون­ها، یون­هاو دامنه­های غبار یکسان نخواهد بود، بلکه وابسته به جرم و بار ذرات پلاسما است.برای مثال الکترون­ها، حول یون­ها با فرکانس پلاسمای الکترون ^۲_pe=4n_e0e²/m_eنوسانمی­کنند.یون­ها حول دانه­ های غبار باردار با فرکانس پلاسمای یون^۲_pi=4n_i0e²/m_i، نوسان می­ کنند و ذرات غبار حول مکان­های تعادلشان با فرکانس پلاسمای غبار ^۲_PD=4n_d0Z²_de²/m_d،نوسان می­ کنند.
۲-۳ مدهای صوتی ۴
دو نوع از مدهای صوتی در پلاسمای غبارآلود مغناطیس نشده با جفت شدگی کولمبی ضعیف بین دانه­ های غبار باردار شده وجود دارد. این امواج عبارتند از موج صوتی ذرات غبار و موج یون- صوتی ذرات غبار. در ذیل، اصول فزیکی و نیز جزئیات ریاضی مدهای این امواج توصیف شده است.
۲-۳-۱ امواج خطی صوتی غبار^[۹]
امواج صوتی غبار از نظر تئوری به وسیله Raoدر سال(۱۹۹۰) در پلاسمای غبارآلود چند مولفه­ای فاقد برخورد محاسبه شده که الکترون­ها و یون­ها و دانه­ های غبار به صورت منفی باردار شده، اجزاء اصلی هستند. سرعت فاز موج DA خیلی کوچک­تر از سرعت­های حرارتی یون و الکترون است. از این رو الکترون­ها و یون­های فاقد لختی در امواج DA با پتانسیل، تعادل را برقرار می­سازد. در این جا گرادیان فشار با نیروی الکتریکی بالانس شده است، در نتیجه اختلال­های مرتبه­ی اول چگالی بولتزمن الکترون و یونn_j1، به ترتیب برابر است با:
(۲-۱۳)
(۲-۱۴)
لختی غبار برای امواج DA خیلی مهم است. بنابراین اختلال مرتبه­ی اول چگالی عددی غبار، از معادله­ پیوستگی غبار به دست می ­آید.
(۲-۱۵)
و معادله­ تکانه­ی غبار:
(۲-۱۶)
به طوری که n_d1و_d به ترتیب اختلال مرتبه­ی اول چگالی عددی غبار و سرعت سیال غبار است و نیز بنا به معادله­ پواسون
(۲-۱۷)
به طوری که برای راحتی بار غبار q_d0 ثابت فرض شده است. اکنون رابطه­ پاشندگی را برای امواج DA استنتاج می­کنیم. برای این منظور معادلات (۲-۱۵) و (۲-۱۶) را ترکیب می­کنیم و رابطه­ زیر حاصل می­ شود:
(۲-۱۸)
معادلات (۲-۱۳) و (۲-۱۴) را در معادله­ (۲-۱۷) جایگذاری می­کنیم در نتیجه داریم:
(۲-۱۹)
فرض می­کنیم  و  به قسمیکه  و k به ترتیب فرکانس و بردار موج هستند.تبدیل فوریه معادلات (۲-۱۸) و (۲-۱۹) (یعنی نشاندن
=ik ,/t = -i) و از ترکیب آن دو رابطه­ پاشندگی برای امواج DA حاصل می­ شود.
(۲-۲۰)
که نتیجه می­ شود
(۲-۲۱)
به طوری که C_D=_PdD سرعت DA است. وقتی که>>_Tdاز معادله­ (۲-۲۱) فرکانس موج DA نتیجه می­ شود.
(۲-۲۲)
برای k²²_D<< 1داریم:
(۲-۲۳)
کهدانههایغباربهطورمنفیباردارشدهاند. فرکانسامواجDAخیلیکوچکترازفرکانسپلاسمایغبار
است. با بهره گرفتن از معادله (۲-۲۳) می­توان سرعت فاز موج DA(_P= / K) را با داشتن پارامترهای غبار و پلاسما برآورد کرد. امواج DA در چندین تجربیات آزمایشاهی مشاهده شده است.^[۱۰]
از این رو فرکانس­های موج DA مشاهده شده از مرتبه­یHz10-20 هستند، تصاویر ویدئویی از جبهه­های موج DA امکان­ پذیر هستند و آن­ها را با چشم عادی می­توان دید.
۲-۳-۲ امواج خطی یون صوتی غبار^[۱۱]
امواج یون صوتی غبار توسط Silin, Shukla (1992) پیش ­بینی شده بودند. سرعت فاز امواج DIA خیلی کوچک­تر (بزرگ­تر) از سرعت حرارتی الکترون (سرعت حرارتی غبار و یون) است در اینجا اختلال مرتبهی اول چگالی عددی الکترون مربوط به امواج DIA با معادله­ (۲-۱۳) داده شده، در حالیکه اختلال مرتبه­ی اول چگالی عددی یونn_i1 از معادله­ پیوستگی تعیین می­ شود.
(۲-۲۴)

تصویر برند

نماد و ذهنیت مناسب در نزد مشتریان نسبت به رقبا

Q20

رفتار مودبانه توام با احترام پرسنل بانک نسبت به رقبا

Q21

پیشینه و اعتبار نسبت به رقبا

Q22

رضایت مشتریان نسبت به سایر رقبا

Q23

پیشینه و اعتبار نسبت به رقبا

Q24

۳-۶-۲ روایی پرسشنامه
پیش از اطمینان نهایی ابزارهای اندازه‌گیری و بکارگیری آنها در مرحله اصلی جمع‌ آوری داده‌ها، ضرورت دارد که پژوهشگر از طریق علمی، اطمینان نسبی لازم را نسبت به روا بودن بکارگیری ابزار مورد نظر و معتبر بودن آن پیدا کند (خاکی،۱۳۸۹).
منظور از روایی، این است که پرسشنامه آنچه را که باید اندازه‌گیری کند، اندازه‌گیری می‌کند. در واقع هنگامی که به امید مطالعه یک مفهوم، مجموعه‌ای از پرسش‌ها را مطرح می‌کنیم، چگونه می‌توانیم اطمینان یابیم که واقعاً به اندازه‌گیری همان مفهوم مورد نظر پرداخته‌ایم یا چیز دیگری را سنجیده‌ایم؟ این پرسش را می‌توان با آزمون‌های خاص روایی سنجی پاسخ گفت. به این منظور در این تحقیق، روایی پرسشنامه، با تدوین پرسش‌ها بر اساس مبانی نظری تحقیق و با تأیید و اظهار نظر اساتید دانشگاه وکارشناسان حوزه بازاریابی بانکی و استفاده از نظرات اهل فن (روایی محتوا) در رابطه با وضعیت سؤالات، حاصل شده است. در تحقیق حاضر و در بخش‌های بعدی دیگر ابعاد روایی یعنی روایی سازه (تحلیل عاملی تاییدی و آزمون کایزر- میر و الکین^[۶۱] و آزمون بارتلت) را تشریح خواهیم کرد.
۳-۶-۲-۱ آزمون بارتلت – کایزر، میر و اولکین KMO))
آزمون بارتلت یکی از روش‌های تشخیص مناسب بودن داده‌ها برای انجام تحلیل عاملی می‌باشد (روایی سازه). آزمون بارتلت، این فرضیه را که ماتریس همبستگی مشاهده شده متعلق به جامعه ای با متغیرهای نابسته است، می‌آزماید. برای اینکه یک مدل عاملی، مفید و دارای معنا باشد لازم است متغیرها همبسته باشند. پس فرضیه آزمون بارتلت به اینصورت است:

فرض صفر : داده‌ها ناهمبسته اند.
فرض مقابل : داده‌ها همبسته اند.
پس مطلوب آن است که فرض صفر رد شود. اگر فرض صفر رد نشود مطلوبیت تحلیل عاملی زیر سوال می‌رود و باید درباره انجام آن تجدید نظر کرد. به همین دلیل است که قبل از تحلیل عاملی بایستی به تشکیل ماتریس همبستگی بین متغیرها اقدام کرد. آماره کای دو برای این آزمون به صورت رابطه زیر است:

که در آن n معرف تعداد آزمودنی‌ها، p تعداد متغیرها، R دترمینان ماتریس همبستگی است. این آماره که دارای توزیع مربع کای با  درجه‌ی آزادی است. مقدار اطلاعات موجود در قدر مطلق R را با بررسی رابطه بین تعداد مشاهده‌ها و تعداد متغیرها ارزشیابی می کند و احتمال خطا را برای رد کردن فرضیه صفر عدم وجود تفاوت از ماتریس همانی^[۶۲] می آزماید. ماتریس همانی ماتریسی است که همه عناصر قطری آن یک و همه عناصر غیرقطری آن صفر باشد.
بر اساس این دو آزمون، داده‌ها زمانی برای انجام تحلیل عاملی مناسب هستند که شاخص KMO بیشتر از (۶۰/۰) باشد و به عدد یک نزدیک و سطح معنی داری (Sig) نیز برای آزمون بارتلت کمتر از ۰۵/۰ باشد. بنابراین برای اطمینان از اینکه داده‌های تحقیق برای انجام تحلیل عاملی تاییدی مناسب هستند از آزمون KMO استفاده می‌کنیم . رابطه زیر نحوه محاسبه این ضریب را نشان می‌دهد:

که در آن و r_ij ضریب همبستگی ساده بین متغیرهای i و j است و a_ijضریب همبستگی جزیی بین آنهاست. اگر مجموع ضرایب همبستگی جزیی بین همه زوج متغیرها در مقایسه با مجموع مجذورات ضرایب همبستگی کوچک باشد، اندازه KMO نزدیک به یک خواهد بود.
۳-۶-۳ پایایی پرسشنامه
مقصود از پایایی آن است که اگر ابزار اندازه‌گیرى را در یک فاصله زمانی کوتاه چندین بار و به گروه واحدی از افراد بدهیم نتایج حاصل باید نزدیک به هم باشد. هدف و منظور از سنجش پایایی و ثبات پرسشنامه این است که در زمان‌ها و مکان‌های مختلف قابلیت استفاده داشته باشد. در واقع پژوهشی پایاست که ابزار اندازه‌گیری آن معتبر باشد و چنانچه این پژوهش توسط فرد دیگر یا همان پژوهشگر دوباره در زمان‌ها و مکان‌های دیگر انجام شود به همان نتایج مشابه بتوان دست یافت. (خاکى، ۱۳۸۵).
یکی از متداول‌ترین روش‌های اندازه‌گیری اعتماد پذیری یا پایایی پرسشنامه‌ها، استفاده از روش آلفای کرونباخ^[۶۳] است که توسط کرونباخ ابداع شده است لذا با توجه به این که در این پژوهش، ابزار اصلی اندازه گیری داده‌ها پرسشنامه می‌باشد، پایایی پرسشنامه یا قابلیت اعتماد آن با بهره گرفتن از روش آلفای کرونباخ محاسبه شده است. در این تحقیق میزان آلفای کرونباخ برای سوالات پرسشنامه و همچنین تمام سوالات به صورت کلی توسط نرم افزار SPSS محاسبه شده است. باتوجه با اینکه ضریب آلفای بدست آمده برای پرسشنامه، بالاتر از ۷/۰ است و این مقدار برای پژوهش‌های علوم انسانی حد مطلوبی است، لذا پایایی این پرسشنامه مورد تایید می‌باشد. خروجی‌های نرم افزار SPSS در این رابطه در ادامه مطالب مورد اشاره قرار می‌گیرد. برای محاسبه آلفای کرونباخ از فرمول زیر استفاده می‌شود.

ضریب آلفای کرونباخ، برای سنجش میزان تک بعدی بودن نگرش‌ها، عقاید، قضاوت‌ها و سایر مقولاتى که اندازه‌گیرى آنها آسان نیست به کار مى‌رود. در واقع از این طریق می‌خواهیم ببینیم تا چه حد برداشت پاسخ گویان از سوالات یکسان بوده است. اساس این ضریب بر پایه مقایسه است و مقیاس‌ها عبارتند از: دسته‌ای از اعداد که بر روی یک پیوستار به افراد، اشیاء یا رفتارها در جهت به کمیت کشاندن کیفیت‌ها اختصاص داده می‌شود. برای تحقیق حاضر مقدار ضریب آلفا برای عوامل تحقیق به صورت جداگانه و به صورت کلی در جدول ۳-۴ بر اساس خروجی نرم‌افزار SPSS و برای ۱۷۱ پرسشنامه که در ابتدا جمع‌ آوری و تکمیل شد ارائه شده است:
جدول ۳-۴ : ضریب پایایی

ردیف

متـــغیــر

آلفـــای کـرونـباخ

۱

کیفیت خدمات

۸۹۰/۰

• • به نظر قرآن، کسی که عبودیت و بندگی خدا را برگزیند، در تمام مراحل زندگی و حتّی در جزئیات اعمال و رفتار نیز بر طبق رضای خدا و خواست او عمل می­ کند؛یعنی اعمالی را که موجب خشنودی خدا می شود به جا می ­آورد و از اعمالی که موجب ناخشنودی اوست پرهیز می­ کند. اما در عهدجدید درباره نقش عمل صالح و فضایل اخلاقی در وصول انسان به نجات دو نگرش متفاوت«ایمان گرایی»و«شریعت محوری»وجود دارد. در نگرش ایمان­گرایان، انسان نقش چندانی در نجات خود ندارد و نقش اصلی را مسیح برعهده دارد نه استعداد و شایستگی بشری. در این دیدگاه که پایه­گذار مبانی آن، پولس رسول بود از طرفی گناه را ذاتی انسان می­دانند و از طرف دیگر مصلوب شدن مسیح را کفاره گناه انسان قلمداد می­ کنند، و بالتبع آن شخص به محض اینکه به حضرت عیسی مسیح(ع)ایمان آورد رستگار می­ شود هرچند به شریعت عمل نکند. در این نگرش نقش اختیار و رعایت قوانین اخلاقی کم­رنگ شده و فقط فدیه مسیح است که تمام نقش را برای خود گرفته است، که این عقیده قابل پذیرش برای همه آنان از جمله پلاگیوس نبوده است. ولی در نگرش شریعت محورها در عهدجدید، ایمان به همراه انجام شریعت و اعمال نیک، شرط نجات انسان به شمار می ­آید، و شایستگی درونی بشر نقش مهمی در وصول انسان به کمال نهایی­اش دارد و این نگرش، محدوده بیشتری برای اعمال اخلاقی در نجات بشر قائل­ است، اما باوجود آموزه گناه ذاتی ونقش فدیه مسیح در رستگاری، قادر نبوده است که به این سوال بشر پاسخ کاملی بدهد: چگونه انسان می ­تواند بر گناه غلبه یابد و با تلاش خود به مدارج عالی اخلاقی برسد؟ برخی از عبارات کتاب مقدس در زمینه ایمان و عمل با عقاید شریعت­محوری، مطابقت بیشتری داشته و حاکی از قائل بودن اختیار برای انسان در دوری از گناه، انتخاب ایمان و انجام اعمال شریعت و اخلاقیات برای نجات می­باشد. و علاوه بر قوانین و مقررات خاص، و تعیین مجازات برای متخلفین آن، مباحث اخلاقی ارزشمندی مانند نکوهش و یا ممنوعیت قتل نفس، دزدی، خیانت و توصیه به مهربانی و گذشت در برابر همنوعان وجود دارد. این مطالب گویای ردّ نظریه ایمان­گرایان است.

• ولایت و اطاعت از پیامبران یکی دیگر از مبانی اخلاق در کتاب مقدس و قرآن به شمار می ­آید. عهد عتیق بیان می­ کند که اگر کسی به سخنان نبی عمل نکند خداوند او را مجازات خواهد کرد (تثنیه۱۸: ۱۵ و ۱۹) و بر آنها اخم می­گیرد (زکریا۷: ۱۲) و آنها را در چنگال دشمنان اسیر کرده و مورد آزار و اذیت آنها قرار می­دهد (نحمیا۹: ۲۶-۲۷). نگاه قرآن به پیامبر(ص)و ائمه(ع)به عنوان یک الگو برای کمالات اخلاقی، نگاه به یک انسان کامل است و قبول ولایت آنها، یعنی تمسک به آنها در تمام امور اخلاقی و اجرای کامل دستورات شریعت. اما عهدجدید، عیسی را خدایی می­داند که تجسد یافته است، گرچه بعد انسانی هم برای او قائل می­ شود. و با قبول ولایت او، شخص دیگر نیازی به انجام اعمال نیکو و اخلاقی ندارد، زیرا صرف ایمان به مسیح او را به نجات و رهایی می­رساند.

• آزادی اراده و اختیار انسان، شالوده­ی علم اخلاق عهد عتیق است. ماهیت زندگی بشر به وسیله­ امیالش شکل می­پذیرد. او می ­تواند در صورتی که مایل باشد از فرصت­های زندگی سوء استفاده کند. اما به هیچ وجه موافقت نشده است که چنین خطایی را مرتکب گردد. انگیزه بدی پیوسته وی را وسوسه می­ کند و به سوی فساد می­کشاند. لکن اگر گمراه شود و سقوط کند، مسئولیت آن تنها با خود اوست.

• سهم انجام اعمال اخلاقی بشر با اختیار خود در حوزه رستگاری از نظر قرآن، در تمامی مراحل به درستی تبیین شده است. از دیدگاه قرآن، خداوند در بین مخلوقات خود انسان را انتخاب کرد و به او استعدادی عطا فرمود که توسط آن و به راهنمایی قرآن و اولیای الهی بتواند قید و بندهای شیطانی و نفسانی را از خود بزداید و آزادانه به عبادت خداوند و زندگانی شرافتمندانه ادامه دهد. اختیار به نظر مفسران قرآن، لطفی عظیم از جانب پروردگار به انسان است که درک حقیقت آن می ­تواند هدف از خلقت انسان به عنوان اشرف مخلوقات و مسخرنمودن عالم برای او را به وضوح نمایان سازد. در نتیجه این نوع نگرش، انسان با انگیزه و ایمان قوی و عشق به پروردگار به کسب فضایل اخلاقی و اجتناب از رذایل اخلاقی می ­پردازد و با پیروی از پیامبران و معصومین(ع)و با تشبّه و اقتدا به آنان، متخلق به اخلاق الاهی ­شده و به مقام خلیفه­اللهی نائل می­گردد.

• معاد یکی دیگر از مبانی اخلاقی در عهد جدید و قرآن است. اما در عهد عتیق سخنی صریح از رستاخیز و روز جزا، و بهشت به عنوان پاداش برای انجام فضایل اخلاقی و جهنم به عنوان عقاب برای ارتکاب رذایل اخلاقی وجود ندارد. و به نظر می­رسد اگرثواب و عقابی نیز وجود داشته باشد معمولاًدرچارچوب زمان تحقق می­یابد. از این­رو، عدم وجود این آموزه در اسفار خمسه که از جمله الواح اولیه­ای بوده که بر موسی(ع) نازل شده است، مبانی اخلاقی عهدعتیق را دچار اعوجاج می­ کند و مسیر را برای کج اندیشان باز می­ کند و محیط تحلیل­های نادرست را برای بیماردلان مهیّا می­سازد. هر چند اگر در کتب بعدی یهودیان نیز اشاراتی به معاد باشد، باز مشکل سر جای خود باقی می­ماند که چرا خداوند به پیامبر اولوالعزمش چنین اصل مهم و بنیادی را تذکر نداده است؟! در صورتی که آموزه معاد، مورد اهتمام همه انبیای الهی بوده است و دعوت به دین، در صورتی معنا دارد که زندگی پس از مرگ جزء اصول اساسی آن باشد. شاید میل باطنی قوم یهود به زندگی دنیوی آنان را واداشته تا آیات معاد را از تورات حذف کنند.

فصل چهارم
بررسی تطبیقی فضایل اخلاقی ایمانی در قرآن و عهدین
در زبان اخلاقی قرآن، برخی از فضایل اخلاقی به صورت صفت و ملکه­ای نفسانی بوده و اختصاصی به حوزۀ خاصی از حوزه ­های زندگی انسانی ندارد، بلکه بر همۀ حوزه ها تأثیرگذار است. این قبیل صفات اخلاقی در دو گروه جای می­گیرند؛ برخی از آنها نقش هدایت گری را در سیر معنوی و اخلاق انسان بازی می­ کنند، که در ساختار اخلاق قرآنی، ایمان به عنوان عالی­ترین صفت نفسانی هدایتگر مورد تأکید فراوان واقع شده و مفتاح همۀ صفات پسندیدۀ نفسانی و نیکی­های رفتاری به شمار می ­آید و گروهی دیگر صفت نفسانی عمل کننده­اند که در سایۀ صفت هدایتگر تحقق می­یابند (دیلمی و آذربایجانی، ۱۳۸۷: ۶۴). در این راستا، در این فصل سعی بر آن است که: مقایسه­ ای تطبیقی بین قرآن و عهدین، درباره بخشی از این صفات نفسانی (محبت، صبر، خوف، رجاء و شکرگزاری) که رابطه مطلوب و جهت گیری درونی آدمی را با خداوند رقم می­زنند، صورت گیرد تا نقاط اشتراک و اختلاف این کتب آسمانی در موضوع مورد نظر جهت همزیستی مسالمت آمیز بین ادیان حاصل آید.
۴-۱- بررسی محبت در قرآن و عهدین
محبّت از آموزه­های اخلاقی مشترک در قرآن و عهدین است. در هر سه کتاب، «محبت» رابطه­ای دوسویه بین خدا و انسان است؛ خداوند در ابتدا به انسان محبت و مهربانی نموده است و بدبن وسیله انسان­ها را به یکدیگر پیوند می­دهد و به آنها می­آموزد که به یکدیگر محبت نمایید و عناصری برای کسب این فضیلت، معرفی نموده ­اند. در عهد عتیق، خداوند از روی محبّت جهان خلقت را آفریده است و به خاطر محبّت قوم اسرائیل را به رهبری موسی (ع) از ظلم وستم فرعونیان نجات داد. محبت پایه و اساس عهد جدید است، مسیحیت به  «دین محبت» و یوحنا، یکی از نویسندگان اناجیل، به  «رسول محبت» شهرت یافته است. مسیحیان عیسی (ع) را نماد محبت خداوند به خلق می دانند. و به نظر ایشان، محبت به خدا و محبت به همسایه و ابراز عشق به آنان ایمان را غنا می بخشد. در قرآن نیز بر محبت به خالق و خلق تاکید فراوان شده است. سیره ی عملی پیامبراسلام (ص) و پیروانش نشانه ی روشنی ازدرجه ی اعتبار و ارزشی است که آنان برای این آموزه ی دینی قایلند. اسلام نیزهمچون مسیحیت محبت را نشانه ی ایمان دانسته . از این رو، این بخش از رساله در صدد است تا این آموزه را در عهدعتیق، عهد جدید و قرآن کریم مورد بررسی و تحلیل قرار دهد تا نقاط اشتراک و ختلاف این سه کتاب در جهت ابهام زدایی از پیام­های اصلی ادیان فراهم گردد.
۴-۱-۱- محبت در قرآن
معانی اصلی ماده «ح ب ب» عبارتند از: ۱٫ لزوم و ثبات؛ ۲٫ دانه چیز دانه دار؛ که در مثل گندم و جو و حتی انگور رایج است؛ ۳٫ وصف کوتاهی یک چیز؛ مثلاً: «حبحاب» به معنی مرد یا شتر کوتاه قد و ضعیف (ابن فارس، ۱۳۸۷: ۲۰۲؛ مصطفوی، ۱۳۶۰، ج ۲: ۱۵۲؛ فیروزآبادی، ۱۴۰۷: ۹۱). ریشه و حقیقت لغوی آن، به معنای دانه­ی خوراکی است که در زمین کاشته می­ شود و رشد پیدا می­ کند. به دلیل شباهت ظاهری دندان با دانه به آن «حبب الاسنان» گفته می­ شود. حباب آب با این ماده آورده شده به این دلیل که درشکل همانند دانه است. به آنچه در قلب آدمی جریان دارد از خوبی­ها و بدی­ها «حَبَه» گفته می­ شود زیرا همچون دانه در قلب کاشته و رشد پیدا می­ کند (ر.ک: ابن­منطور، ۱۴۱۴، ج۱: ۲۸۹؛ راغب، ۱۴۱۲: ۲۱۴).
محبت در اصطلاح عام، «میل طبع به چیز لذت بخش» است که حالت شدید آن عشق نامیده می شود (جاراللّه، ۱۴۲۲: ۳۱). محبت در اصطلاح فلاسفه عبارت است از «میل به شخص یا چیزعزیزیا جذاب یا سودمند. » (جاراللّه، ۱۴۲۲: ۳۱). محبت حالتی است که در دل یک موجود ذی شعور، نسبت به چیزی که با او ملایمت و با تمایلات و خواسته های او تناسبی داشته باشد پدید می آید (مصباح، ۱۳۸۰: ۳۵۹). به عقیده علامه «حب» عبارت است از تعلق و ارتباط وجودی بین محب و محبوب و یا به عبارتی جاذبه بین علت مکمل و یا شبیه به آن و معلول مستکمل یا شبیه به آن و چون حب عبارت از این است، لذا ما افعال خود را دوست می‌داریم تا آن را وسیله و ابزار کار خود کنیم (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۱: ۴۱۱-۴۱۲). بنابراین محبت در نظر علامه یک نوع ارتباط و جاذبه خاص شعوری است که میان انسان و کمالات او وجود دارد. توجه شود که هرگاه صدور «حُبّ» از خداوند اراده می شود باید پیراستگی آن از نقایص مادی لحاظ گردد (ر.ک: جاراللّه، ۱۴۲۲: ۳۱ـ۳۳؛ صالحی زاده، ۱۳۸۸: ۲۰ـ۲۲).
محبت در قرآن با برخی از واژگان به قرار زیر همسو و با برخی دیگر متضاد است:

• «مودّت»: از ریشه وُدّ و وداد به معنای حبّ است (فیروزآبادی، ۱۴۰۷: ۴۱۴). راغب می گوید: ودّ یعنی: دوست داشتن چیزی و آرزوی محقق شدن آن (راغب، ۱۴۱۲: ۸۶۰).

• «اُلفت»: از ألِفَ در لغت به معنای اجتماع با میل و رغبت (راغب، ۱۴۱۲: ۸۱)، انس گرفتن و دوست داشتن است. «تألّفَ القومُ» یعنی: قوم جمع شدند و یکدیگر را دوست داشتند (فیومی، ۱۴۰۵: ۱۸).

• «خُلّت»: از خلل به معنای شکاف میان دو چیز است (راغب، ۱۴۱۲: ۲۹۰؛ ابن فارس، ۱۳۸۷: ۲۹۵؛ ر.ک: صالحی زاده، ۱۳۸۸: ۲۷).

• «رغبت»: که یکی از معانی آن «طلبیدن چیزی» (ابن فارس، ۱۳۸۷: ۳۸۴) است، وقتی با حرف «الی» بیاید به معنای میل به چیزی برای کسب منفعت از آن است.

• «ولایت»: از «و ل ی» به معنای «قرب و نزدیکی» (ابن فارس، ۱۳۸۷: ۱۰۳۵؛ فیروزآبادی، ۱۴۰۷: ۱۷۳۲) است و معانی متعدد دیگر آن، از جمله دوستی (که در آن محب و محبوب از لحاظ معنوی به هم نزدیک می شوند)، به نوعی به این ریشه معنایی بازمی گردند (همان).

• «صدیق» از «ص د ق» است که در اصل به معنای قوّت در چیزی می باشد (همان: ۵۲۲). از معانی منشعب شده آن، مودّت و محبت است که صداقت از آن مشتق می شود (همان؛ فیروزآبادی، ۱۴۰۷: ۱۱۶۲).

• «حمیم» یعنی: نزدیک؛ (همان: ۱۴۱۷). بنابراین، حمیمِ فرد کسی است که از نزدیکان او باشد و امر وی برایش اهمیت داشته باشد (جوهری، بی­تا: ۱۹۰۵).

• «أخدان» که اصل معنایی اش «دوستی» است (ابن فارس، ۱۳۸۷: ۲۷۱؛ فیروزآبادی، ۱۴۰۷: ۱۵۴۰). برخی گفته اند: «خِدن» به دوستی گفته می شود که در همه امور ظاهر و باطن با انسان شریک است (همان: ۱۵۴۰).

• «إخوان» جمع «أخ» است که از ماده «أ خ و» مشتق شده به معنای کسی که از پدر و مادر یا یکی از آنها یا از جهت رضاعی با انسان شریک باشد. سپس برای هرگونه اشتراکی در قبیله، دین، حرفه، معامله، دوستی و مناسبات دیگر به کار رفته است (راغب، ۱۴۱۲: ۶۸) (پرداختن تفصیلی به معانی هر واژه در این مقال نمی گنجد. برای مطالعه بیشتر، ر.ک: جاراللّه، ۱۴۲۲: ۳۸ـ۴۰؛ صالحی زاده، ۱۳۸۸: ۱۹ـ۳۹).

دقیق ترین واژه متضاد با محبت، «بغض» است (فراهیدی، ۱۴۱۰، ج ۳: ۳۱؛ ابن منظور، ۱۴۱۴، ج ۱: ۲۸۹) که در قرآن کریم چند بار به شکل «البغضاء» آمده است (آل عمران، ۳/ ۱۱۸؛ مائده، ۵/ ۱۴و۹۱؛ ممتحنه، ۶۰/ ۴). واژه دیگر «عداوه» است که در قرآن با مشتقاتش در برابر الفت (آل عمران، ۳/ ۱۰۳)، إخوان (همان)، مودت (مائده، ۵/ ۸۲؛ ممتحنه، ۶۰/ ۱و۷)، ولایت (فصلت، ۴۱/ ۳۴؛ ممتحنه، ۶۰/ ۱)، حمیم (همان) و خُلّت (زخرف، ۴۳/ ۶۷). که همگی از واژگان همسو با محبت هستند قرار گرفته است. «کراهه» هم واژه دیگری است که کاربردهای قرآنی­اش، به خوبی تضاد معنایی آن با محبت را نشان می دهد.
واژه «محبت» در قرآن کریم تنها یک بار آمده است: «وَ أَلْقَیْتُ عَلَیْکَ محََبَّهً مِّنی‏» (طه، ۲۰/ ۳۹)، اما مشتقات آن ۹۴ بار در قرآن به کار رفته است. مشتقات واژه محبت در قرآن به همان معنای لغوی خود به کار رفته است. فاعل محبت گاهی خداوند و گاهی انسان می باشد (آل عمران، ۳/ ۳۱؛ مائده، ۵/ ۵۴). از نظر قرآن، محبت انسان ها به لحاظ اینکه در راستای رضای الهی باشد یا نباشد، گاهی ممدوح شمرده می شود و گاهی مذموم (بقره، ۲/ ۱۶۵).

• • • • • 1. 1. انواع محبّت در قرآن

           

           

       

       

   

   

الف) محبت بین خدا و انسان
محبت دارای مراتب مختلفی است که بعضی شدیدتر و بعضی ضعیف‌تر است. محبت یک نوع ارتباط وجودی است و وجود دارای مراتب مختلفی می‌باشد و واضح است که آن ارتباطی که میان علت تامه و معلول آن است با ارتباطی که میان علت ناقصه و معلول آن است تفاوت بسیار دارد. کمالی که محبت به واسطه آن تعلق می‌گیرد نیز انواع مختلفی دارد؛ گاهی مادی است مانند تغذیه و گاهی غیرمادی است مانند علم. اینکه بعضی می‌گویند محبت مخصوص امور مادی است بی‌اساس است و اینکه بعضی گفته‌اند حب همان حب غذا است و بعضی نیز اصل حب را حب اعمال جنسی در نظر گرفته‌اند، از آن بی‌اساس‌تر است (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج ۱: ۵۸۶).
اما والاترین مرتبه حب، «حب بنده به خدایش» است که حب خدا نسبت به بنده را در پی دارد؛ این «حب واقعی» است که محب را به سوی محبوب جذب می‏کند (و نیز محبوب را به سوی محب می‏کشاند). پس همانطور که حب بنده باعث قرب او به خدا گشته و او را خالص برای خدا می‏سازد، محبت خدا به او نیز باعث نزدیکی خدا به او می‏گردد و در نتیجه حجاب‌های بعد و ابرهای غیبت را از بین می‏برد، پس نزدیکی خدا به بنده، گناهان او را می‏آمرزد و حقیقت بهشت و دوزخ هم همان قرب آدمی ‌به خدا و دوریش از خدا است (همان، ج‏۳: ۲۵۱). در واقع حب واقعی محبتی است متقابل؛ بنده‌ای که راه محبت الهی را طی می‌کند هیچ آرزویی جز آنکه خداوند او را دوست داشته باشد ندارد. او می‌خواهد چنانکه خدا را دوست دارد خدا هم او را دوست داشته باشد (همان: ۲۸۸) که با محبت متقابل خدا به حب چنین بنده‌ای حب واقعی تحقق می‌یابد. حب واقعی باید با ناموس حب حاکم در عالم وجود هماهنگ باشد؛ چون دوست داشتن هر چیز مستلزم دوست داشتن همه متعلق های آنست و باعث می‏شود که انسان در برابر هر چیزی که در جانب محبوب است تسلیم باشد (همان، ج‏۳: ۲۴۸).

۰

۰

۶۷۲٫۲۲۷۵

۸۶۱٫۰۸۳۴

۷۰۲٫۱۱۰۵

۸۴۰٫۵۴۱

شکل ۵- : نمودار پروفایل فشار چاه برای چهار حالت بدون فرازآوری با گاز، فراز آوری با نیتروژن، کربن دی اکسید و گاز دودکش

با توجه به جدول و نمودار مشاهده می­ شود که در فراز آوری با گاز با بهره گرفتن از نیتروژن کمترین افت فشار در طول چاه اتفاق می­افتد. عملکرد گاز دودکش نیز در فرایند فراز اوری با گاز بسیار مناسب است و نمودار افت فشار گاز دودکش از نمودار گاز نیتروژن فاصله قابل توجهی ندارد. به دلیل اینکه تهیه گاز دودکش در بسیاری از مخازن به راحتی می ­تواند در دسترس باشد این نتیجه بسیار حائز اهمیت است. گاز کربن دی اکسید عملکرد خوبی در فرایند فراز آوری با گاز نشان نداده است و نمودار افت فشار آن تفاوت زیادی با حالتی که هیچ گازی تزریق نشود ندارد. نتایج خوب به دست آمده برای گاز نیتروژن می ­تواند به دلیل چگالی کم آن باشد. به وزن کم این گاز نسبت به سایر گازها، با تزریق نیتروژن به درون ستون سیال داخل لوله مغزی، وزن ستون سیال نسبت به سایر گازها بیشتر کاهش می­یابد و افت فشار ناشی از وزن ستون سیال کاهش پیدا می­ کند. بخش زیادی از ترکیب گاز دودکش نیز از نیتروژن تشکیل شده است. بنابر این گاز دودکش نیز از خود خواص مشابهی نشان می­دهد. از طرفی گاز کربن دی اکسید نسبت به سایر گازها سنگین است. از این رو استفاده از آن در عملیات فراز آوری با گاز منطقی به نظر نمی­رسد.
در نمودار بعد مقایسه بین گاز نیتروژن، گاز کربن دی اکسید و گازهای هیدروکربنی صورت گرفته است.
شکل ۵- :پروفایل فشار چاه برای پنج حالت بدون فرازآوری با گاز، فراز آوری با متان، گاز جداکننده، کربن دی اکسید و نیتروژن
در نمودار بالا مشخص است که عملکرد گاز نیتروژن نسبت به سایر گازها بسیار بهتر است. در میان گازهای هیدروکربنی فقط گاز جداکننده عملکرد قابل قبولی دارد. افت فشار برای گاز متان و دی اکسید کربن زیاد است و نمودار توزیع فشار آن ها به نمودار افت فشار در حالتی که گاز تزریق نمی­ شود نزدیک است.

۵-۲-۱-۲- تأثیر دمای گاز تزریقی بر پروفایل فشار

در قسمت قبل مشاهده شد که گاز نیتروژن بهترین عملکرد را در فراز آوری با گاز دارد. به منظور بررسی تأثیر دمای گاز تزریقی بر وضعیت توزیع فشار در چاه، در شکل ۵-۵ نمودار افت فشار برای حالت هایی که گاز نیتروژن با دما های مختلف به درون چاه تزریق شود رسم شده است. باید توجه داشت که فرض بر این است که گاز تزریقی در عمق تزریق با یک گرمکن ته چاهی به دمای مورد نظر رسیده است. شرایط تزریق همان شرایط جدول ۴-۲ است و فقط دمای گاز تزریقی تغییر داده شده است. در شکل ۵-۴ توزیع دما در چاه در سه حالت مختلف از نظر دمای گاز تزریقی دیده می­ شود.
شکل ۵- : نمودار پروفایل دما برای سه حالت تزریق نیتروژن در دمای ۳۵۰، ۵۵۰ و ۷۵۰ کلوین
در نمودارهای بالا گاز نیتروژن به ترتیب با دمای ۳۵۰، ۵۵۰ و ۷۵۰ کلوین به درون لوله مغزی تزریق شده است. نمودارهای توزیع فشار از ته چاه تا نقطه تزریق بر هم منطبق هستند اما در نقطه تزریق، گاز تزریقی که دمای بیشتری نسبت به سیال درون چاه دارد، با سیال درون چاه مخلوط می_­شود و دما کل مخلوط را بالا می­برد. همان طور که از شکل مشخص است دمای مخلوط گاز تزریقی و سیال چاه در حالتی که دمای نیتروژن تزریقی بیشتر باشد، بیشتر است.
در سه حالت بالا میزان گاز تزریقی در شرایط استاندارد مساوی است. بنابر این با محاسبه افت فشار در چاه در این سه حالت تأثیر عامل دمای گاز تزریقی بر توزیع فشار در چاه مشخص می­ شود. در جدول۵-۳ و شکل ۵-۵ افت فشار برای این سه حالت با یکدیگر مقایسه شده اند.
جدول ۵- : پروفایل فشار برای سه حالت تزریق نیتروژن در دمای ۳۵۰، ۵۵۰ و ۷۵۰ کلوین

عمق

فشار (psia)

(m)

(ft)

۳۵۰ K

۵۵۰ K

۷۵۰ K

۱۹۵۰

۶۳۹۷٫۶۳۸

۱۹۶۷٫۹۰۷

۱۹۶۷٫۹۰۷

۱۹۶۷٫۹۰۷

۱۸۵۰

۶۰۶۹٫۵۵۴

۱۸۸۵٫۶۰۵

۱۸۸۵٫۶۰۵

۱۸۸۵٫۶۰۵

۱۷۵۰

۵۷۴۱٫۴۷

فعالیت ها، رویدادها و سازمان های موجود در جنبش در ۱۰ سال گذشته
اطلاعات آماری در خصوص وضعیت زنان در کشور
این بخش از تحقیق بیشتر به صورت مطالعه کتابخانه ای انجام شد، اما با یافته هایی که بعداً در مصاحبه های عمیق با آگاهی دهندگان به دست آمد، نواقص آنها تکمیل شد، نکات مبهم مشخص شد، و برداشت های اشتباه تصحیح گردید. البته در تدوین روند ۱۰ ساله جنبش زنان از ۷۶ تا ۸۶ علاوه بر مشاهدات مستقیم محقق، مراجعه به رویدادها و مستندات عینی نیز لحاظ شد.

مصاحبه زمینه یابی برای جریان شناسی جنبش

در بررسی معانی ذهنی کنشگران جنبش زنان به دلیل گستردگی و پیچیدگی موضوع نمی توان کل جمعیت کنشگران را مورد تحقیق قرار داد. از یک سو، محدوده کنشگری مشخص نیست، از دیگر سو جستجوی معنای ذهنی همه کنشگران نه ممکن و نه مفید است. بدین منظور، در این تحقیق کنشگرانِ شاخص جریان های مختلف جنبش زنان به عنوان نمونه های مورد تحقیق انتخاب شدند. با اقتباس از فرانکفورد و نچمیناس، نام «آگاهی دهندگان»^[۸۶] برای کنشگران شاخص هر جریان به کار می رود. منظور از آگاهی دهندگان، کنشگرانی در جنبش هستند که یا اطلاعات معتبر را مستقیماً به پژوهشگر ارائه می دهند، یا راهِ دسترسی به منابع معتبر را معرفی می کنند. عموماً آگاهی دهندگان جزء کنشگران با سابقه، صاحب نظر و تاثیرگذار یک میدان به حساب می آیند (فرانکفورد و نچمیناس، ۱۳۸۱: ۴۱۶). به عبارت دیگر، این افراد، شاخص جریان های جنبش زنان هستند و به معانی ذهنی، گفتمان ها و چارچوب های تفسیری در هر جریان دسترسی دارند. آگاهی دهندگان لزوماً رهبر یا نظریه پرداز یک جریان به حساب نمی آیند، اگرچه ممکن است این نقش ها بر هم منطبق باشند.
در این مرحله، برای جریان شناسی و شناسایی آگاهی دهندگان جنبش زنان، مصاحبه هایی به صورت «زمینه یابی» انجام گردید. لیست مصاحبه شوندگان (مرحله زمینه یابی) بر اساس تجربه فعالیت محقق در جنبش زنان، مشورت با جمعی از فعالان جنبش، و مطالعه مقالات برخی از آنها تهیه شد. حدود ۱۵ نفر از کنشگران جنبش زنان که اکثراً از جوانان (۲۰ تا ۳۰ ساله) بودند، و موقعیتی نسبتاً با سابقه و در عین حال پویا در جنبش داشتند، انتخاب شدند. بیشتر این افراد دارای شبکه ارتباطی قوی و سرمایه اجتماعی بالایی در درون جنبش بودند. با آنها مصاحبه هایی عمیق انجام شد که بطور متوسط هر کدام ۱ ساعت بطول انجامید. هدف از این مصاحبه همانگونه که پیشتر توضیح داده شد، نخست جریان شناسی جنبش زنان، و سپس انتخاب افرادی شاخص در هر جریان به عنوان «آگاهی دهندگان» آن جریان بود. محور عمده سوالات از این جمع اولیه به شرح زیر است:
کنشگران جنبش زنان را در چه جریان هایی می توان دستهبندی کرد؟
افراد آگاهی دهنده و گفتمان ساز هر دسته چه کسانی هستند؟
چه برنامه هایی توسط هر یک از این دسته ها در حال اجرا است؟
ایدئولوژی (سیاسی و فمنیستی) هر یک از این دسته ها چگونه است؟
موضع گیری هر یک از این دسته ها در قبال مذهب چگونه است؟
این دسته ها چگونه رابطه خود را با قدرت سیاسی تعریف می کنند؟
بر اساس یافته های این مرحله، ۵ جریان اصلی در جنبش زنان ایران شناسایی شد (که در فصل بعدی تشریح می گردد)، و ۱۲ نفر به عنوان آگاهیدهندگان معرفی شدند.

مصاحبه عمیق برای شناخت چهارچوب های تفسیری
کیوی و کامپنهود معتقدند که «مصاحبه، جریان مبادله واقعی است که طی آن مخاطبِ محقق، دریافت ها و برداشت هایش را از یک رویداد یا از یک وضعیت بیان می کند، تجربیاتش را در میان می گذارد، تفسیرهایش را از مسئله عنوان می کند، در همان حال، محقق با طرح پرسش های باز و با واکنش هایش این بیانات را تسهیل کرده و نمی گذارد که آنها از هدف های تحقیق دور شوند و به مخاطبش اجازه می دهد به مراتب بالاتری از حقیقت یابی دست یابد» (۱۳۸۴: ۱۸۸). مصاحبه عمیق، یکی از تکنیک های خاص مصاحبه است که هدف آن بررسی تاثیر یک رویداد یا تجربه شخصی بر روی افرادی است که در آن مشارکت داشته اند. در این نوع مصاحبه، برخلاف پیمایش پرسشنامه ای، پژوهشگر فهرستی از پرسش های بسته از پیش آماده در اختیار ندارد، بلکه آنچه در اختیار دارد فهرستی از نکاتی است که درباره مقوله های ممکن تنظیم کرده است (کیوی و کامپنهود، ۱۳۸۴: ۱۸۹). هدف از تکنیک مصاحبه عمیق، نخست، تحلیل معنایی است که کنشگران به اعمالشان و رویدادهایی که با آن روبرو هستند، می دهند؛ و سپس بازسازی فرایندهای کنش، تجربیات یا رویدادهای گذشته (کیوی و کامپنهود، ۱۳۸۴: ۱۹۰).
بخش اصلی گردآوری اطلاعات در این تحقیق، مصاحبه های عمیقی بود که با ۱۲ تن از آگاهی دهندگان جنبش زنان (در تهران) انجام شد. این افراد، همانگونه که در بالا توضیح داده شد به عنوان شاخص های جریان های اصلی جنبش زنان انتخاب شدند. از برخی جریان ها یک نفر و از برخی جریان ها تا ۳ نفر در میان مصاحبه شوندگان حضور داشتند. در این مرحله، که حدود ۴ ماه به طول انجامید، به طور میانگین با هر یک از افراد حدود ۳ ساعت مصاحبه شد. علت طولانی شدن این مرحله، بیشتر ناشی از مشکلاتی بود که جنبش زنان به لحاظ سیاسی در گیر آنها می شد، از بازداشت و دستگیری برخی کنشگران گرفته تا برگزاری انتخابات مجلس هشتم.
محور اصلی سوالات این بخش از تحقیق، دستیابی به معانی ذهنی یا همان چارچوب های تفسیری کنشگران بود. روش انجام مصاحبه، به صورت شرح حال و بیوگرافی جنبشی کنشگران بود، که در ضمن ثبت این روایت ها، درباره موضوعات مختلف بحث می شد. اگرچه در این مرحله، تمرکز اصلی مصاحبه ها بر روی «معانی ذهنی کنشگران» بود، اما داده هایی که در مرحله نخست تحقیق پیرامون سطوح اول و دوم سوالاتِ تحقیق جمع آوری شدند، با مشارکت آگاهی دهندگان مورد بازبینی و کنکاش قرار گرفت. مولفه های اصلی موضوعات مورد پرسش در این قسمت به شرح زیر است:
نظر آگاهی دهندگان نسبت به جریان های مختلف جنبش زنان
بررسی هویت (سیاسی – فمینیستی) کنشگران
مرور سیر تاریخی فعالیت کنشگران با تمرکز بر دوره ده ساله ۷۶-۸۶
بررسی وضعیت فعلی زنان در ایران از نظر تبعیض های موجود و عوامل ایجاد آنها
تحلیل آگاهی دهندگان از شرایط اجتماعی – سیاسی معاصر
نگرش آگاهی دهندگان در مورد چگونگی نغییر وضعیت موجود
مطالبات و برنامه های اورژانسی و بلندمدت جریان ها
روش ها و وسایل مورد استفاده توسط جریان های مختلف
نحوه سازماندهی و بسیج منابع
چگونگی تنظیم رابطه با جامعه سیاسی (دولت و احزاب)
چالش در تنظیم رابطه با مذهب
چگونگی استفاده از رسانه ها
نگرش نسبت به همبستگی و نحوه ائتلاف میان جریان ها
تصویر کنشگران از فرصت ها و تهدیدهای پیشرو و همچنین نگرش نسبت به آینده
مطالعه مقالات و متن های کنشگران جنبشی
در تحقیق اجتماعی، روش مصاحبه همیشه با یک روش تحلیل محتوا همراه است. در جریان مصاحبه ها هدف این است که حداکثر عناصر اطلاعاتی و عناصر تفکر از سخنان مخاطب بیرون کشیده شود، و این عناصر اطلاعاتی و تفکر، ماده اولیه برای تحلیل محتوایی نظام یافته خواهد بود (کیوی و کامپنهود، ۱۳۸۴: ۱۹۱). در مرحله پایانی تحقیق، مقالات و مکتوبات کنشگران جنبش زنان (با تمرکز بر افراد آگاهی دهنده)، گردآوری شد و مورد مطالعه قرار گرفت. بعلاوه، یافته های حاصل از مصاحبه ها، با متن های مکتوب مقایسه شد. در واقع، در این مرحله، تلاش شد که از طریق مراجعه به مقاله های آگاهی دهندگان، پاسخ های آنها در خلال مصاحبه های عمیق محک زده شود. پس از آن، نوبت به تحلیل یافته ها و طرح فرضیاتی رسید که در مراحل قبلی به دست آمده بود.
بدین منظور از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. تحلیل محتوا، روشی است که می توان آن را درباره انواع گوناگون پیام های مندرج در آثار ادبی، مقاله های روزنامه، اسناد رسمی، خطابه ها، اعلامیه های سیاسی، گزارش های اجتماعات، برنامه های شنیداری و دیداری، و گزارش مصاحبه ها به کار بست (کیوی و کامپنهود، ۱۳۸۴: ۲۲۲). در جریان تحلیل محتوا، داده‌های تحقیق در قالب مقوله هایی دسته بندی شد و ارتباط میان آنها به عنوان فرضیه جمع بندی شد. به طوری که، ابتدا داده‌های تحقیق ابتدا در قالب پنج محور کلی ۱. تاریخچه جنبش زنان، ۲. وقایع نگاری جنبش زنان، ۳. جریان‌شناسی جنبش زنان، ۴. گفتمان‌ها و چارچوب‌های تفسیری، و ۵. چالش‌های جنبش زنان فهرست نویسی شد. پس از آن، معانی ذهنی کنشگران جنبش تحت مقوله‌هایی همچون «تحلیل وضعیت زنان»، «تحلیل وضعیت اجتماعی-سیاسی موجود»، «اهداف، استراتژی‌ها و برنامه‌های عمل»، و چالش‌های مرتبط به مسئله «مذهب»، «قدرت سیاسی»، «شیوه‌های عمل»، و «تهدیدها و فرصت‌های پیش رو» دسته بندی و بررسی گردید.
بدین ترتیب، آخرین مرحله گردآوری اطلاعات و یافته های تحقیق، مرتبط شد با تحلیل محتوای کیفی یافته ها، تحقیقات پیشین و مکتوبات کنشگران. در واقع، اطلاعات گردآوری شده، مورد تحلیل قرار گرفت تا نتایج اصلی تحقیق نمایان شود. در نهایت، بر اساس مقوله ها و فرضیه های بدست آمده، چارچوب نظری تحقیق مورد تعدیل و بازبینی قرار گرفت.
فصل چهارم: یافته های تحقیق
در این فصل از پایان نامه، داده ها و یافته های اصلی تحقیق ارائه شده و مورد تحلیل قرار می گیرد. قسمت نخست این فصل، مروری است بر تاریخچه حرکت های زنان از دوره مشروطه تا نیمه دهه ۱۳۷۰. در واقع، در این قسمت، زمینه های اجتماعی شکل گیری و تکامل جنبش زنان در ایران جستجو شده و مورد ارزیابی قرار می گیرد. پس از آن، در دومین قسمت این فصل، وقایع نگاری جنبش زنان در مقطع ده ساله (۱۳۷۶-۱۳۸۶)، با تمرکز بر رویدادها و اقدامات بیرونی مربوط به زنان، ارائه می شود. بدین ترتیب، مختصات بیرونی جنبش زنان ترسیم می شود. سپس با توجه به این یافته ها و با تحلیل یافته های مصاحبه های زمینه یابی، در قسمت سوم فصل چهارم، جریان شناسی جنبش زنان در این مقطع ده ساله تدوین می گردد.
بخش اصلی فصل چهارم اختصاص دارد به تحلیل مصاحبه های عمیق با آگاهی دهندگان جنبش و همچنین تحلیل محتوای نوشته های آنها. ابتدا، استراتژی ها و برنامه های عمل جریان های مختلف جنبش زنان مورد بررسی قرار می گیرد. پس از آن با توجه به چارچوب های تفسیری آگاهی دهندگان، گفتمان های موجود در جنبش زنان استنباط می گردد. در پایان نیز، چالش های موجود در جنبش زنان و تحلیل هایی که در خصوص آنها وجود دارد مورد بررسی قرار می گیرد.
تاریخچه جنبش زنان (از مشروطه تا دهه ۶۰)
به اعتقاد پژوهش گران متعدد، نخستین جرقه های شکل گیری جنبش زنان مربوط به دوران مشروطه است (ساناساریان، ۱۳۸۴؛ خسروپناه، ۱۳۸۱؛ آفاری، ۱۳۷۷؛ و زاهد، ۱۳۸۴). با ظهور نهضت مشروطه در نیمه دهه ۱۲۸۰، زنان مجال یافتند که در عرصه عمومی به کنش جمعی بپردازند. نخستین اقدامات آنها در همراهی با مشروطه خواهان بود، اما به تدریج آنها به مسائل خاص خود متوجه شدند. تا جایی که در دهه ۱۲۹۰، به جرات می توان از حضور جنبش اجتماعی آشکار زنان در جامعه مدنی ایران سخن گفت. و به نوعی، فاصله سال های ۱۲۸۵ تا ۱۳۱۰ را می توان اوج فعالیت جنبش زنان در این دروه دانست (ساناساریان، ۱۳۸۴). پس از به قدرت رسیدن خاندان پهلوی، جنبش زنان دچار افول شد و حتی برخی از سازمان های آن جذب دولت ملی تازه تاسیس شدند. در واقع، دوران نوسازی پهلوی منجر به حذف و نابودی جنبش زنان نشد، بلکه شبکه کنشگران این جنبش را جذب ساختار بوروکراتیک خود ساخت.
پس از شهریور ۱۳۲۰، تا سال ۱۳۳۲، یعنی پیش از کودتای محمدرضا شاه علیه دولت ملی مصدق، مجدداً فضای اجتماعی و سیاسی مناسبی برای ظهور حرکت های جمعی زنان فراهم شد. البته، در این دوره، اگرچه از انحصار و تمامیت خواهی دولت مرکزی کاسته شد؛ اما در مقابل، احزاب سیاسی توانستند فضای فعالیت های اجتماعی را به سوی خود متمایل سازند. بطوریکه، اکثر گروه های زنان در این مقطع وابسته به احزاب سیاسی بودند. پس از کودتای سال ۱۳۳۲، جنبش زنان محدود به فضاهایی خاص گردید. اگرچه باز هم می توان رگه هایی از فعالیت مستقل را در سال های ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۲ تشخیص داد. اما پس از آن، بویژه با تاسیس «سازمان زنان ایران»، اکثر گروه های موجود در این سازمان حل شدند و جنبش زنان به جنبشی رسمی بدل شد. مجدداً با تغییر فضای سیاسی جامعه به سمت شرایط انقلابی، زمینه هایی برای ظهور جنبش زنان فراهم شد. اما این دوره نیز، چندان به طول نیانجامید.
در این قسمت، تاریخچه جنبش زنان در چهار دوره زمانی مورد بررسی قرار می گیرد: ۱. دروه مشروطه (۱۲۸۵-۱۳۰۴)، ۲. پهلوی اول (۱۳۰۵-۱۳۲۰)، ۳. پهلوی دوم (۱۳۲۰-۱۳۵۷)، و ۴. انقلاب و جمهوری اسلامی (۱۳۵۷-۱۳۷۵).

جنبش زنان در دوره مشروطه
همانگونه که اشاره شد، سابقه فعالیت های زنان در قامت یک جنبش اجتماعی به دوره انقلاب مشروطه باز می گردد. زمینه های مشارکت اجتماعی و سیاسی زنان از سالهای پیش از انقلاب مشروطه فراهم شد، و با پیروزی انقلاب مشروطه زنان توانستند در قالب تشکیل انجمن ها، مدارس، نشریات و مشارکت در فعالیت های سیاسی، کنش جمعی خود را در قالب یک جنبش اجتماعی متبلور سازند. در خصوص شکل گیری و ظهور جنبش زنان می توان حداقل به سه زمینه اجتماعی اشاره کرد. نخستین مورد، مربوط به رشد و گسترش «جنبش بابی» در اوسط قرن دوازدهم است که نگرش های مثبتی را نسبت به جایگاه زنان در جامعه رواج می داد. پس از آن می توان به «نهضت تحریم تنباکو» در دوره ناصرالدین شاه اشاره کرد که زنان مشارکت فعالی در آن داشتند. و آخرین عاملی که زمینه ساز شکل گیری نخستین جرقه های جنبش زنان شد، ترویج اندیشه های برابری خواهانه و آزادی طلبانه ای بود که تحت تاثیر گفتمان تجددخواه مشروطه خواهان در جامعه ایران گسترش یافتند (آفاری، ۱۳۷۱: ۶۴-۶۶).
نخستین جرقه های ظهور جنبش زنان را می توان در مبارزات آنان همراه مردان، برای تشکیل نظام مشروطه ردیابی کرد. زنان، نقش برجسته ای در تظاهرات و تحصن های تابستان ۱۲۸۵ داشتند. به عنوان مثال، می توان به تحصنی که در حرم حضرت عبدالعظیم شکل گرفت، اشاره کرد که زنانِ بسیاری در آن حضور داشتند. در این تحصن بود که برای نخستین بار خواست تشکیل عدالت خانه مطرح شد (پایدار، ۱۳۷۹: ۱۰۱). در واقع، حوادث انقلاب مشروطه فرصت مناسبی برای زنان فراهم کرد تا محیط تنگ خانه را ترک کنند و به خیابان ها بیایند (ساناساریان، ۱۳۸۴: ۳۹). بنابراین، می توان گفت که فعالیت زنان در عرصه مشروطه خواهی، نشانه بارزی از اراده و تمایل آنان به «مشارکت سیاسی و مسئولیت پذیری اجتماعی» بود (خسروپناه، ۱۳۸۱: ۴۹). بدین ترتیب، در سال های پس از پیروزی انقلاب مشروطه نیز، مسائل و مطالبات سیاسی، یکی از بخش های مهم فعالیت های زنان به شمار می آید. علاوه بر فعالیت های سیاسی زنان باید به تلاش های اجتماعی و فرهنگی آنها نیز اشاره داشت. در مجموع می توان، عمده فعالیت های جنبش زنان در این دوره را در چهار محور مورد بررسی قرار داد:
فعالیت های سیاسی
از جمله نخستین فعالیت های زنان در عرصه سیاسی پس از پیروزی انقلاب مشروطه، مربوط به حمایت و مشارکت آنها در تاسیس «بانک ملی ایران» است. زنان همراه با مردان به گردآوری سرمایه برای تاسیس این بانک پرداختند. بسیاری از آنها زیورآلات و اشیاء گرانقیمت خود را در اختیار دولت برای تاسیس این بانک قرار دادند. ماجرای سیاسی دیگری که زنان در آن نقش داشتند، فراخوان «تحریم کالاهای وارداتی» بود. بسیاری از مشروطه خواهان معتقد بودند که در حمایت از صنایع داخلی باید کالاهای وارداتی را تحریم کرد. زنان در شهرهای تهران و تبریز فعالیت های درخور توجهی در این خصوص داشتند. آنها بویژه در مورد استفاده از منسوجات داخلی بسیار جدی بودند (خسروپناه، ۱۳۸۱: ۵۰-۵۳ و آفاری، ۱۳۷۱: ۶۹-۷۱).
اما برجسته ترین فعالیت های سیاسی زنان مربوط به دوره ای است که محمدعلی شاه به مخالفت با نظام مشروطه پرداخت. مخالفت با متمم قانون اساسی، اولین کارشکنی محمدعلی شاه در انقلاب مشروطه به شمار می آید. در این مقطع زنان دوشادوش مردان حضور فعالی در تظاهرات اعتراضی نسبت به اقدامات محمدعلی شاه داشتند. «اتحادیه غیبی نسوان» از معدود انجمن های سیاسی زنان در آن دوره است که به نمایندگان مجلس اخطار داد هرچه سریعتر نسبت به تصویب متمم قانون اساسی اقدام کنند (خسروپناه، ۱۳۸۱: ۲۶۵). در این قائله، سرانجام محمدعلی شاه مجبور شد که متمم قانون اساسی را به مهر سلطنت ممهور کند؛ اما در فاصله کوتاه یک ماه پس از آن، بر قدرت مخالفان مشروطه افزوده شد و اینبار شیخ فضل الله نوری که از مجتهدین به نام تهران بود نیز به صف مخالفان مشروطه پیوست. نتیجه این شد که در ابتدای تابستان ۱۲۸۷ کلنل لیاخوف قزاق به دستور محمدعلی شاه، مجلس را به توپ بست و بسیاری از آزادیخواهان و نمایندگان مجلس اعدام شدند (پایدار، ۱۳۷۹: ۱۰۶).
پس از این واقعه و تعطیلی مجلس اول، موج اعتراضات مردمی سراسر ایران را در بر گرفت. مجاهدان مشروطه خواه در تبریز و رشت به همراه جمعی از کردها و بختیاری ها مبارزه ای مسلحانه را برای برگرداندن نظام مشروطه آغاز کردند. زنان نیز در جریان این اعتراض ها حضوری فعال و باور نکردنی داشتند. فعالیت های اصلی زنان در این دوره عبارت بودند از: مبارزه تبلیغاتی و افشاگری، حمایت مالی از مشروطه خواهان، و شرکت در مبارزه مسلحانه (خسروپناه، ۱۳۸۱: ۶۵). زنان در لباس مردان و بطور مخفیانه وارد گروه های رزمنده می شدند و تنها زمانی که زخمی یا کشته می شدند هویت آنها مشخص می شد. چنانکه گزارش شده است در میان شهدای تبریز و رشت تعدادی از زنان نیز جزء مجاهدان بوده اند (آفاری، ۱۳۷۱: ۸۳-۸۴). سرانجام، مبارزات مشروطه خواهان باعث شد تا محمدعلی شاه از ایران فرار کند و مجدداً نظام مشروطه و مجلس شورای ملی (دور دوم) تشکیل گردد.
با وجود تشکیل مجلس دوم (در سال ۱۲۸۸)، بحران های تثبیت نظام مشروطه پایان نیافت. اینبار نوبت تهدیدات خارجی بود تا استقلال ملی ایران را به خطر اندازد. دولت روسیه در پائیز ۱۲۹۰ به دولت ایران اولتیماتوم داد که مورگان شوستر، مستشار امریکایی گمرک را اخراج کند، که در غیر این صورت به ایران حمله خواهد کرد. این اولتیماتوم موجی از اعتراضات مردمی را بر انگیخت. اما در این میان اعتراضات زنان واقعاً بی سابقه بود. به گفته مورگان شوستر، حدود ۳۰۰ زن که اکثر آنها به تپانچه مسلح بودند به مجلس رفتند و به نمایندگان اخطار دادند که حق پذیرفتن اولتیماتوم روسها را ندارند (ساناساریان، ۱۳۸۴: ۴۰ و آفاری، ۱۳۷۱: ۸۹). همچنین، انجمن مخدرات وطن نیز در مخالفت با اولتیماتوم روسها فعالیت های اعتراضی متعددی داشت (پایدار، ۱۳۷۹: ۱۱۲). اما نهایتاً، پس از کمتر از یک ماه، در حالیکه نیروهای روس تا نزدیکی قزوین پیش آمده بودند، طی یک کودتای داخلی دولت ایران اولتیماتوم روس ها را پذیرفت.
اما در کنار این حوادث، مسئله دیگری نیز در ارتباط با مشارکت سیاسی زنان در طول عمر کوتاه مجلس دوم روی داد. در مجلس دوم، هنگامی که اصلاح قانون انتخابات در دستور کار نمایندگان قرار گرفت، بحث هایی درباره حق رای زنان مطرح شد. وکیل الرعایا، از معدود نمایندگانی بود که به دفاع از حق رای زنان برخاست (آفاری، ۱۳۷۱: ۸۸). اما مخالفت های فراوانی از جانب برخی نمایندگان همچون سید حسن مدرس انجام شد که در نهایت این بحث را بدون نتیجه پایان داد (خسروپناه، ۱۳۸۱: ۱۲۷-۱۲۸).