بافت خاک، یکی از مهم ترین ویژگی های فیزیکی مؤثر بر فرسایش پذیری خاک می باشد. خاک های ریز بافت، دارای چسبندگی زیادتری هستند و جدا شدن آن ها مشکل تر است، ولی رسوبات آن ها به راحتی انتقال می یابند. این در حالی هست که در خاک های درشت بافت، چسبندگی کمتر است و راحت تر و سریع تر جدا می شوند؛ اما انتقال رسوبات آن ها مشکل تر است. به طور معمول، خاک های سیلتی و لوم سیلتی، بسیار فرسایش پذیر می باشند و خاک های دارای رس زیاد، دارای فرسایش پذیری کمی هستند. مطالعات نشان داده است با افزایش میزان سیلت خاک، فرسایش پذیری نیز افزایش می یابد، در حالی که با افزایش مقدار رس، از میزان فرسایش پذیری کاسته می شود. باتوجه به نوع بافت خاک حوضه آبریز سد ماکو که در کلاس های لومی رسی، لومی سیلتی و لومی شنی قرار گرفته اند، حاکی از استعداد بالقوه حوضه سد ماکو برای فرسایش است که همسو و مرتبط بودن سایر عوامل فرسایش زای حوضه مشدد امر فرسایش است چرا که در بافت های سنگین نفوذپذیری کم و با اشباع بودن خاک بخصوص در فصول بارندگی و همچنین بافت غالب رس در سطح تشکیل سله های نازکی را داده و با کاهش نفوذپذیری با توجه به شیب قابل توجه و پوشش گیاهی نسبتا” کم تا متوسط حوضه رواناب ها سریعا” تشکیل می یابند و در بافت های لومی تا سیلتی که مقدار سیلت افزایش می یابد، قدرت فرسایش پذیری خاک ها افزون می یابد بطوریکه در خاک هایی که در بافت آنها سیلت و شن زیاد باشد پایداری آن کمتر بوده و نسبت به فرسایش مساعد هستند این نوع ویژگی بافتی در حوضه سد ماکو از عوامل رسوب زایی حوضه است که با بارندگی های حوضه حتی با شدت کم با توجه به شیب موجود حوضه فرسایش قابل توجهی را بوجود می آورد.

محل سد ماکو در ابتدای تنگه ای قرار دارد که در آن، سازندهای مقاوم و کم مقاوم بطور مورب توسط رودخانه قطع گردیده است به فاصله کمی در پایین دست تنگه، شیستهای منسوب به دونین دیده می شوند که قدیمی ترین سازند رخنمون یافته در محل می باشد. شیستهای مزبور عمدتا از نوع کلریت شیست بادرون لایه های دیابازى بوده و در مجموع، شدیداً هوازده می باشند. آهک های پرمین، ظاهراً بطور عادی روی شیستها قرار گرفته اند. آهک های مزبور و ضخیم لایه دارای درز و شکاف های فراوان و حفرات انحلالی بزرگ می باشند. رسوبات متعلق به اولیگومیوسن، دیواره های ابتدای تنگه را بوجود آورده و دگر شیبی بین آنها و آهک های پرمین به چشم می خورد.
مشخصات منطقه مورد مطالعه، مواد و روش ها ۵۰
توالی رسوبات مزبور از پایین به بالا به قرار زیر می باشد:
ـ کنگلومرای زیرین
ـ آهک های ماسه ای بالایه بندی متوسط و درون لایه های آهکی مارن
ـ ماسه سنگ و کنگلومرای ضخیم با درون لایه های آهکی
ـ آهک با لایه بندی متوسط، بادرون لایه های آهک مارنى
بطور کلی حوضه آبریز سد ماکو دارای تپه های متعدد مارنی و فرسایش پذیر بوده و این امر باعث ورود رسوبات زیاد به مخزن سد می شود. جدول (۳-۴) شرایط سنگ شناسی و خاک شناسی منطقه مورد مطالعه را نشان می دهد، همچنین شکل
جدول۳ـ۴ـ شرایط سنگ شناسى و خاک شناسى منطقه مورد مطالعه

۱-۲)حق قصاص برای ولی دم عامل جبران خون مسلمان:

درخواست قصاص درروایات همانند آیات به مجنی علیه داده شده است تاحرمت خونی که موردتعرض واقع شده است،احیاشود.
وجودشمشیر درروایتی ازامام صادق(ع) حاکی ازیک حکم جزایی است .شمشیر وسیله جنگیدن ودفاع است تاامنیت جان ها باآن تأمین شود.شمشیرقصاص حقی است که اختیارکشیدن آن به ولی دم واگذارشده است.
پس ولی دم باکشیدن شمشیرقصاص جانی رامجازات می کند. قصاص جانی از اختیار ولی امر امت خارج نیست .مسأله قصاص تحت نظر ولی امرامت است واجرایش به اختیارولی دم وازوظائف ولی امراست.^[۱۹۶]
درواقع اولیای دم که صاحبان اصلی قصاص هستندتنهاپس ازمراجعه به حاکم اسلامی وصدورحکم ازناحیه اوست که می توانندحقّ خودرامورداجرا قراردهندوازجانی قصاص کنند.^[۱۹۷] امام صادق(ع)دراین موردفرمودند:« انّ الله بعث محمّداً بخمسه أسیاف سیف منها مغمود سلّه إلى غیرنا و حکمه إلینا فأمّا السّیف المغمود فهو الّذى یقام به القصاص قال الله جلّ وجهه «النَّفْسَ بِالنَّفْسِ» الآیه فسلّه إلى أولیاء المقتول و حکمه إلینا».^[۱۹۸]:خداوند محمد (ص)رابا پنج شمشیر برانگیخت یکی از آنها در غلاف است وحق برکشیدن آن به غیر ما وحکم آن به ماواگذارشده است وآن شمشیری است که قصاص باآن برپا داشته می شود. خداوند جلّ وجهه فرمود:«جان دربرابر جان »پس حق برکشیدن آن برای اولیای مقتول است وحکم آن به ما واگذارشده است. هم چنین جنگیدن باکسانی که می خواهند خون جان های محترم رابریزندیادرمال وحریم مردم تعدی کننداختصاص به حکم امام ندارد.^[۱۹۹]پس حق قصاص به اختیارولی دم وبانظارت ولی امراست.
۲-۲)مساوات درروایات قصاص عامل جبران خون:
در روایات همانندآیات به برابری ومساوات درقصاص نفس ،اعضا وجراحات ، تأکیدشده است. باکمی تفاوت که توضیح وتفصیل درروایات بیشتر است. مثلا آیات نبودن قصاص دراستخوان رابیان نکرده است و درتفسیرآیات است که متوجه قصاص نداشتن استخوان می شویم. اما روایت به صراحت گفته است که دراستخوان قصاص نیست.اجرای قصاص گرچه اجرای عدالت است امادرمواردی مانندقصاص استخوان ،جانی راقصاص نمی کنند زیرابه احتمال زیاد اودراثر قصاص استخوان جانش راازدست می دهد وبه خونش بی حرمتی می شود هرچندکه او استخوان مجنی علیه راشکسته است. درصورت قصاص استخوان جانی وکشته شدن اوولی دم جانی وهمراهانش درصدد کشتن مجنی علیه برمی آیند زیرا قصاص دربرابر مجنی علیه منجر به مرگ جانی شده است.به این ترتیب به جای جلوگیری کردن از قتل ،دو قتل رخ داده است وبه خون دومسلمان بی حرمتی می شود. استثناء دیگرکه با قصاص نشدن عدالت اجرامی شودزمانی است که مردی زنی رابکشد.مردرا قصاص نمی کنند چون که مسئولیت هایی که به مردان درزندگی واگذار شده مانند نان آور بودن خانه وامثال آن بیش اززنان است.
امام جعفرصادق(ع) دراین موردازامام علی(ع) نقل کرده اند:« یقول لیس فی عظم قصاص و قال جعفر علیه السلام انّ رجلًا قتل امرأه فلم یجعل علىّ علیه السلام بینهما قصاصاً و ألزمه الدیه».^[۲۰۰] در شکستن استخوان قصاص نیست .وامام جعفرصادق (ع)فرمودند:مردی زنی راکشت .پس امام علی (ع)بین آن دو قصاص قرار نداد واورا ملزم به دیه کرد. چون برابری جنبه بازدارندگی داردودرنتیجه امنیت وحفظ جان ها رادربرخواهدداشت این برابری اقتضای آن رادارد که درشکستن استخوان قصاص نباشدبه جزدردندان که قصاص دندان دربرابردندان باقی است ومماثله درآن معتبر است.^[۲۰۱]
عدم برابری زن ومرددرقصاص ودیه که ازراههای عدم تضییع خون مسلمان است یک معیاراجرای عدالت است .مثلااگرمردی،زنی راکشته باشد،قصاص نمی شودواین نشانه برتری خون مردنسبت به زن نیست.
زیرامردان غالبا عضوموثراقتصادی هستندومخارج خانواده راتامین می کنند.بنابراین تفاوت زن ومردازنظراقتصادی وجنبه های مالی برکسی پوشیده نیست واسلام باقانون پرداخت نصف مبلغ دیه درموردقصاص مردرعایت حقوق همه افرادراکرده وازاین خلأاقتصادی که به یک خانواده برخوردمی کند،جلوگیری می کند.^[۲۰۲]
مساوات درقصاص اعضا بین زن ومردهمان مساواتی است که درشرع تعیین شده است تا جنبه بازدارندگی ازبی حرمتی به خون مسلمان راداشته باشدهرچندکه درظاهر نوعی نابرابری وجودداردودیه زن ومردتاثلث دیه برابر است وازثلث که گذشت دیه زن نصف دیه مرداست. اما ازاحکامی است که خدای متعال برای استقرار مساوات وعدالت وضع کرده است.
ابی بصیر ازامام جعفرصادق(ع)درمورداجرای قصاص اعضا زن نقل کرده است: «سألت أبا عبد الله علیه السلام عن الجراحات فقال جراحه المرأه مثل جراحه الرّجل حتّى تبلغ ثُلثَ الدّیه فإذا بلغت ثلث الدّیه سواء أضعفت جراحه الرّجل ضعفین على جراحه المرأه و سنّ الرّجل و سنّ المرأه سواء و قال إن قتل رجل امرأه عمداً فأراد أهل المرأه أن یقتلوا الرّجل ردّوا إلى أهل الرّجل نصف الدّیه و قتلوه قال و سألته عن امرأه قتلت رجلًا قال تقتل به و لا یغرم أهلها شیئاً» ^[۲۰۳] در مورد جراحات پرسیدم امام فرمودند:جراحات زن همانند جراحات مرداست تازمانی که به ثلث دیه برسد پس زمانی که به بیش از ثلث رسید ،دیه جراحت مرد دوبرابر زن می شود.دندان مرد ودندان زن برابر است .گفته شده است اگر مردی عمدازنی رابکشد وخانواده زن خواستار قصاص مردباشند بایدبه خانواده مرد نصف دیه را بدهند.پرسیدم درمورد زنی که مردی را بکشد ،چگونه است؟فرمودند:زن کشته می شود وبه خانواده اش چیزی غرامت نمی دهند. با اجرای عادلانه احکام قصاص نفس واعضاازخطراتی که ازبی عدالتی دراجرای چنین احکامی به وجودمی آید،مانند خطرتهدید به حرمت خون مسلمان جلوگیری می شود.
آیه چهارم:
۱)جوازجنگ ومقابله به مثل درصورت حرمت شکنی دشمنان بر حریم مسلمانان:
هرگاه قاتلی به خون مسلمانی تعرض کندمجازاتش قصاص است .امااین تعرض همیشه به یک شیوه نیست که تن به تن یا به سبب خصومت شخصی باشد.بلکه ممکن است درمیدان جنگ برای دفاع ازمنافع ملی کشورباشد.مثلا جنگ رخ دهد وکشتار دسته جمعی اتفاق بیفتد.
هرگاه درجنگ به حرمت خون مسلمان تعدی شود،بایدتعدی کننده قصاص شود.امااگرمشرکین ازکعبه که جزءمقدسات مسلمین است وبرای مشرکین فاقد احترام است ،شروع به جنگ کردند چه باید کرد؟آیا به خاطر حرمت کعبه یاقرارگرفتن درماههای حرام باید حرمت خون مسلمانها نادیده گرفت وازجنگیدن امتناع کردتامشرکان هرچه می خواهند مسلمان بکشند؟دراین جا باید گفت که خون مسلمان هامقدس تراست ومسئله اهم ومهم مطرح می شود که خون مسلمانان اهم وحرمت کعبه مهم است.
اسلام حکم به جوازمقابله بادشمن دراین موارد رادارد.چون حرمت خون مسلمانان وحفظ نظام اسلامی ازحرمت ماه های حرام وکعبه بیشتراست وهرکس که حرمت ها راشکست باید مورد قصاص قرار بگیرد.همه زمان هاومکان هایکسان نیستندبلکه حرمت برخی مکان ها وزمان هاباید حفظ شود حفظ اسلام وجان مسلمان هابرحفظ احترام مکان هاوزمان ها مقدم است.^[۲۰۴]
همان گونه که در قصاص جان واعضا برابری ومماثله وجود دارد ،هنگام جنگ برای حفظ جان هم این برابری وجود دارد .خداوند متعال می فرماید:«واقتلوهم حیث ثقفتموهم واخرجوهم من حیث اخرجوکم والفتنه اشد من القتل ولاتقاتلوهم عند المسجد الحرام حتی یقاتلوکم فیه فإن قاتلوکم فاقتلوهم کذلک جزاءالکافرین.»^[۲۰۵]وهر کجا بر ایشان دست یافتید آنان رابکشید ،وهمان گونه که شمارا بیرون راندند،آنان را بیرون برانید ،(چرا که)فتنه (شرک)از قتل بدتر است (بااین همه)درکنار مسجدالحرام باآنان جنگ مکنید مگر آن که باشما در آن جا به جنگ در آیند ،پس اگر باشما جنگیدند،آنان رابکشید که کیفر کافران چنین است. ^[۲۰۶]
آیه امر به قتل مشرکی است که مسلمان بااوبرخورد می کندهرچند که در میدان جنگ نیست .سپس به مسلمان هادستورمی دهد که باکسانی که ازمیادین ومناطق فراوانی با شما می جنگند،بجنگید.این آیه جنگیدن بامشرکان را به عموم مکان هاتصریح می کند. اهمیت جنگیدن درعموم مکان ها به خاطر وادارکردن مسلمان ها برعدم اکتفاء کردن به فراخواندن اعلان جنگ بر عموم اشخاصی است که جنگیدن درآن مکان ها عمومیت یافته است .زیرا مسلمان ها اجازه دارند که ازهمه مکانها بجنگند.پس همه مکان هایی که دشمن حرمتش را شکسته وازآنجا می جنگند،موضع جنگ است.^[۲۰۷]وحرمت مکان دیگر دراین مورد مطرح نیست بلکه حرمت خون مسلمانان مد نظر است که باهجوم دشمن به هرمکانی ازجمله کعبه که خوددارای حرمت است مورد تعرض قرارگرفته است وبرای عدم تضییع خونهای ریخته شده باید جنگجویان مسلمان هرکجاکه مشرکان رایافتند،بکشند.
اما درمورد کافرزمانی که به حرم پناه آورد فتواداده اند که کشته نمی شود.چون خداوند متعال فرموده است :«ولاتقاتلوهم عند المسجد الحرام حتی یقاتلوکم فیه».ابن عباس ازپیامبر (ص) نقل می کند:که ایشان درروزفتح مکه فرمودند:خداوند متعال این سرزمین را از روز خلقت آسمان ها وزمین حرام کرده است پس آن به حر مت خداوند متعال تاروز قیامت حرام است وجنگیدن در حرم برای کسی قبل ازمن حلال نبوده است وفقط برای من در ساعتی از ظهر حلال شده است .پس قطعا نهی از جنگ درقرآن وسنت ثبت شده است .پس اگر کافر به آن پناه آورد هیچ راه تجاوزی به او وجود ندارد امابرزانی وقاتل اقامه ی حد می شودمگراینکه کافر جنگ را آغاز کند که به نص قرآن کشته می شود.^[۲۰۸]اما درمورد جزیه باید گفت که آیه درمورد مشرک عرب است واهل کتاب داخل این حکم نیستند وجزیه ازآنان گرفته نمی شود به خاطر قول خداوند متعال «وقاتلوهم حتی لاتکون فتنه»^[۲۰۹] منظوراز فتنه ،کفر است.^[۲۱۰]
مقابله به مثل معمولا درجنگ هااتفاق می افتد.مثلا قاتل مسلمین دربرابر کشتن آنان بایدکشته شود.اماجنگیدن یکسری اصول داردکه بایدبه هنگام جنگیدن رعایت شود.مثلاجنگیدن دریک مکان خاصی باشد،به زنان ،بچه ها وبیمارستان هاآسیب نرسد.
آیه بعدی که دلالت برمقابله به مثل هنگام جنگ ها دربرابر تعدی وشکستن حرمت هادارد که خداوند متعال می فرماید:«الشهر الحرام بالشهر الحرام والحرمات قصاص فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم واتقواالله واعلموا أن الله مع المتقین»^[۲۱۱]این ماه حرام دربرابر آن ماه حرام است و(هتک)حرمت ها قصاص دارد .پس هرکس برشماتعدی کرد ،همان گونه که برشما تعدی کرده ،براوتعدی کنیدوازخداپروا بدارید وبدانید که خدا باتقواپیشگان است.^[۲۱۲]
آیه حجت وبرهان آورده است که برهر صاحب حرمتی برابری وقصاص جاری می شود،پس هرکسی که باایجاد مانع به شهرتان هتک حرمت کرد ،شما هم مانند آن را انجام دهید ،داخل شهرشان شوید ،باجنگ بازگشایی کنیدواگر آنها دست به قتل زدند شما هم دست به قتل بزنید .یک مفهوم دیگر آیه این است که قتل درماه حرا م،حرام است وآن چه بر مسلمین حرام است ارتکابش جایز نیست.مگر اینکه ازباب قصاص باشد.^[۲۱۳] ماه حرام دربرابر ماه حرام وهمه ی حرمتهای شکسته شده قابل قصاص است .مشرکین عرب به رسول خدا(ص) عرض کردند آیا درماههایی از جنگ کردن باما ممنوع هستی ؟حضرت فرمودند:آری.مشرکین اراده تغییر ماه حرام رادادندودرآن ماه ها شروع به جنگ کردند.وخداوند متعال «الشهر الحرام بالشهر الحرام »را نازل فرمود.که حکم حلیت جنگیدن در برابر متجاوز در ماه های حرا م را بیان می کند^[۲۱۴]. پاسخ به تعدی ومقابله به مثل جایز است وظلم نیست بلکه عدل است به خاطر گفتار خداوند متعال:«فمن اعتدی علیکم فاعتدواعلیه» این مجازات تعدی کننده است.^[۲۱۵]تعدی اول درآیه که توسط تعدی کننده صورت می گیرد ظلم وتعدی دوم که به وسیله تعدی شده انجام می شود ،عدل است چون در جنس ومقدار استحقاق مانند آن است .ضرر همان طور که ضرراست ،مقداری است که موجب حق درهر جرمی می شود.^[۲۱۶]
دفاع ازجان،آبرو ومال هنگام تهاجم دشمن درماههای حرام وحَرَم جایز است.^[۲۱۷]مقابله به مثل درقرآن به عنوان یک روش عادلانه دربرابر بی عدالتی موردتأیید قرارگرفته است.مفاداصل مقابله به مثل رادرجزای قصاص می توان یافت،چون اساس قصاص برمقابله به مثل نهاده شده است.^[۲۱۸]همان گونه که دراصل جنگیدن نباید پیش دستی کرددرشکستن حرمت ها هم نباید آغازگر بود.
همان طورکه دراستیفای قصاص نبایدزیاده روی کرد،زیاده روی دراستیفای قصاص که به خون مسلمانان بی حرمتی شده ،ممنوع است. این زیاده روی به شکل مثله کردن جسم جنگویان انجام می شد.اماجان هرانسانی به سبب کرامتی که داردنباید به این طرزفجیع موردمجازات قرار بگیرد.بلکه قاتل وجانی باید مستحق مجازات مربوط به خودشوندنه بیشتر.قصاص قاتلان مسلمانهابرای عدم تضییع خون آنان کفایت می کند.
پس حتی نسبت به دشمنان وشکنجه کنندگان بایدعدل وانصاف رارعایت کردبا اینکه مقابله به مثل حق طبیعی والهی است.^[۲۱۹]هرچندکه مشرکین مسلمان های کشته شده رامثله کرده باشند.مثله کردن کشته های مشرکین تاثیری درتحمل دردورنج قاتلان نداردبلکه موجب قساوت قلب انسان ها نسبت به یکدیگر می شود.ازآن جایی که انسان به طبع خویش به دنبال آرامش است ازخون وخونریزی های مکرر بیزار است ،ازمثله کردن هم باید دست بردارد.
آیه دیگرکه از مثله کردن هنگام مقابله به مثل در جنگ نهی می کند.خداوند متعال می فرماید:«وإن عاقبتم فعاقبوابمثل ما عوقبتم به ولئن صبرتم لهو خیر الصابرین»^[۲۲۰]واگر عقوبت کردید همان گونه که مورد عقوبت قرارگرفته اید ،(متجاوز )را به عقوبت رسانید،واگر صبرکنید البته آن برای شکیبایان بهتر است.^[۲۲۱]
در مورد سبب نزول آیه گفته شده است زمانی که پیکر حضرت حمزه (ع) را مثله کرده بودند ،پیامبر (ص) فرمودند:رحمت خدا برتوبادتورا نشناخته بودندسپس با صدای بلند گریستند وسوگند یادکردند که هفتاد تن ازدشمنان او را مثله می کنم آیه نازل شد و از مثله کردن نهی کردوایشان کفار ه سوگند رادادند وکسی را مثله نکردند.مثله کردن در ابتدا عقوبت نداشت اما بعد از نزول آیه عقوبت دارد^[۲۲۲]. مثله کردن به این سبب نهی شده که نوعی زیاده روی در مقابله به مثل دربرابر تعدی و جنایت جنایتکاران است .امااین سبب نزول مانع از برابری در مقابله به مثل نمی شود.^[۲۲۳]بلکه جواز تماثل وهمسانی رابیان می کند.حتی دراجرای کیفیت مجازات قصاص هم برابر بودن فعل جانی برخودجانی رابیان می کند.
اگرمقتول را باآهن کشته است قاتل با آهن کشته شود اگر با طناب یا چوب وسنگ کشته باهمان قصاص می شود.^[۲۲۴]فقها در انجام مراحل قصاص اختلاف نظر دارند عده ای مانند ابوحنیفه وابویوسف قائل به قصاص باشمشیر هستند.عده ای مانند مالک به برابری در انجام جنایت بر جانی قائل اند،اما اگر بعد از آن جانی زنده ماند ،مجازات تکرار می شود تا بمیرد اگر چه از عمل جانی بیشتر باشد،پس اگر جانی ،مجنی علیه را در آتش یا آب انداخت برای قصاص اورا در آتش یا آب می اندازندواگرزنده ماند دوباره در آب یاآتش انداخته می شود تا بمیرد .اما این معنای قصاص نیست چون قصاص زمانی است که مثل آن فعل بدون زیاده روی انجام شود.
وزیاده روی در قصاص تعدی است که خداوند متعال از آن بوسیله آیه قرآن نهی کرده است .«فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب الیم »^[۲۲۵]عده ای دیگر مانند ابن شبر قائل به برابری در قصاص بوسیله ی شمشیر هستندومی گویند:قصاص باشمشیر کفایت می کند ولازم نیست اگر جانی ،مجنی علیه را در آب یا آتش انداخته مانند آن انجام شود. چون استیفای آن در معنی آزار واتلاف اجزایی است که نابودکرده است.اگر قصاص تلف کردن جان دربرابر جان باشد ،عدم درنظرگرفتن نحوه قتل توسط قاتل است.^[۲۲۶].چون قاتل به یک شیوه مقتول راکشته است وبه یک شیوه دیگر ماننداعدام ازطریق طناب دار کشته می شود اختلاف نظردراجرای مراحل قصاص به اصل اجرای مجازات قصاص برجانی لطمه نمی زند اما باید به گونه ای باشد که زیاده روی دراستیفای حق ولی دم رخ ندهد.
استیفای حق قصاص براساس عدالت وبدون زیاده روی ازتضییع خون مسلمان جلوگیری می کندوخون مسلمان ها هدرنمی شود.^[۲۲۷] این استیفای عادلانه حق قصاص درموردکفاره هم کاربرددارد.پس هرگاه کفارراعقاب کردیدچونکه شماراعقاب کرده اندرعایت انصاف رابکنیدوآن گونه که شماراعقاب کرده اندعقاب کنید نه بیشتر.^[۲۲۸]
۲)حفظ حرمت خون مسلمان درروایات رعایت حرمت ها:
۱-۲)چگونگی حفظ حرمت خون مسلمانان درتزاحم با حرمت ها:
در روایات مانند آیات به برابری در مقابل تعدی در جنگ به ویژه در شکستن حرمت ها تأکید شده است.
درحفظ حرمت هاباید اهم ومهم رامدنظرقرارداد.حرمت خون مسلمان هامهم ترازحرمت ماه های حرام است.هرگاه مشرکین درماه های حرام جنگ راآغازکردندمسلمین برای حفظ حرمت خون انسان هاازخوددفاع می کنند.بی پاسخ نهادن حمله دشمنان موجب تضییع خون مسلمین می شود.
دفاع ازجان ومال مسلمین ازمصادیق دفاع مشروع است.مسلمان هابراساس حقوق اسلامی حق دفاع ازجان ومال خودرادارند این زمانی است که خوف هجوم دشمن به پناهگاههای مسلمانان باادله قوی وجودداشته باشد.^[۲۲۹] وشرایط ضروری برای مسلمان ها به وجود آید.که یکی ازآنها احتمال کشته شدن مسلمین درحمله مشرکان است.
علاء بن فضیل ازامام صادق(ع) نقل کرده است:« سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُشْرِکِینَ أَ یَبْتَدِئُهُمُ الْمُسْلِمُونَ بِالْقِتَالِ- فِی الشَّهْرِ الْحَرَامِ فَقَالَ- إِذَا کَانَ الْمُشْرِکُونَ یَبْتَدِءُونَهُمْ بِاسْتِحْلَالِهِ- ثُمَّ رَأَى الْمُسْلِمُونَ أَنَّهُمْ یَظْهَرُونَ عَلَیْهِمْ فِیهِ- وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ- وَ الْحُرُمات قِصاص وَ الرُّومُ فِی‌ هَذَا بِمَنْزِلَهِ الْمُشْرِکِینَ لِأَنَّهُمْ لَمْ یَعْرِفُوا لِلشَّهْرِ الْحَرَامِ حُرْمَهً وَ لَا حَقّاً- فَهُمْ یَبْدَءُونَ بِالْقِتَالِ فِیهِ- وَ کَانَ الْمُشْرِکُونَ یَرَوْنَ لَهُ حَقّاً وَ حُرْمَهً فَاسْتَحَلُّوهُ- فَاسْتُحِلَّ مِنْهُمْ وَ أَهْلُ الْبَغْیِ یُبْتَدَءُونَ بِالْقِتَالِ». درمورد مشرکین پرسیدم که آیا مسلمانان می توانند ابتدادر ماه حرام جنگ را آغاز کنند؟امام فرمودند :اگر مشرکان جنگ درآن ماه ها راحلال بشمرندوجنگ راآغازکنند ونظرمسلمانان نیز این باشد که مشرکان برآنهاغلبه می کنند ،مجاز است . وآن گفتار خدای عزیز وجلیل است که فرمود:«الشهر الحرام بالشهر الحرام والحرمات قصاص» و روم در این جا به منزله مشرکین است چون برای ماه حرام حرمت وحقی را نمی دانستند پس آنان ابتدا جنگ راشروع می کردندومشرکان هم باآن که برای ماه های حرام حق و حر متی قائل بودند،جنگ درآن را حلال ودرنتیجه (اسلام نیز)جنگ باآنها راجایزشمردواهل بغی جنگ را آغاز می کنند.^[۲۳۰]پس پاسخ به حمله مشرکین درماههای حرام ازراههای عدم تضییع خون مسلمان هامی باشد.زیرا اگر مسلمانان بامشرکان نجنگند کشته می شوند ومشرکان تاکشتن ساکنان دارالاسلام پیشروی می کنند وخون های بیشتری را تضییع می کنند.
دفع شرموجب خیرمی شود.تحریم جنگ نسبت به کسانی است که برای ماه های حرام ،حرمت قائل اندوهنوزجنگ راآغاز نکرده اند اماآنهایی که نسبت به ماه های حرام حرمت قائل نیستندوآغاز کننده جنگ هستند،جنگیدن باآنهادیگرحرمت ندارد.^[۲۳۱]چون خون مسلمان بایدحفظ شود.
۲-۲)مقدم بودن برخی حرمت هابرمجازات متعدیان به خون مسلمان:
در غیر جنگ حرمت حرم حتی در قتل شخص رعایت شده است . هرگاه جنگی رخ نداده باشدوقاتل به جاهایی که حرمت برای اجرای مجازات وجود داردمانندحَرم پناه برد،حرمت حرم باقی است.دراین حالت رعایت حرمت حرم موجب تضییع خون مسلمان نمی شود.چون باروش هایی مانندسختگیری برمجرم برای ادامه حیات وندادن آب وغذابه اوتسلیم می شودوفرقش بازمان جنگ این است که مهاریک نفر آسان ترازصدهاتن به هنگام جنگ است به همین سبب حرمت حرم درزمان جنگ درنظرگرفته نمی شودتاخون مسلمین محفوظ بماند.اماهرگاه محل وقوع جرم درحرم باشدبه خاطربی حرمتی مجرم به حرم،مجازاتش همان جا اجرامی شود. چون حرمت حرم رانگه نداشته است پس بهتر اجرای مجازات درحرم است تا اندکی ازبی حرمتی مجرم به حرم کاسته شود.
پس هرگاه کسی رادرحرم بکشند یاجنایتی درحرم مرتکب شودمجازات برمجرمین اجرا می شودچون حرمت حرم رانگه نداشته اندومانندجنایتی که جانی مرتکب شده مجازات خواهدشد.^[۲۳۲]
معاویه بن عمیر از امام صادق (ع)نقل کرده است: «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ قَتَلَ رَجُلًا- فِی الْحِلِّ ثُمَّ دَخَلَ الْحَرَمَ- فَقَالَ لَا یُقْتَلُ وَ لَا یُطْعَمُ وَ لَا یُسْقَى- وَ لَا یُبَایَعُ وَ لَا یُؤْذَى حَتَّى یَخْرُجَ مِنَ الْحَرَمِ فَیُقَامَ عَلَیْهِ الْحَدُّ- قُلْتُ‌ فَمَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ قَتَلَ فِی الْحَرَمِ أَوْ سَرَقَ- قَالَ یُقَامُ عَلَیْهِ الْحَدُّ فِی الْحَرَمِ صَاغِراً- لِأَنَّهُ لَمْ یَرَ لِلْحَرَمِ حُرْمَهً- وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَنِ اعْتَدى عَلَیْکُمْ- فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَیْکُمْ فَقَالَ هَذَا هُوَ فِی الْحَرَمِ وَ قَالَ فَلا عُدْوانَ إلّاعَلَى الظّالِمِینَ»^[۲۳۳]ازامام صادق(ع) در مورد مردی که مردی دیگر را در غیر حرم کشته سپس وارد حرم شده پرسیدم امام فرمودند:کشته نمی شودوبه اوغذا ونوشیدنی داده نمی شودوبااوخرید وفروش نمی شودواذیت نمی شود تااز حرم خارج شود پس حد براو اقامه می شود.گفتم مردی که شخصی را در حرم بکشد یا در حرم سرقت کند مجازاتش چگونه است ؟فرمودند:حد براودر حالی که به حالت ذلت است ،درحرم اقامه می شود چون حرمت حرم را نگه نداشته است وخداوند عزیز وجلیل می فرماید:«فمن اعتدی علیکم فاعتدواعلیه بمثل مااعتدی علیکم»سپس فرمودند:این درحالی است که که مجرم درحرم است وخداوند متعال می فرماید:«فلا عدوان الا علی الظالمین»
پس تاجایی می توان حرمت هارانادیده گرفت که حرمت مهم ترازآن نباشد.مانندقاتلی که به حرم پناه ببردکه قصاص نمی شودتاازحرم خارج شود.^[۲۳۴]امااگرحرمت مهم تری وجودداشته باشد،بی حرمتی به حرمت هامانندجنگیدن درحرم درحالی که آغازگرحمله دشمنان باشندکه ازحرم حمله می کنند،دیگرقابل اغماض نمی باشد.زیراخون مسلمانان راهدرمی دهددرحالی که بادفاع ازسپاه مسلمانان می توان مانع بی حرمتی وهدررفتن خون مسلمین شد.به این شیوه خون مسلمانان حفظ می شود.
۳-۲)نهی ازمثله دراحیای خون مسلمان:
روایات، همچون آیات به عدم زیاده روی در مقابله به مثل درزمان جنگ به ویژه از طریق مثله کردن دلالت می کند.زیرازیاده روی دراستیفای حق قصاص درزمان جنگ موجب احیای حرمت خون مسلمان نمی شودبلکه قصاص جنگجویان دشمن ازتضییع خون مسلمانان جلوگیری می کند.مثله کشته شدگان دشمن بی حرمتی هاراترویج می دهدوباعث می شودکه آنها هم شهدای مسلمانان رامثله کنند.وانواع بی حرمتی به مسلمین راتشدید می کند تا مشرکین با بغض وکینه بیشتری به نبرد وکشتن مسلمین مهیا شوند.
قصاص بایدمثل آنچه جانی کرده است بدون افراط درعقوبت باشد.^[۲۳۵]
امام حسن عسکری (ع)درموردنهی ازمثله کردن فرمودند:« أَوَّلُ مَنْ صُلِّیَ عَلَیْهِ مِنَ الْمُسْلِمِینَ عَمُّنَا حَمْزَهُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ أَسَدُ اللَّهِ وَ أَسَدُ الرَّسُولِ فَإِنَّهُ‌لَمَّا قُتِلَ قَلِقَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ حَزِنَ وَ عَدِمَ صَبْرَهُ وَ عَزَاءَهُ عَلَى عَمِّهِ حَمْزَهَ فَقَالَ وَ کَانَ قَوْلُهُ حَقّاً لَأَقْتُلَنَّ بِکُلِّ شَعْرَهٍ مِنْ حَمْزَهَ سَبْعِینَ رَجُلًا مِنْ مُشْرِکِی قُرَیْشٍ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ وَ لَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ لِلصّابِرِینَ وَ اصْبِرْ وَ ماصَبْرُکَ إِلا بِالله وَلا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ لاتَکُ فِی ضَیْقٍ مِما یَمْکُرُونَ وَ إِنَّمَا أَحَبَّ اللَّهُ جَلَّ اسْمُهُ أَنْ یَجْعَلَ ذَلِکَ سُنَّهً فِی الْمُسْلِمِینَ فَإِنَّهُ لَوْ قَتَلَ بِکُلِّ شَعْرَهٍ مِنْ عَمِّهِ حَمْزَهَ سَبْعِینَ رَجُلًا مِنَ الْمُشْرِکِینَ مَا کَانَ فِی قَتْلِهِ حَرَجٌ وَ أَرَادَ دَفْنَهُ وَ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَاهُ اللَّهُ مُضَرَّجاً بِدِمَائِهِ وَ کَانَ قَدْ أَمَرَ أَنْ تُغَسَّلَ مَوْتَى الْمُسْلِمِینَ فَدَفَنَهُ بِثِیَابِهِ فَصَارَتْ فِی الْمُسْلِمِینَ سُنَّهً أَنْ لَا یُغَسَّلَ شَهِیدُهُمْ ». ^[۲۳۶]اولین کسی ازمسلمین که براونمازگزارده شدعموی ماحمزه پسرعبدالمطلب «أسدالله وأسدالرسول»بود.پس حمزه هرگاه کشته شدرسول خدا(ص) ناآرام واندوهگین شدوصبروشکیبایی اش رادرعزای عمویش ازدست داد.پس حضرت رسول(ص)سخن حقی رافرمودند که البته البته به ازای هرموی از حمزه هفتادمردازمشرکان قریش رابه قتل می رسانم.پس خداوندمتعال آیه۱۲۶نحل راوحی فرستاد« إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ماعُوقِبْتُمْ بِهِ وَ لَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ لِلصابِرِینَ وَ اصْبِرْ وَ ماصَبْرُکَ إِلا بِالله وَ لاتَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ لاتَکُ فِی ضَیْقٍ مِما یَمْکُرُونَ» وخداوندتنهادوست داردکه صبررادرمیان مسلمانان سنت قراردهداگرپیامبر(ص)به تعداد هرموی حمزه هفتادتن ازمشرکین رابکشددرکشتن مشرکین به وسیله پیامبر(ص)حرجی نیست.پیامبر(ص)قصدکردکه حمزه رادفن کند.حمزه(ع)دوست داشت پروردگارش رادرحالی دیدارکندکه به خون خودآغشته است پیامبر(ص)قبلادستورداده بودکه میت مسلمانان غسل داده شود.پس حمزه(ع)رابالباسش دفن کردند.پس دربین مسلمانان سنت شدکه شهیدهای آنان غسل ندارد.
مثله تاحدی ناپسنداست که درجنگ ازمثله چهارپایانی که گوشتشان قابل خوردن است نهی شده وترک آن مستحب است.^[۲۳۷]چون زمینه بی حرمتی های دیگربه خون مسلمان هارابا عنصر انتقام فراهم می کند.که خون مسلمانان امنیت ومصونیت کمتری می یابد.
آیه پنجم:
۱)بی حرمتی به خون مسلمان درقتل غیر عمد:
شیوه های بی حرمتی به خون مسلمان همیشه یکسان نیست گاهی ازطریق قتل عمدرخ می دهد.گاهی هم ازطریق قتل غیرعمداست.درقتل غیرعمدهرچندکه قاتل قصدداردامافعلش فعل قتل نیست،موجب بی حرمتی به خون مسلمان است وازتضییع خون باید جلوگیری شود.شارع باتشریع مجازات به این کاراقدام نموده است.
قتل بی گناه دراسلام حرام است وباایمان ناسازگاراست ومومن جایزالخطاست پس بایدمواظب باشدتامرتکب قتل نشود.احترام جان مسلمان تاحدی است که ازقتل خطایی هم به آسانی نمی توان گذشت.^[۲۳۸] یکی ازمواردی که به خون انسان مسلمان تعرض می شود وازاو سلب حیات می کند ،قتل غیر عمد است .خداوند متعال می فرماید:«وَ ماکان لِمُؤْمِنٍ أَنْ یَقْتُلَ مُؤْمِناً إلاخَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍ مُؤْمِنَهٍ وَ دِیَهٌ مُسَلَّمَهٌ إِلى أَهْلِهِ إِلّا أَنْ یَصَّدَّقُوا فَإِنْ کان مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَکُمْ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍ مُؤْمِنَهٍ وَ إِنْ کان مِنْ قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ مِیثاق فَدِیَهٌ مُسَلَّمَهٌ إِلى أَهْلِهِ وَ تَحْرِیرُ رَقَبَهٍ مُؤْمِنَهٍ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیام شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ تَوْبَهً مِنَ الله وَ کان الله عَلِیماً حَکِیماً»^[۲۳۹]. وهیچ مومنی رانسزد که مومنی را-جزبه اشتباه-بکشدوهرکس مومنی رابه اشتباه کشت ،باید بنده ی مومنی را آزاد وبه خانواده ی اوخونبها پرداخت کنندمگر اینکه آنان گذشت کنند.واگر (مقتول)از گروهی است که دشمنان شمایند (خود)وی مومن است (قاتل)بایدبنده ی مومنی راآزادکند(وپرداخت خونبها لازم نیست)واگر (مقتول )ازگروهی است که میان شماوآنان پیمانی است ،باید به خانواده وی خون بها پرداخت نماید وبنده مومنی را آزادکند وهرکس (بنده )نیافت باید دوماه پیاپی به عنوان توبه ای از جانب خدا ،روزه بدارد ..خداهمواره دانای سنجیده کار است.^[۲۴۰]

توسعه
تسهیم
نگهداری
هدف های دانشی
ارزیابی
نمودار شماره (۲-۴). مدل پایه های ساختمان مدیریت دانش
طراحان مدل یاد شده، مدیریت دانش را به صورت سیکل پویایی می بینند که در چرخش دایم است. مراحل این مدل، شامل هشت جزء، متشکل از دو سیکل؛ درونی و بیرونی است.
سیکل درونی : به وسیله بلوک‏های کشف شناسایی، کسب، توسعه، تسهیم، کاربرد بهره برداری و نگهداری از دانش ساخته می شود.
سیکل بیرونی : شامل بلوک‏های اهداف دانش و ارزیابی آن است که سیکل مدیریت دانش را مشخص می نماید.
کامل کننده این دو سیکل بازخور است. شکل شماره۴-۲ ، اجزای مدل مذکور را نمایش می دهد.
نحوه عملکرد پایه های این مدل به شرح زیر است:
تعیین هدف های دانش : هدف های مدیریت دانش، باید از هدف های اصلی سازمان نشأت گرفته و در دو سطح استراتژیک و عملیاتی مشخص شوند.
سطح استراتژیک : تبدیل و نگهداری سازمان بر مبنای مدیریت دانش و همچنین ایجاد فرهنگ و سیاست های لازم در این زمینه انجام می شود.
سطح عملیاتی : که در این سطح، با توجه به هدف ها باید نحوه شناسایی، استفاده، توزیع، کاربرد و نگهداری دانش، مشخص و برنامه های لازم برای دستیابی به آن‏ها درزمان معین، طراحی شود و به مرحله اجرا درآید.

شناسایی دانش : با طرح این پرسش که «آیا می دانیم که چه می دانیم؟» باید انجام این وظیفه مدیریت دانش؛ یعنی مرحله کشف دانش را آغاز کرد.
بسیاری از سازمان ها به خاطر ناآشنا بودن با دانش خود، در تصمیم گیری ها و هدف گذاری هایشان دچار مشکل می شوند، البته ناگفته نماند که شناسایی منابع دانش درون و بیرون سازمان، به همراه هم انجام می شود.
کسب دانش : در این مرحله، دانش ها باید از بازار داخلی و خارجی نظیر دانش های مربوط به مشتریان، تولید، همکاران، رقبا و… از منابع شناسایی شده در مرحله کشف، کسب گردد و نیز مشخص نمودن آن که چه قابلیت هایی را می توان از خارج خریداری یا تهیه کرد و مورد استفاده قرار داد، مورد توجه قرار می‏گیرد.
توسعه دانش : با توجه به پایه های موجود، باید دانش سازمان را گسترش داد، البته این امر، شامل توسعه قابلیت، محصول، ایده های جدید، فرآیندها و… مسائلی از این دست می شود.
تسهیم دانش : مسائلی همچون چگونگی به اشتراک گذاری دانش موجود و انتقال آن به محل مناسب و مورد نیاز و چگونگی انتقال دانش، به گونه ای که در سازمان قابل دسترسی و استفاده باشد و نیز چگونگی انتقال دانش از سطح فردی به سطح دانش گروهی و سرانجام سطح دانش سازمانی، از جمله مواردی است که در دستور کار این بخش از مدیریت دانش قرار می گیرد.
استفاده از دانش : اطمینان به استفاده مفید از دانش در سازمان، مربوط به این قسمت است. در این بخش، موانعی بر سر راه استفاده مفید از دانش جدید است که باید شناسایی و رفع شوند تا از آن بتوان، به طور عملی در ارائه خدمات و محصولات دانش استفاده کرد.
نگهداری دانش : ذخیره، نگهداری و روزآمد کردن دانش به این بخش مربوط می شود. این روش، از نابودی دانش جلوگیری کرده به آن اجازه این که مورد استفاده قرار گیرد را می دهد که البته در این راستا باید ساز و کارهای مناسبی برای به روز کردن سیستم ایجاد شود.
ارزیابی دانش : نحوه رسیدن به هدف های معین و استفاده از نتایج آن به عنوان بازخور، برای تعیین یا اصلاح هدف، به این بخش مربوط است. با نگاه به نتایج بعضا کیفی این فرایند، ضروری است، آن‏ها را با توجه به نتایج کمی و هزینه های انجام شده در این زمینه، مورد ارزیابی قرار داد.
۲-۲-۱۹-۵- مدل مارک
وی با همکاری دیگراعضای کنرسیوم بین المللی مدیریت دانش(۲۰۰۲) برای این نوع تعریف کرده که در آن، علاوه « دوره عمر دانش» از مدیریت، چهارچوب فکری با نام بر نظریه نوناکا و ناکوچی(۱۹۹۵) برنکته مهم دیگری نیز تأکید شده است:
دانش تنها پس از اینکه تولید شد، وجود دارد و بعد از آن می توان آن را مهار، کدگذاری یا تسهیم نمود
بنابراین ،« مک الروی» فرایند ایجاد دانش را به دو فرایند بزرگ یعنی، تولید دانش و پیوسته کردن دانش تقسیم می کند:
تولید دانش : فرایند خلق دانش، سازمانی جدید است که بوسیله یادگیری گروهی، کسب دانش و اطلاعات و ارزیابی دانش انجام می گیرد؛ این فرایند، مترادف یادگیری سازمانی است.
انسجام دانش : از طریق برخی فعالیت ها که پخش و تسهیم دانش را تجویز می کنند، انجام می گیرد. این عمل کارهایی از قبیل پخش دانش ( از طریق برنامه و غیره )، مک الروی همچنین به دو موضوع «عرضه» و «تقاضا» نیز توجه دارد :
سمت عرضه : عمل مدیریت دانشی است که در هر صورت برای افزایش عرضه دانش موجود به همکاران یک شرکت، طراحی می شود.
سمت تقاضا : بر روی عرضه دانش موجود به عده ای از نیروی کار متمرکز شده و سعی در افزایش ظرفیت آنان جهت تولید دارد، به این ترتیب، مأموریت مدیریت دانش ، این است که ظرفیت یک سازمان را جهت تقاضا برای دانش جدید بالا ببرد.
۲-۲-۲۰- چرخه مدیریت دانش
۲-۲-۲۰-۱- چرخه مدیریت دانش ویگ
به نظر ویگ (۱۹۹۳) سه شرط دستیابی به موفقیت در کسب و کار عبارتند از :
داشتن کسب و کار ( محصولات/ خدمات ) و مشتریان
منابع ( منابع انسانی، سرمایه، تجهیزات)
توانایی عمل
شرط سوم بر چرخه مدیریت دانش تأکید دارد. دانش نیروی اصلی در ایجاد توانایی عمل به طور هوشمندانه است. با بهبود دانش، بهترمی دانیم که چه کاری را چگونه انجام دهیم. به عقیده ویگ هدف اصلی مدیریت دانش «تسهیل خلق، ذخیره، تسهیم و استفاده از دانش با کیفیت به منظور خلق سازمانی است که به طور هوشمندانه عمل کند». انجام کار هوشمندانه بدین معنی است که باید به وظایف خود با تخصص بیشتر نگاه کنیم. یعنی به همان اندازه که باید دانش با کیفیت بالا را به دست آوریم، باید آن را به روش های مختلفی نیز به کار گیریم. کار هوشمندانه «عبارت از بکارگیری بهترین دانش در دسترس است». چرخه مدیریت دانش ویگ شیوه خلق و بکارگیری دانش توسط افراد یا سازمان ها را مشخص می کند و چهار گام اصلی آن، عبارتند از:
۱- خلق دانش – ۲- حفظ دانش -۳- تسهیم دانش -۴- کاربرد دانش
این چرخه دامنه ای از یادگیری از همه نوع منابع را در بر می گیرد: تجربه شخصی، آموزش شغلی یا آموزش رسمی، هم ردیفان، و آگاهی از همه منابع. بدین ترتیب، می توانیم دانش را یا در درون ذهن خود یا به شکل ملموس از قبیل کتب یا پایگاه های داده حفظ کنیم. همچنین، دانش می تواند به روش های مختلفی با توجه به شرایط و هدف مورد نظر تسهیم و به کار برده شود. خلق دانش به فعالیتهایی اشاره دارد که دامنه آن از تحقیق بازار تا گروه های نمونه، پیمایش ها، هوشمندی رقابتی، کاربردهایداده کاوی است. خلق دانش پنج فعالیت را در بر می گیرد :
۱- کسب دانش- ۲- تجزیه و تحلیل دانش- ۳- تجدید ساختار/ ترکیب دانش -۴- رمزگذاری و مدلسازی دانش- ۵- سازماندهی دانش
خلق دانش می تواند از طریق پروژه های تحقیق و توسعه، نوآوری های افراد به منظور بهبود روش های کار، آزمایش ها، مباحثه منطقی درباره دانش موجود، و استخدام افراد جدید اتفاق افتد. همچنین دانش ممکن است از طریق واردات دانش ( برای مثال، دانش تخصصی حاصل از کارشناسان و دستورالعمل های کاری، درگیری در فعالیت های تجاری مشترک برای کسب فناوری، یا انتقال افراد بین واحدها)، و سرانجام از طریق مشاهده دنیای واقعی( برای مثال، انجام بازدید از محل، مشاهده فرایند پس از شروع تغییر) خلق شود.تجزیه و تحلیل دانش متشکل است از:
استخراج دانش حاصل از مطالب کسب شده ( مثل تجزیه و تحلیل رونوشت ها و تشخیص موضوعات )
خلاصه کردن مطالب استخراج شده ( مثل مدل سازی یا نظریه پردازی)
تشخیص الگوهای استخراج شده (مثل تحلیل روند)
توضیح روابط بین اجزای دانش ( مثل مقایسه و تحلیل روابط)

چکیده:
هدف اصلی از این پژوهش بررسی حقوق و تعهداتی است که از قراردادهای سرمایه گذاری مشترک و بیع متقابل در حوزه صنعت نفت ایجاد می شود.
در قرارداد های سرمایه گذاری مشترک دولت همانند شریک در تولیدی که براساس قرارداد انجام می شود، سهیم است. سهم هزینه دولت مستقیم و یا از طریق اختصاص بخشی از سهم تولید به شرکت نفتی پرداخت می شود. در قراردادهای مشارکت در سرمایه گذاری، کشور میزبان افزون بر مالیات درصدی از سود واقعی سرمایه گذاری را نیز به خود اختصاص خواهد داد. در این نوع قرارداد در صورت موفق نبودن عملیات اکتشاف یا نبود امکان بهره برداری تجاری از آن، هزینه ها به عهده سرمایه گذار خواهد بود.
قراردادهای بیع متقابل در سالهای اخیر بعنوان مهمترین وجه مشخصه صنعت نفت و گاز ایران در آمده و قراردادهای متعددی نیز با کمپانیها و سرمایه گذاران خارجی تحت این قالب منعقد شده است. اتخاذ این مکانیسم معاملاتی به شکل فعلی آنرا می توان مولود محدودیتها و الزامات قانونی، سیاسی، اقتصادی موجود در ایران دانست که راه را بر هرگونه سرمایه گذاری خارجی به ویژه در این صنعت استراتژیک و حیاتی کشور بازخواهد کرد. در حوزه های نفتی می توان جایگزین های مناسبی را بجای بیع متقابل پیشنهاد کرد که شرایط بهتری را در قراردادها ایجاد نماید. در واقع قراردادهای buy back (بیع متقابل)هدف انتقال تکنولوژی را در سند چشم انداز بیست ساله کشور پیش بینی شده بیشتر تامین می کند .
کلید واژه ها: قراردادهای نفتی ،سرمایه گذاری مشترک ،بیع متقابل ، انتقال تکنولوژی
مقدمه
از زمان پایه گذاری صنعت نفت کشور یک قرن می‌گذرد، تاریخ نفت ایران حاکی از آن است که ایرانیان در موقعیتی انفعالی و بدون داشتن ظرفیت لازم برای بهره‌گیری مناسب از منابع خدادادی کشور پا به عرصه این صنعت گذاشتند و همین مسأله با همراه طمع‌ورزی بیگانگان، مانع از آن شد که از امکانات این بخش به شیوه‌ای بهینه در جهت ارتقاء منابع ملی کشور بهره‌گیری شود.

اما با وجود این مشکلات، سیاست نفتی کشور خصوصاً در نیمه قرن اخیر یعنی از آغاز دهه ۱۹۵۰ تغییر تحولات بزرگی را در طول چند دهه تا به امروز تجربه کرد. در یک زمان دولت ایران خود را مدافع اقتصادی سیاسی کشورهای صنعتی غرب می‌دانست که این روند تا آنجا ادامه می‌یابد که گروهی از میهن‌پرستان به رهبری دکتر مصدق خواستار ملی شدن صنعت شدند. اگر چه عواملی باعث تحقق نیافتن این اهداف شد اما این حرکت نقطه‌ای آغاز برای تحول و تأثیرگذاری نه تنها در سیاست نفتی ایران بلکه در سیاست نفتی کشورهای دیگر صاحب نفت شد. این حادثه بزرگ گامی بزرگ برای سیاست مقابله و مقاومت در برابر کشورهای غربی بوده که در زمان پیروزی انقلاب به اوج می‌رسد. انقلابی که براساس تضاد و باورهای مردم با حکومت شاه ایجاد شد، تحولی عمیق در سیاست نفتی ایران در عرصه داخلی و بین‌المللی پدید آورد. و همچنین این تحول آثار شگرفی بر وضعیت تولید نفت و مواضع نفتی ایران در بازار جهانی و انرژی بر جای گذاشت که خود معلول نگرش متفاوت رهبران انقلاب به مسائل منابع نفتی و شیوه بهره‌برداری از آن بود. در چنین شرایطی نوسانهای شدیدی در زمینه تولید و صادرات نفت ایران پدید آمده اما با گذشت ده سال مربوط به تب تاب انقلاب و جنگ زمام‌داران کشور به تدریج به سوی اتخاذ سیاست‌ها با هدف ایجاد ثبات در بخش نفت و توسعه و توان تولید و صادرات این بخش گرایش پیدا کردند.
صنعت نفت از موثرترین و بزرگترین صنایع در جهان و به ویژه ایران است. نفت، علاوه بر اینکه منبع عمده تأمین انرژی در دنیای امروز است، نقش مهمی‌نیز در تعیین میزان قدرت ملی و اعتبار بین‌المللی کشورهای مختلف ایفا می‌کند. بخش نفت در اقتصاد ایران سال‌های زیادی است که عمده درآمد ملی کشور را تامین می‌کند و در واقع این بخش در اقتصاد کشور نقش مسلط را ایفا میکند. از طرفی با توجه به اینکه کشورهای در حال توسعه با منابع محدود و نیازهای نامحدود رو به رو هستند و نمی‌توانند تمام بخشهای اقتصادی را همزمان توسعه دهند، باید به بخشهای مهم و کلیدی خود اولویت دهند. مطالعه قراردادهای نفتی نشان‌دهنده آن است که با توجه به میزان و نحوه مداخله شرکت سرمایه‌گذار نفتی، دولت و یا شرکت دولتی میزبان در قراردادهای اکتشاف، توسعه و استخراج نفت، با تنوع و تحول شگرفی مواجه هستیم. تحولی که شروع آن از انتقال مالکیت عین در «قراردادهای امتیازی» و در ادامه به انتقال مالکیت منفعت در قراردادهای موسوم به «قراردادهای اجازه بهره‌برداری» منجر و در سیر تحولی خود و تحت تاثیر جنبش‌های ملی به قراردادهای تداینی به‌عنوان «قراردادهای خدماتی» نزدیک می‌شود. در ادامه این روند تکاملی، مفهوم مشارکت در تولید به‌عنوان مبنای بسیاری از قراردادهای نفتی در کشورهای درحال توسعه شکل می‌گیرد.این تحقیق مشتمل برسه فصل می باشد در فصل اول به مبانی حقوقی نفت در ایران پرداخته می شود که شامل سه مبحث می باشد.در مبحث نخست به مساله نفت ایران در گذر زمان اشاره می شودو در مبحث دوم امتیاز های بهره برداری از منابع نفتی قبل از ملی شدن صنعت نفت مورد بررسی قرار می گیرد و در مبحث سوم از این فصل هم به قرارداد های نفتی و تکامل صنعت نفت ایران پس از ملی شدن صنعت نفت پرداخته خواهد شد. موضوع فصل دوم بررسی ماهیت انواع قرار دادهای نفتی و مسائل مربوط به آن در دو مبحث است که مبحث اول به انواع قرار داد های نفتی و مبحث دوم آن به مالکیت و مفهوم آن در قراردادهای نفتی می پردازد .در فصل سوم هم قرار دادهای سرمایه گذاری مشترک و بیع متقابل در صنعت نفت بررسی می شود که این فصل هم مشتمل بر سه مبحث می باشد.که مبحث اول به بررسی قرار دادهای سرمایه گذاری مشترک و مبحث دوم به بررسی قرار دادهای بیع متقابل و مبحث سوم هم به ضوابط انتقال تکنولوژی در قرادادهای سرمایه گذاری مشترک و بیع متقابل پرداخته خواهد شد.
الف :بیان مساله
قراردادهای نفتی از جمله مهمترین قراردادها در سطح بین المللی خصوصا برای کشورهای نفت خیز است. منظور از قراردادهای نفتی و تبادر ذهنی آن عبارتست از قراردادهای اکتشاف و توسعه میدانهای نفتی. این قراردادها به سه دسته اصلی قراردادهای امتیازی، قراردادهای خدماتی و قراردادهای مشارکتی تقسیم می شوند.
قراردادهای امتیازی اولین اشکالی که به قراردادها امتیازی مطرح است، سابقه ذهنی منفی است که در مورد انها وجود دارد و آنها را اساسا از قراردادهای استعماری محسوب میکنند. هر چند که هماکنون نیز همین قراردادها در بسیاری از کشورها اجرا میشوند ولی سابقه ذهنی منفی از آنها وجود دارد که میبایست مورد توجه قرار گیرند.
در مورد قراردادهای مشارکتی باید گفت هر چند که عدهای قراردادهای مشارکتی را به عنوان قراردادهای جذاب برای سرمایهگذاران و پیمانکاران میدانند و معتقدند که این قراردادها میتواند زمینه تولید صیانتی را نیز داشته باشد ولی در عمل دیده میشود که بسیاری از پیمانکاران این کار را انجام نمیدهند یعنی پس از مدتی که افت فشار اتفاق میافتد و میبایست تزریق گاز بر اساس طرح پیشنهادی انجام گیرد، شرکت بین المللی عملا سرباز میزند و میگوید که طبق کار کارشناسی، تزریق گاز نتیجه نمیدهد.
قراردادهای بیع متقابل هم با توجه به اینکه این قراردادها، از اساسیترین قراردادهایی است که امروزه در ایران بسیار رواج دارد، با تامل بیشتری به آن پرداخته میشود. هر چند که قراردادهای بیع متقابل، دارای مزایایی است ولی محدودیتها و تهدیداتی نیز دارد که گاه ذات این قراردادها را نیز زیر سوال میبرد، به عنوان نمونه میتوان گفت که انتقال فناوری به معنی انتقال دانش نیز باید در این مورد اتفاق بیفتد که عملا رخ نمیدهد یعنی آنچه که منتقل میشود در حالت خوشبینانه، تنها تخصص فنی است که اتفاقا در برخی موارد کشور میزبان نیز در آن تخصص زیادی دارد. ناگفته نماند که همه اشکالات ناظر به ذات قرارداد نیست بلکه میتواند نتیجه ضعف در انعقاد قرارداد باشد که متاسفانه گاه به دلیل عدم تخصص و دقت و تامل مذاکرهکنندگان دچار این آسیبها شده است.هدف اصلی در این پژوهش بررسی حقوق و تعهدات ناشی از قرادادهای سرمایه گذاری مشترک و بیع متقابل در حوزه صنعت نفت می باشد.
ب:اهمیت تحقیق
دلایل بسیاری ضرورت وتحقیق دررابطه با موضوع نفت را ایجاب می کند که به چند مورد در ذیل اشاره می شود:
۱-صنعت نفت نقش محوری در اقتصاد کشور بازی می کند. لذا توسعه این صنعت بعنوان صنعت پیشتاز در اقتصاد ملی ما محسوب شده ، و به دلیل دارا بودن این مقام توجه خاص پژوهشگران و مسئولین را می طلبد .
۲-قانون نفت بعنوان قانون مادر  پس از  ۲۰ سال انتظار که نهایتاً مجلس شورای اسلامی قانون اصلاح نفت را در تاریخ ۲۲/۳/۱۳۹۰ به تصویب رساند.
۳- قانون نفت ایران از لحاظ شکلی و محتوائی به شیوه ای شفاف نگارش نشده که در ترجمه به زبانهای مختلف جهان موجب جلب سرمایه گذاری خارجی گردد.  
۴-ابهام در وظایف و ترکیب هیات عالی نظارت بر منابع نفتی 
۵-هر دقیقه تعلل در تصمیم گیری دررابطه با نوع و ساختار قراردادهای نفتی و اقدام اساسی در این رابطه، موجب اتلاف هزاران دلار از درآمد ملی از طریق سوزاندن گاز سر چاه و یا سرازیر شدن درآمد منابع نفت وگاز در میادین مشترک به جیب کشورهای همسایه خواهد شد. مضافاً اینکه ده ها هزار فرصت شغلی مولد نیز از دست می رود. کشور ما فرصتهای زیادی را به بهانه ایرادات قراردادهای خرید متقابل از دست داده است.
ج:اهداف تحقیق
۱-جمع آوری و تجزیه وتحلیل انواع روش های پرداخت دریک پژوهش
۲-بکارگیری روش نوین درقراردادهای سرمایه گذاری با حفظ منافع ماهیتی آن
۳- جایگزین یک راه کار مناسب برای حل معضلات قابل پیشبینی وغیرقابل پیش بینی درمقابل نوسان قیمت ارز و چالش های روبروی آن درایران
د:پرسشهای تحقیق
۱-چگونه می توان حقوق و تعهداتی که در حوزه های سرمایه گذاری مشترک انجام می گیرد را مورد بررسی قرار دارد؟
۲-آیا این نوع از معاملات در حوزه سرمایه گذاری مشترک راه دارند؟
۳- شیوه های این نوع از معاملات در حوزه صنعت نفت به چه شکل انجام می گیرد؟
۴-چگونه می توان در حوزه صنعت نفت و گاز سرمایه گذاری را براساس بیع متقابل ایجاد کرد؟
۵-معاملات متقابل به چه معاملاتی می گویند؟
ه:فرضیه های تحقیق
۱-  با مطالعه قراردادهایی که درحوزه سرمایه گذاری مشترک انجام می گیرد می توان بصورت کاملا کاربردی بر چالش های موجود احاطه پیدا کرد وراهکار درستی را پیشنهاد کرد.
۲- باتوجه به اینکه درقراردادهای معاملات متقابل صنعت نفت شیوه های گوناگونی مطرح است وهریک ازآنها نواقص ومزایایی دارند می توان راهکاری برای حل معضلات آن بدون آسیب به مشترکات ومزایای آنها پیدا کرد.
۳-در حوزه های نفتی نیز می توان جایگزین های مناسبی را بجای بیع متقابل پیشنهاد کرد که شرایط بهتری را در قراردادها ایجاد نماید.
۴-قراردادهای buy back (بیع متقابل)هدف انتقال تکنولوژی را در سند چشم انداز بیست ساله کشور پیش بینی شده بیشتر تامین می کند.
۵-قراردادهای سرمایه گذاری موجب انتقال تکنولوژِی در حوزه نفت و گاز می شود.
و:روش تحقیق
در این نوشتار روش تحقیق روش کتابخانه ای و توصیفی با بهره گرفتن از منابع مختلف حقوقی بوده است مهمترین روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق بصورت استفاده از کتابخانه های حقوقی استفاده از مقالات و جزوات درسی اساتید مرتبط با موضوع بوده است .ابزار گردآوری اطلاعات هم فیش برداری و استفاده از شبکه های کامپیوتری بوده است.
 
فصل اول:مبانی حقوقی نفت در ایران
یکی از عوامل مهم توسعه هر صنعت ، توسعه نظام حقوقی  حاکم بر همان صنعت در کنار توسعه جنبه های فنی و اقتصادی و مدیریتی آن می باشد. توسعه حقوق تکنولوژی اطلاعات ، حقوق کامپیوتر،حقوق تجارت الکترونیک ،حقوق دارائی فکری ،حقوق رقابت، در کشورهای توسعه یافته صنعتی نمادی از توسعه ریشه دار و بنیادی این صنایع در این گروه از کشورها می باشد. صنعت نفت نیز با توجه به حفظ اهمیت و جایگاه خود در یک قرن گذشته عامل توسعه حقوق نفت در کشورهای دارای صنعت نفت پیشرفته، شده است.
مبحث اول : نفت ایران در گذر زمان
در کشور ما صنعت نفت یکی از قدیمی ترین صنایع در دوران  معاصر محسوب می شود ، و به تبع آن مباحث حقوقی مرتبط به آن نیز در مقایسه با حقوق صنعتی سایر بخشها در کشور ما از سابقه بیشتری برخوردار است. وابستگی روز افزون به تولیدات این صنعت برای رفع نیاز داخلی و تامین منابع مالی برای بودجه عمومی کشور ، موجب گردیده بیشتر توجه به این صنعت  محدود به جنبه فنی آن گردد،و سایر جنبه های اساسی قوام یک صنعت از جمله جنبه های مدیریتی ، اقتصادی و حقوقی تحت الشعاع قرار گیرد.
گفتار اول: تعریف نفت
ریشه کلمه نفت در زبان فارسی به طور دقیق معلوم نیست از چه زبانی اقتباس شده است پرفسور هرتزفلد و پرفسور بیلی کلمه نفت را از فعل «ناب» فارسی به معنی رطوبت نگه داشتن دانسته اند و گفته اند که در زبان اوستایی «پنتا» بوده و کلدا نی ها و یهودی ها و عرب ها آن را از زبان مدی ها گرفته و «نفتا » خوانده اند.^[۱]
ارتش ایران به نفت مجهز بوده، همان طور که یونانی ها «آتش یونانی» ،با بهره گرفتن از فسفر درست کرده بودند . در تاریخ داریم که نیروهای ارتش ایران درزمان خسرو پرویز را« یونانی ها» باهمان « فسفر آتش یونانی» از تنگه ی باریکی که - به مسافتی که حدوداً از این طرف به آن طرف بیست دقیقه بیشتر طول نمی کشید - به استانبول می رفتند ،نیروی دریایی ایران را با کشتی هایشان می سوزاندند. البته فسفر آتش یونانی را با چند ماده دیگر ممزوج می کردند . جالب است بدانیم که در جنگ جهانی دوم ، از بمب های «فسفر و نارگیل» (با روغن نارگیل و فسفر) استفاده می کردند.
در ایران نیز ، با آن مخترعین ای که داشت از «نبت » استفاده می کردند و برای محکم کردن ساختمان ها هم از آن استفاده می کردند. یعنی اگر به «شوش» بروید می بینید که قیر را در این ساختمان سنگ ها به کار بردند .در دریای بحر المیت ( دریای مردگان) در اردن ، از ته دریا قیر بالا می آمد و در ایران دالکی و شوشتر و جاهای دیگر نفت می جوشید .
گفتار دوم :پیشینه تاریخی نفت ایران
ویلیام ناکسی دارسی یک میلیونراسترالیایی ، نخستین فردی بود که با روش های جدید روز ودستگاههای حفاری مکانیکی در ایران به اکتشاف نفت وحفر چاه پرداخت.او ابتدا گروهی فنی را به سرپرستی زمین شناسی به نام برلز استخدام و به ایران اعزام کرد. این گروه ، پس از بررسیهای زمین شناسی ، گزارش رضایت بخشی داد.احتمال وجود نفت در حوالی قصرشیرین و شوشتر را زیاد و دردیگرنقاط امیدوار کننده دانست.^[۲] پس از دریافت این گزارش ،دارسی نماینده ای به نام ماریوت را در سال ۱۹۰۱ به دربار ایران فرستاد ماریوت امتیاز اکتشاف و استخراج نفت در تمام ایران ، بجز پنج ایالات شمالی را از مظفرالدین شاه گرفت.چند ماه پس از امضای قرار داد، حفاری اولین چاه درمحلی به نام چیاسرخ یا چاه سرخ ، در شمال غرب قصرشیرین آغاز شد. کار حفاری به علت نبود راه و ناامنی به کندی پیش می رفت تا آنکه درتابستان ۱۹۰۳ در عمق ۵۰۷ متری به گاز و کمی نفت رسید. چاه دوم هم در همین ناحیه در عمقی مشابه به نفت رسید. بهره دهی این چاه درحدود ۱۷۵ بشکه در روز بود. دارسی با ارزیابی نتایج دریافت اگردر ناحیه چیاسرخ نفتی بیش از این مقدار هم بیابد به علت دوری ازدریا ونبود امکان حمل به بازار مصرف ، سودی عاید او نخواهد شد. ناحیه را ترک کرد و به خوزستان روی آورد.
منطقه چیارسرخ درمرزبندیهای بعدی به دولت عثمانی واگذار شد واکنون چیاسرخ یک میدان نفتی کوچکی درعراق است.
درمنطقه خوزستان اولین و دومین چاه حفر شده شرکت، خشک بودند. درنیمه اول سال ۱۹۰۸ سرمایه شرکت روبه پایان بود و هنوز نفتی کشف نشده بود. روسای شرکت به مسئول عملیات که مهندسی به نام دینولدز بود: دستور توقف عملیات را می دهد. ولی او که در محل وضع را بهتر ارزیابی کرده بود چند روزی از اجرای دستور توقف خودداری نمود وبه حفاری ادامه می دهد. درروز پنجم خرداد ۱۲۸۷ شمسی (۱۹۰۸ م) مته حفاری به لایه نفت دار برخورد ونفت با فشار از چاه فوران نمود. عمق چاه ۳۶۰ متربود. دومین چاه که ده روز بعد به نفت رسید ۳۰۷ متر عمق داشت با به نفت رسیدن این دو چاه وجود نفت به مقدار زیاد درایران به اثبات رسید. پس از کشف نفت در ایران درسال ۱۹۰۹ شرکت سابق نفت ایران وانگلیسی تشکیل شد.^[۳]
از سال ۱۹۰۸ تا سال ۱۹۲۸ تمام نفت تولیدی ایران از میدان نفتی مسجدسلیمان استخراج شد. دراین سال میدان نفتی هفتکل ، در سال ۱۹۳۰ میدان نفتی گچساران ، درسال ۱۹۳۶ میدان نفتی آغاجاری و درسال ۱۹۳۸ میدان های نفتی لالی و نفت سفید کشف گردید. میدان نفت خانه را در عراق ، در سال۱۹۲۷ شرکت نفت انگلیسی و عراق کشف کرد.نیمی از این میدان درخاک ایران قرار دارد که اکنون نفت شهر نامیده می شود. با کشف این هفت میدان نفتی حوزه مورد قرار داد شرکت نفت سابق ایران وانگلیس به صورت یکی از مناطق مهم نفتی جهان درآمد.

۲-۲-۷- برندمداری و رابطه اش با ارتباطات یکپارچه بازاریابی
بریدسون و اوانس (۲۰۰۴)، برندمداری را این گونه تعریف می کنند:
تأکید بر واحد کسب و کاری که در آن به ایجاد و حفظ مشتریان طیف وفادار و رابطه بین ذینفعان پرداخته می شود، صرف نظر از اینکه این پشتیبانی برند در حوزه برند سازمان، محصول، خدمات و … باشد و پیشنهاد می کند که سازمان ها برای رسیدن به این مرحله باید هویت و چشم اندازی شفاف از برند خود داشته باشند.

اورد (۱۹۹۴)، برندمداری را به عنوان رویکردی توصیف می کند که طی آن فرایندهای سازمانی حول ایجاد، توسعه و حفظ هویت برند در تعامل مداوم با مشتریان هدف با تمرکز بر دست یابی به مزایای رقابتی مداوم سیر می کنند. بر مبنای تحقیقات ویتر، پیتر و هلفرت (۲۰۰۲)، هویت برند شامل ترکیبی از فاکتورهای گوناگون است که شامل نام، الگو، سمبل، طراحی، بسته بندی و عملکرد یک محصول یا خدمت علاوه بر تصویر و نوع تداعی هایی که هنگامی که مشتری به یک برند فکر می کند، به ذهنش می آید. این ویژگی شامل طیف اولیه ای از سطح آگاهی ها، دانش و تصویر ذهنی مشتریان از آن برند علاوه بر فکری است که از خود سازمان به ذهن می رسد (آقایی، ۱۳۸۸).
طبق مطالعات آکر (۱۹۹۶) با وجودی که هویت برند از طریق ایجاد ارزش عملیاتی، احساسی یا مزایای خود بیانگری به شکل گیری روابط میان برند و مشتری کمک می کند، به دلیل ماهیت پیچیده سیستم های ارتباطی تطبیق کامل تصویر ذهنی برند با هویت برند بسیار سخت است.
در کل، عنوان می کنیم که برند مداری مشتمل ۶ عنصر زیر است (فرمانروا، ۱۳۹۲):
چشم انداز مشترک برند^[۵۶]: برند نقش مرکزی تصمیم گیری و ماموریت شرکتی را بر عهده دارد و شامل نگاه وسیع و گسترده به عملیات سازمانی با توجه به اهداف استراتژیک است که مستقیمأ منجر به برند می شوند.
وظیفه گرایی مشترک برند^[۵۷]: سازمان تشخیص می دهد که برند تمایز رقبا را در ارتباط با ویژگی های خاص وظیفه ای و مزایایی که به مشتریان ارائه می دهند، تسهیل می کند.
موضع یابی مشترک برند^[۵۸]: برند ابزار شناسایی، تمایز و ضمانت سازگاری با مشتریان است.
بازده حاصل از سرمایه گذاری (عملکرد مالی) برند^[۵۹]: برند و ایجاد ارزش ویژه برند به عنوان مهمترین عنصر دستیابی به مزیت رقابتی در بازار شناخته می شود.
نمادسازی برند^[۶۰]: شناخت مدیریتی مبنی بر اینکه برند دارای جذبه نیرومند عاطفی و نمادی است و مبین شخصیت و ارزش مشتری می باشد.
توانمندی ایجاد ارزش افزوده برند^[۶۱]: برای دستیابی به اهداف برند، سازمان ها نیاز دارند که فعالیت های داخلی و خارجی خود را برای دستیابی به حداکثر مزایای ارزش افزوده مدیریت کنند.
۲-۳- پیشینه تحقیقات
تحقیقات پیشین در دو بخش خارجی و داخلی به صورت زیر می باشد:
۲-۳-۱- تحقیقات خارجی
همانند دیگر مفاهیم نوظهور، درباره ارتباطات یکپارچه بازاریابی نیز مطالب اندکی نوشته شده است. ادبیات موجود اکثرا در ارتباط با پیشینه این مفهوم است. کوکزینسکی^[۶۲] (۱۹۹۲)، ادعا می کند که ارتباطات یکپارچه بازاریابی برمبنای این باور تأمین مالی می شود که اثربخشی ارتباطات از طریق ایجاد ترکیب در پیام به دست آید و موفقیت آمیزترین ارتباطات آن هایی هستند که مصرف کنندگان به وسیله آنها یک پیام از منابع مختلف دریافت می دارند (فام^[۶۳] و همکاران، ۲۰۰۷).
به اعتقاد شولتز (۱۹۹۳)، ارتباطات یکپارچه بازاریابی مفهوم برنامه ریزی ارتباطات بازاریابی است که به تشخیص و شناسایی ارزش افزوده برنامه ادراکی پرداخته و نقش های استراتژیک وظایف مختلف ارتباطی (مانند: تبلیغات عمومی، پاسخ مستقیم، پیشبرد فروش و روابط عمومی) را ارزیابی نموده و برای ایجاد شفافیت، تناسب و تأثیر ارتباطی حداکثر به ترکیب آن ها می پردازد.
لوکستون^[۶۴] و همکاران (۲۰۱۴)، با توجه به دیدگاه مبتنی بر منابع شرکت در پژوهشی به بررسی چگونگی قابلیت ارتباطات بازاریابی یکپارچه بر عملکرد مالی برند از بین تأثیر مؤثر ارتباطات کمپین و عملکرد بازار برند می پردازد. نتایج نشان می دهد که قابلیت ارتباطات بازاریابی یکپارچه اثر مستقیم قابل توجهی بر کمپین اثربخش و عملکرد بازار برند و عملکرد مالی دارد. این مقاله نقش ارتباطات بازاریابی یکپارچه به عنوان توانایی های کلیدی شرکت بر تأثیر قابل توجهی بر عملکرد درآمدها تأکید می کند. در هنگام رقابت، شرکت بیشتر قادر به ساختن تمایزهایش در قابلیت ارتباطات بازایابی یکپارچه است، بیشتر در کمپین اثر بخش، که به نوبه خود منجر به بازار برند برتر و عملکرد مالی بهتر می گردد.
راموس و همکاران (۲۰۰۵)، در پژوهشی با عنوان اثر ارتباطات بازاریابی و ترفیع فروش بر ارزش ویژه نام تجاری، یک اساس تئوریکی و تجربی ایجاد می کند که اثر ارتباطات بازاریابی و ترفیع فروش بر ارزش ویژه تجاری را نشان می دهد. مرور تئوریکی، تکنیک های تجزیه تحلیل کاربردی را بر اساس مدل معادل ساختاری برای تأیید تجربی روابط بین تلاش های ارتباطات بازاریابی و ابعاد ارزش ویژه نام تجاری حمایت می کند: کیفیت درک شده، وفاداری نام تجاری، آگاهی نام تجاری و تصویر نام تجاری. این مدل معیار بر یک نمونه گروهی از خانواده ها که محصولات بادام را می خرند (در این مطالعه: ماشین لباسشویی) تحقیق می کند. نتایج اثر مثبت ارتباطات بازاریابی را بر ارزش ویژه نام تجاری نشان می دهد و حمایت قدرتمندی را از معیار کیفیت درک شده، وفاداری نام تجاری، آگاهی نام تجاری و تصویر نام تجاری به عنوان مقدمه ارزش ویژه نام تجاری ارائه می دهد.
۲-۳-۲- تحقیقات داخلی
براتی (۱۳۹۲)، تحقیقی با عنوان” بررسی عملکرد محصول و ارتباطات یکپارچه بازاریابی بر ایجاد نام تجاری و نقش آن در عملکرد صادراتی سنگ های تزئینی و نما” انجام داده است. روش این پژوهش توصیفی و از نوع پیمایشی است که نمونه ای ۷۲ نفره به شیوه تصادفی ساده از بین صادرکنندگان صنعت سنگ کشور انتهاب گردید. ابزار اندازه گیری، پرسشنامه ای است، متشکل از ۲۵ سوال، به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون تک نمونه ای استفاده شد. نتایج حاکی از آن است که دو متغیر تبلیغات و قیمت بر روی عملکرد صادراتی صنعت سنگ کشور تأثیر گذار است. در عین حال تأثیر دو متغییر دیگر، یعنی بسته بندی و زرح و رنگ را بر عملکرد صادراتی صنعت سنگ کشور را نمی توان قویأ تأیید نمود و از آن می توان به عنوان عوامل بالقوه که در صورت تقویت می تواند به بالفعل تبدیل شود یاد نمود.
فرمانروا (۱۳۹۲)، در پژوهشی به بررسی نقش مداخله گری ارتباطات یکپارچه بازاریابی در رابطه بین بازارمداری و عملکرد ارتباطات بازاریابی (مطالعه موردی بانک ملی)، پرداخته است. این پژوهش با بهره گرفتن از پرسشنامه و جامعه آماری کارکنان بانک ملی که نامحدود در نظر گرفته شده است، انجام گردید. روش نمونه گیری تحقیق تصادفی ساده و روش تحقیق مورد استفاده توصیفی- همبستگی است. آزمون های مورد استفاده در این تحقیق تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی و معادلات ساختاری بوده است. نتایج تحقیق نشان داد بازارمداری به عنوان متغییر مستقل بر ارتباطات بازاریابی اثر مثبت دارد و از طریق ارتباطات یکپارچه بازاریابی به روی عملکرد ارتباطات بازاریابی تأثیر مثبت دارد.
باشکوه و شکسته بند (۱۳۹۱)، در مقاله ای به بررسی تأثیر عناصر ارتباطات یکپارچه بازاریابی بر قوت نام تجاری در صنعت بانکداری پرداختند. جامعه ی آماری این پژوهش ۶۰۰ نفر کارکنان بانک ملی در سطح استان اردبیل هستند که در این رابطه ۱۴۸ نفر به عنوان نمونه انتخاب شده اند. تجزیه و تحلیل داده ها با بهره گرفتن از نرم افزار LISREL و SPSS انجام شده است. یافته های مطالعه حاکی از آن است که تمام عناصر ارتباطات یکپارچه بازاریابی، ازجمله تبلیغات، روابط عمومی، پیشبرد فروش و بازاریابی مستقیم با سطح اطمینان ۹۹ درصد، تأثیر مثبت و معناداری بر قوت نام تجاری سازمان دارد.
عماری و همکاران در سال ۱۳۹۱ با بررسی روابط علی بین ابعاد ارزش ویژه برند با بهره گرفتن از مدل یابی معادلات ساختاری و تحلیل عاملی تأییدی به تأثیر واسطه ای تصویر ذهنی برند روی شکل گیری ارزش ویژه برند در صنعت شکلات پرداخته اند. نتایج پژوهش نشان داده است که تأثیر مثبت متغیر برون زای نگرش برند به محصولات شکلاتی روی ارزش ویژه برند بسیار کم و تأثیر مثبت ابعاد تصویر ذهنی و شخصیت برند در شکل گیری ارزش ویژه برند متوسط می باشد. مزیت این مدل، در نظر گرفتن سازه شخصیت برند به عنوان یکی از ابعاد تأثیرگذاری روی ارزش ویژه برند است که در مدل های ارائه شده در کشور ایران کمتر مورد استفاده قرار گرفته است.
امیرشاهی و همکاران (۱۳۹۱)، در پژوهشی به بررسی تاثیر راهبرد تعمیم نام و نشان تجاری بر نگرش مصرف کنندگان از محصولات جدید می پردازند. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی و از نوع همبستگی مدل ساختاریبوده است. روش نمونه گیری، تصادفی طبقه بندی شده است. جامعه مورد نظر تحقیق خبرگان و کارشناسان ادارات ساختمان مرکزی بانک ملت می باشند. تعداد نمونه انتخاب شده برابر ۱۸۱ نفر است. نتایج تحقیق آنان نشان می دهد که نگرش نسبت به محصولات جدید زمانی مثبت تر است که؛ ۱) کیفیت ادراک شده از محصول اصلی نام و نشان تجاری بالا باشد و ۲) بین محصول اصلی و محصول جدید تناسب وجود داشته باشد. همچنین آن ها نشان دادند که تداوم خرید مصرف کننده به تداعی ذهنی در مورد نام و نشان تجاری بستگی دارد.
موتمنی و همکاران (۱۳۹۰)، در پژوهشی به بررسی رابطه میان شخصیت نام تجاری و شهرت سازمان بر شکل گیری ارزش ویژه نام تجاری می پردازند. آن ها در این پژوهش بیان می کنند که ارزش ویژه نام تجاری کمک شایانی به تدوین استراتژی کسب و کار می کند و از این در بلند مدت به سودآوری سازمان نیز کمک می کند. به همین خاطر شناسایی تاثیر شخصیت نام تجاری و شهرت سازمان بر ارزش ویژه نام تجاری بسیار مهم است. نتایج تحقیق آن ها نشان می دهد که شخصیت نام تجاری دارای چهار بعد (پرهیجان، لوکس، صادق و باصلاحیت) است. همچنین نتایج تحقیق آن ها نشان داد که بر خلاف شخصیت نام تجاری که تنها بر کیفیت ادراکی اثر می گذارد، شهرت سازمان بر تمامی ابعاد ارزش ویژه نام تجاری اثر دارد.
پژوهش انجام شده مریم کلانترزاده درسال ۱۳۹۰ در دانشگاه تهران، به “بررسی علل عدم موفقیت شرکت های تولیدی ایران در دست یابی به نام و نشان قدرتمند و بررسی مشتریان نسبت به کالاهای ایرانی” پرداخته است. در نتیجه مصاحبه با خبرگان و بررسی مبانی نظری پژوهش عوامل مؤثر بر عدم موفقیت نام های تجاری ایرانی شناسایی شدند.
حسینی کیا (۱۳۸۹)، در مقاله ای به ارائه نتایج حاصل از تحقیق تحت عنوان طراحی مدل تحلیلی ارتباطات بازاریابی یکپارچه (آمیخته فعالیت های تشویقی و ترفیعی) جهت افزایش توریست بیشتر به منطقه توریستی تنگه واشی و آبشار ساواشی شهرستان فیروزکوه پرداخته شد که در آن مقدمه، بیان مسأله و سوالات تحقیق (اصلی و فرعی)، تاریخچه موضوع، اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، اهداف تحقیق (اصلی و فرعی)، چارچوب نظری تحقیق، مدل تحلیلی اولیه، فرضیات تحقیق (اصلی و فرعی)، قلمرو تحقیق ( موضوعی مکانی و زمانی)، ابزار گردآوری داده ها (اولیه و ثانویه)، متغییرهای تحقیق (مستقل، وابسته، تعدیل گر و مداخله گر)، روش تحقیق (توصیفی- میدانی)، جامعه آماری (بازدیدکنندگان منطقه توریستی، روش نمونه گیری (تصادفی ساده)، مشاهدات مربوط به پرسشنامه و متغییرهای هر سوال فرضیه همراه با طیف لیکرت ارائه و سپس وضعیت آزمون فرضیات و اولویت هر یک به همراه نمایش نمودار ستونی ان بررسی گردید و بعد از آن به بررسی فرضیه ها و متغیرهای هر فرضیه پرداخته شد که هر پنج فرضیه مورد تأیید قرار گرفته شد و متغییرهای ارتباطات بازاریابی یکپارچه (آمیخته فعالیت های تشویقی و ترفیعی) به ترتیب بیشترین اثر را ابتدا تبلیغات (۹۱.۱۱)، سپسس به ترتیب روابط عمومی (۸۷.۹۳)، ارتقای فروش (۸۳.۲۴)، فروشی شخصی (۷۶.۵۶) و بازاریابی مستقیم (۶۴.۱۹) بر جذب توریست به این منطقه داشته اند و بر اساس اهمیت فرضیه ها و متغییرهای آن ها مدل تحلیلی نهایی ارتباطات بازاریابی یکپارچه طراحی شده است.
رضوانی و حسینی (۱۳۸۷)، در مقاله ای با عنوان طراحی مدل ارتباطات یکپارچه بازاریابی فازی (مطالعه موردی: صنعت تولید تجهیزات پزشکی)، با بکارگیری رویکرد فازی در مدلسازی، اتکا به داده های واقعی عملکرد و تحلیل آرا خبرگان در راستای تحقق اهداف توسعه ای بنگاه؛ نارسایی های موجود در مطالعات گذشته تا اندازه زیادی مرتفع شده و رضایت مندی بیشتری در تحقق اهداف بازاریابی و فعالیت های ارتباطاتی و ترفیعی بنگاه حاصل شده است. ضمنا ا ز عواملی همچون منحنی عمر محصولات بنگاه، راهبردهای بازاریابی، بودجه فعالیت های ترفیعی و ماهیت رقابت و صنعت به عنوا ن سازه های کلیدی جهت طراحی الگوی کارآمد ارتباطات بازاریابی بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که مدل یکپارچه حاصل سنخیت بیشتری با اهداف بازاریابی داشته ضمن برقراری روابط بعضا چند سویه با عناصر کلیدی مؤثر بر آنها در قالب قواعد تصمیم از پویایی و انسجام کافی جهت هدایت اقدامات ترفیعی بنگاه برخوردار می باشد. توضیح این که در صنعت مذکور تبلیغات غیر شخصی، عوامل فروش حضوری، روابط عمومی و ابزارهای ارتقا فروش به مثابه عناصر مدل یکپارچه به ترتیب بیشترین اهمیت را دارند.
در مطالعه ای که از سوی سلمانیون با عنوان “طراحی الگوی ارتباطات بازاریابی یکپارچه در راستای بهینه سازی مصرف گازوئیل” در سال ۱۳۸۸ در دانشگاه تهران انجام گرفته است، چارچوب مفهومی پیشنهاد شده که در آن، تمامی عوامل آمیخته ترفیع، بر ایجاد فرهنگ مصرف بهینه فرآورده های نفتی مؤثر هستند.
جدول ۲-۲- پیشینه تحقیقات